מיט אַ וואָך צוריק, אין דער פּרשה "ואתחנן", האָבן מיר געלייענט, ווי משה רבינו האָט געבעטן דעם אייבערשטן אים אַרײַנצולאָזן קיין ארץ־ישׂראל. פֿון דער גשמיותדיקער פּערספּעקטיוו, איז משה ניפֿטר געוואָרן חוץ־לאָרץ, כּדי מכפּר צו זײַן אויף די עבֿירות פֿון ייִדן. ברוחניות, ווי עס ווערט דערקלערט אינעם ספֿר "זרע־קודש" פֿונעם ראָפּשיצער רבין, איז ער אָבער יאָ אַרײַנגעקומען אינעם לאַנד, ווי דער קאָלעקטיווער ג־טלעכער גײַסט פֿונעם גאַנצן כּלל־ישׂראל.
די פֿאָריקע פּרשה איז די איינציקע אינעם גאַנצן חומש, וואָס איר נאָמען האָט צו טאָן מיטן דאַוונען. דאָס ספּעציפֿישע וואָרט "ואתחנן" קאָן איבערגעזעצט ווערן ווי "און עס האָט זיך מיר געדאַוונט". לויט דעם ראָפּשיצער רבין, האָט די שכינה אַליין געבעטן דעם אייבערשטן אַרײַנצולאָזן משהן קיין ארץ־ישׂראל. משה רבינוס תּפֿילה איז גופֿא געווען אַן ענטפֿער אויף איר בקשה; ג־ט אַליין האָט, אַזוי צו זאָגן, געשטעלט אַ רעטאָרישע פֿראַגע דורך משה רבינוס מויל, און אַליין באַשטעטיקט, אַז אינעם גײַסטיקן זין וועט משה זיכער אַרײַן, צוזאַמען מיט זײַן פֿאָלק, אינעם הייליקן לאַנד.
נישט צופֿעליק ווערט אין דער פֿאָריקער פּרשה, וואָס איר נאָמען האָט צו טאָן מיט דאַוונען, אָנגעזאָגט די מיצווה פֿון קריאת־שמע — די וויכטיקסטע ייִדישע תּפֿילה, אין וועלכער אַ ייִד דערקלערט דאָס אַחדות־השם און זײַן באַוויליקייט צו דינען דעם באַשעפֿער מיטן גאַנצן האַרצן און מיט כּוחות פֿון דער נשמה און גוף.
דער פּשוטער באַדײַט פֿון דער קריאת־שמע איז אַ דערקלערונג פֿונעם ייִדישן גלויבן אינעם איינציקן ג־ט. אינעם טיפֿערן חסידישן זין, ווי אינעם דערמאָנטן פּירוש פֿונעם ראָפּשיצער רבין, מיינט עס אָבער, אַז ס׳איז נישטאָ קיין זאַך במציאות, אַחוץ דעם אייבערשטן. "שמע ישׂראל ה׳ אלוקינו ה׳ אחד" — מוז מען פֿאַרשטיין ווי, אַז ג־ט איז אַלץ און אַלץ איז ג־ט, ווי עס פֿלעגט זאָגן דער בעל־שם־טובֿ.
דער דאָזיקער העכערער אמת טראָגט אָבער אין זיך אַ פּאַראַדאָקס, וועלכער קען אַרײַנברענגען אַ מענטש אין אַ גרויסן טעות. ווי ס׳איז באַקאַנט, האָט ברוך שפּינאָזע געשאַפֿן זײַן פֿילאָסאָפֿיע אויפֿן סמך פֿונעם דאָזיקן פּרינציפּ, דערקלערנדיק, אַז "אַלץ איז ג־ט". שפּינאָזע האָט אָבער אָנערקענט בלויז די מאַטעריעלע נאַטור און האָט דערמיט מגשם געווען דעם באַשעפֿער. פֿאַר אַ חסיד אָבער, איז די רעאַליטעט נישט באַגרענעצט בלויז מיט דעם, וואָס מע קאָן דערזען מיט גשמיותדיקע אויגן און אויסמעסטן מיט וויסנשאַפֿטלעכע מכשירים. אַדרבה, דער פֿיזישער אוניווערס איז בלויז די נידעריקסטע מאַניפֿעסטאַציע פֿון ג־טלעכקייט — דאָס שאָלעכץ, הינטער וועלכן עס באַהאַלט זיך דאָס אומבאַגרענעצטע ג־טלעכע ליכט.
דער פּאַראַדאָקס באַשטייט אָבער אין דעם, וואָס אויב אַפֿילו דאָס גשמיות איז בלויז אַ "שאָלעכץ", זענען אַלע זאַכן אין דער וועלט, אַפֿילו די גרעבסטע, אויך מאַניפֿעסטאַציעס פֿונעם אייבערשטן. צוליב דעם, זענען די מתנגדים, בראָש מיטן ווילנער גאָון, געווען שטאַרק אומצופֿרידן מיט דער חסידישער פּאָזיציע, און האָבן שטרענג צעטיילט דעם באַשעפֿער און באַשעפֿענישן. אָבער, אַזאַ צוגאַנג ברענגט אויך צו פּאַראַדאָקסן.
