פֿונעם אייביקן קוואַל
פֿון מ. אַלקין
‫ספּעציעל פֿאַרן "פֿאָרװערטס"

מיט צוויי וואָכן צוריק, אין דער פּרשה "שמיני", האָבן מיר באַהאַנדלט דעם טרויעריקן טויט פֿון אַהרנס צוויי זין, נדבֿ און אַבֿיהוא, וועלכע האָבן געבראַכט "אַ פֿרעמד פֿײַער" אינעם מישכּן, און זענען פֿאַר דעם באַשטראָפֿט געוואָרן אויף טויט דורכן הימלישן פֿײַער.

נדבֿ און אַבֿיהוא זענען געווען כּהנים און האָבן געהאַט דאָס רעכט צו ברענגען אַן אייגענעם קטורת און האָבן עס זיכער געטאָן לשם־שמים. דעריבער פֿרעגט זיך אַ קשיא: צוליב וואָס האָבן זיי פֿאַרדינט אַזאַ משונהדיקע שטראָף? לויט אַ חסידישן פּירוש, האָבן זיי אַליין געוואָלט פֿאַרברענט ווערן, כּדי צו פֿאַרלאָזן די גשמיותדיקע וועלט און צו דערגרייכן די גרעסטע מדרגה פֿון דבֿקות.

דעם מצבֿ, וועלכן נדבֿ און אַבֿיהוא האָבן דערגרייכט אין דעם מאָמענט פֿון זייער טויט, קאָן מען פֿאַרגלײַכן מיט דעם מאָמענט, ווען אַ פֿלעטערל פֿליט אַרײַן אינעם פֿײַער און ווערט פֿאַרברענט. אויף אַ רגע, ווערט עס אַליין אַ שטיקל פֿײַער. נדבֿ און אַבֿיהוא זענען געוואָרן אויף אַ קורצער ווײַל ממש פֿאַראייניקט מיטן ג־טלעכן ליכט.

אין דער אמתן איז דער אייבערשטער תּמיד בנימצא איבעראַל און אַלץ אין דער וועלט איז אַ ג־טלעכע אַנטפּלעקונג. אין אַ סך קלאַסישע תּורה־ספֿרים ווערט דערקלערט, אַז ייִדישקייט איז אַ טראַדיציע, וואָס רופֿט דעם מענטש צו פֿירן אַ גוט באַלאַנסירט לעבן אין עולם־הזה. פֿונדעסטוועגן, געפֿינען מיר אין אַ סך ספֿרי־מוסר און קבלה־ספֿרים דעם אידעאַל פֿון אַ שטאַרקן, און אַפֿילו עקסטרעמען, אַסקעטיזם.

אין גמרא געפֿינען מיר אויך מעשׂיות וועגן דער גרויסער מעלה פֿון מסירת־נפֿש. רבי עקיבֿא, איינער פֿון די גרעסטע ייִדישע חכמים, האָט זײַן גאַנץ לעבן געהאָפֿט אויסגעפּײַניקט צו ווערן אויף טויט על־קידוש־השם, ווי עס איז טאַקע געשען מיט אים. ס׳איז כּדאַי אָבער צו דערמאָנען, אַז ער איז נישט געווען אַ פּאַסיווער מענטש, אָפּגעריסן פֿון גשמיות אינגאַנצן. רבי עקיבֿא איז געווען אַן אַקטיווער אָנטיילנעמער פֿון בר־כּוכבאס אויפֿשטאַנד קעגן די רוימער, און פֿאַרמישפּט געוואָרן אויף אַ שרעקלעכער מיתה־משונה נישט בלויז ווי אַן אידעאָלאָגישער קעגנער פֿון דער רוימישער אימפּעריע, נאָר ווי אַ מיליטאַנטישער באַפֿרײַונג־קעמפֿער.

אין דער גמרא "כּתובות" ווערט געבראַכט אַן אומגעוויינטלעכע מעשׂה מיט אַ קליידער־וואַשער, וועלכער האָט זיך גענומען דאָס לעבן לשם־שמים. ווען רבי יהודה הנשׂיא, דער רעדאַקטאָר פֿון משניות, איז געשטאָרבן, האָט זיך דערהערט אַ קול פֿון הימל און דערקלערט, אַז יעדער, וואָס וועט שטאַרבן דעם זעלבן טאָג, וועט זוכה זײַן צום עולם־הבא. איינער אַ קליידער־וואַשער האָט זיך אַראָפּגעוואָרפֿן פֿון אַ באַרג אויף טויט, כּדי צו זײַן צווישן די, וואָס שטאַרבן צוזאַמען מיט דעם ניפֿטר־געוואָרענעם גרויסן רבין. דאָס בת־קול האָט זיך דערהערט נאָכאַמאָל און דערקלערט, אַז ער איז געגאַנגען גראָד אין גן־עדן.

דאָס איז אַן עקסטרעמער פֿאַל פֿון אַן עבֿירה־שמה; אין אַ נאָרמאַלער סיטואַציע איז אַ זעלבסטמאָרד, פֿאַרשטייט זיך, אַ גרויסער חטא. לויט דעם דערמאָנטן חסידישן אָפּטײַטש, זענען נדבֿ און אַבֿיהוא באַגאַנגען אויך אַ מין מיסטישן זעלבסטמאָרד צוליב זייער גרויסן דבֿקות. אין דער הײַנטיקער פּרשה, וואָס הייסט "אַחרי מות" — "נאָכן טויט" — ווערט דערציילט, ווי דער אייבערשטער האָט דערקלערט, נאָך נדבֿ און אַבֿיהואס סתּירותדיקן אומקום, אַז בלויז איין מענטש, דער כּהן־גדול, האָט רעכט אַרײַנצוקומען יום־כּיפּור אינעם קודש־הקדשים, כּדי צו ברענגען דאָרטן דאָס קטורת.

ווײַטער ווערט אין אונדזער סדרה דערציילט וועגן דעם שׂעיר־לעזאָזל — דעם באָק, וועלכן מע פֿלעגט אַראָפּוואַרפֿן פֿון אַ באַרג אויף טויט ווי אַ כּפּרה פֿאַר די עבֿירות פֿונעם ייִדישן פֿאָלק. שפּעטער, אין די צײַטן פֿונעם צווייטן בית־המיקדש, האָט מען אויפֿגעהערט דאָס צו טאָן. פֿונדעסטוועגן, בלײַבט די הייליקע תּורה אייביק אַקטועל, און מע קאָן אָפּלערנען פֿון דער דאָזיקער מיצווה אַן אומגעוויינטלעכן לימוד.

אַ טייל מפֿרשים האַלטן, אַז מע פֿלעגט טאַקע אָפּגעבן דעם באָק פֿאַר דער סיטרא־אַחרא — "עזאָזל" — זי זאָל אָנגעזעטיקט ווערן און זאָל מער זיך נישט טשעפּען צו די מענטשן. פֿונדעסטוועגן, ווערט אַזאַ אַקציע נישט פֿאַררעכנט ווי אַ קרבן פֿאַר אַן עבֿודה־זרה, ווײַל דער באַשעפֿער אַליין האָט עס געהייסן צו טאָן, און ווײַל מע פֿלעגט אָנזעטיקן די פֿינצטערע כּוחות אויף אַ נישט־בכּבֿודיקן אופֿן, נאָר ווי אַ ביין, וואָס מע וואַרפֿט פֿאַר אַ פֿרעמדן הונגעריקן הונט, ער זאָל נישט בײַסן.

אַזוי ווי אין דער מעשׂה מיט נדבֿ און אַבֿיהוא, צוליב וועלכער די הײַנטיקע סדרה טראָגט איר נאָמען, קלינגט דער ענין פֿון שׂעיר־לעזאָזל ווי אַ סתּירותדיקער. די תּורה ווײַזט אונדז, אַז אַפֿילו אַן ענין, וואָס זעט אויס גאַנץ ענלעך צו געצנדינערײַ — וואָס דערצו זעט אויס ווי אַ חילול פֿונעם הייליקסטן טאָג אינעם יאָר, יום־כּיפּור, קאָן אין אַ געוויסער סיטואַציע איבערגעקערט ווערן אין אַ הייליקער זאַך.

דער צווייטער טייל פֿון דער הײַנטיקער טאָפּלטער סדרה הייסט "קדושים", און הייבט זיך אָן מיטן פּסוק, וואָס זאָגט אָן די ייִדן צו זײַן הייליק, ווײַל דער אייבערשטער אַליין איז הייליק. ווײַטער זאָגט אונדז די תּורה אָן אַ ריי פֿאַרשיידענע מיצוות, וועלכע האָבן צו טאָן מיט דער קדושה פֿונעם ייִדישן לעבן, אַרײַנגערעכנט שבת, סעקסועלע באַציִונגען און אַזעלכע עטישע פּרינציפּן, ווי די הייליקייט פֿונעם מענטשלעכן לעבן, אָרנטלעכע עסקים און די מיצווה פֿון צדקה. אין אונדזער פּרשה ווערט אויך אָנגעזאָגט דער פּרינציפּ פֿון אַלמענטשלעכער ליבשאַפֿט "ואָהבֿתּ לרעך כּמוך" — ליב צו האָבן די אַנדערע מענטשן ווי זיך אַליין.

אין פֿאַרגלײַך מיט די סתּירותדיקע ענינים פֿון נדבֿ און אַבֿיהואס זעלבסטמאָרד לשם־שמים און דעם "שׂעיר־לעזאָזל", איז דער צווייטער טייל פֿון דער איצטיקער סדרה בעצם אַ לעבנס־באַשטעטיקנדיקער, בפֿירוש אַ הומאַניסטישער און אַ פּאָזיטיווער לגבי דעם מענטשלעכן לעבן אינעם עולם־הזה.

דער גאַנצער נאָמען פֿון דער הײַנטיקער טאָפּלטער סדרה הייסט "אַחרי קדושים" — בוכשטעבלעך, "נאָך די קדושים". דאָס וואָרט "קדוש" האָט צוויי היפּוכדיקע באַדײַטן. פֿון איין זײַט, ווערט אַ מענטש, וואָס שטאַרבט אויף קידוש־השם, אָנגערופֿן אַ "קדוש", ווי באַקאַנט. פֿון דער צווייטער זײַט, ווערט דאָס דאָזיקע וואָרט קלאָר פֿאַרבונדן, אינעם קאָנטעקסט פֿון דער סדרה, מיט דעם טיף־הומאַניסטישן פּרינציפּ פֿון הלל־זקן, לויט וועלכן די מענטשלעכע ליבשאַפֿט און ברידערשאַפֿט איז דער עיקר פֿון דער גאַנצער תּורה און דאָס רעשט איז בלויז אַ קאָמענטאַר אויפֿן דאָזיקן פּרינציפּ.

די פֿראַזע "אַחרי קדושים" קאָן מען אויך אָפּטײַטשן ווי "נאָך דער קדושה" — אַ מדרגה, וואָס איז גובֿר דעם געוויינטלעכן אונטערשייד צווישן טומאה און קדושה. דער אייבערשטער הייסט מע זאָל זײַן הייליק, ווײַל ער איז הייליק. אַלע נעגאַטיווע זאַכן אין דער וועלט זענען אָבער אויך ג־טלעכע אַנטפּלעקונגען, ווײַל דער אייבערשטער איז דאָס עצם פֿונעם גאַנצן אוניווערס און פֿון יעדן פּרט פֿון דער וועלט. דעריבער, קאָן דער מענטש אויך דערגרייכן אַ מדרגה, ווען מע פֿאַרשטייט, אַז אין אַלע ענינים, אַפֿילו סתּירותדיקע, קאָן מען אַנטפּלעקן קדושה, כּל־זמן מע פֿאָלגט טאַקע מיטן גאַנצן האַרצן דעם פּרינציפּ פֿון "ואָהבֿתּ לרעך כּמוך".

פּאַראַדאָקסיש, איז אָבער אַזאַ מדרגה פֿון השׂגה "אַחרי קדושים" — מחוץ דער געוויינטלעכער דעפֿיניציע פֿון קדושה. אין גאולה־צײַטן, וועט אָבער די גאַנצער וועלט דערגרייכן די דאָזיקע מדרגה פֿון "אַחרי קדושים" — אַ ברידערלעכע פֿאַראייניקטע מענטשהייט, אַנגעפֿילט מיטן ג־טלעכן ליכט אין אַלע אַספּעקטן פֿון זייער לעבן.