אויב די באַשעפֿענישן עקזיסטירן אינגאַנצן אָדער טיילווײַז פֿאַר זיך אַליין, באַקומט זיך אַ מעטאַפֿיזישע עבֿודה־זרה — אָנערקענונג פֿון פֿאַרשיידענע אומאָפּהענגיקע כּוחות אינעם וועזן. שפּינאָזע איז נישט געווען גערעכט, ווײַל ער האָט גענומען אין באַטראַכט, אַזוי ווי די פֿילאָסאָפֿן־מאַטעריאַליסטן, בלויז דעם פֿיזישן "שאָלעכץ" פֿון דער וועלט. זײַן עצם־געדאַנק, אַז דאָס וועזן שטעלט מיט זיך פֿאָר אַן אָרגאַנישע איינהייט, איז אָבער גאַנץ ריכטיק.
אַ מענטש, ווי אַ טייל פֿונעם וועזן, האָט אין זיך אומצאָליקע מדרגות פֿון איידעלע, טיפֿע און ליכטיקע השׂגות. יעדע גײַסטיק־סענסיטיווע נשמה קאָן גרינג דערווײַזן פֿאַר זיך, אַז ס׳איז פֿאַראַן דאָס ג־טלעכע אַחדות אינעם וועזן. ס׳איז גענוג זיך גוט אַרײַנקוקן אין דער אינערלעכער נשמה־וועלט, כּדי צו פֿאַרשטיין בלי־שום־ספֿק, אַז דאָס עצם־וועזן איז אָן אַ שיעור טיפֿער, ווי סתּם גשמיות. מע מוז נישט זײַן קיין גרויסער פֿילאָסאָף, כּדי צו דערווײַזן, אַז ס׳איז פֿאַראַן ג־ט; דאָס וווּנדערלעכע ג־טלעכע אַחדות אַנטפּלעקט זיך אין די טיפֿענישן פֿונעם מענטש. אַפֿילו אַן אַטעיִסט ווייסט עס, אויב ער קוקט זיך אַרײַן ערנסט און סענסיטיוו אין זיך — הגם ער קאָן האָבן אַן אַנדער, וועלטלעכן טערמין, פֿאַר דעם עצמדיקן אַחדות פֿונעם וועזן.
אין דער הײַנטיקער פּרשה, "עקבֿ", איז משה רבינו ממשיך זײַנע מוסר־דרשות און רופֿט די ייִדן צו היטן די מיצוות און נישט טאָן קיין עבֿירות. ער דערמאָנט דעם חטא פֿונעם גאָלדענעם קאַלב, דאָס מחלוקת פֿון קורח, די שלעכטע רייד פֿון די מרגלים און אַנדערע זינד. ווײַטער געפֿינט זיך אין דער פּרשה דער צווייטער טייל פֿון קריאת־שמע — "והיה אם שמוע". אויב איר וועט היטן די מיצוות, זאָגט דער אייבערשטער, וועט איר האָבן מזל אין אײַער לעבן: דער רעגן וועט קומען באַצײַטנס, די תּבֿואה וועט געראָטן, און איר וועט נישט זײַן הונגעריק.
פֿון דער גשמיותדיקער פּערספּעקטיוו, איז געוויינטלעך שווער אײַנצוזען אַ פֿאַרבינדונג צווישן מיצוות און דעם פֿיזישן מזל. אַדרבה, אַ סך פֿון די גרעסטע צדיקים האָבן שטאַרק געליטן און כּסדר געהונגערט אין זייער לעבן. אַפֿילו משה רבינו האָט, ווי געזאָגט, געמוזט שטאַרבן אינעם מידבר. ברוחניות, איז אָבער גרינג צו פֿאַרשטיין און דערפֿילן דעם דאָזיקן ענין. ווען אַ מענטש קאָנצענטרירט זיך אויף דעם אינערלעכן ג־טלעכן ליכט, הייבט ער אָן פֿילן אַ גרויסע שׂימחה און צופֿרידנקייט. זײַן נשמה ווערט אָנגעזעטיקט, באַגאָסן מיטן "רעגן" פֿונעם גײַסטיקן פֿאַרגעניגן.
איינע פֿון די סיבות, פֿאַרוואָס אונדזער פּרשה הייסט "עקבֿ", האָט צו טאָן מיט דעם, אַז זי איז מרמז אויף דער הײַנטיקער תּקופֿה פֿון "עקבֿתא־דמשיחא". רש״י דערקלערט, אַז משה האָט געוואָרנט ייִדן צו היטן אַלע מיצוות, אַרײַנגערעכנט די, וואָס דער עולם "צעטרעט מיט זײַנע פּיאַטעס". דאָס וואָרט "עקבֿ" איז אַ פֿילזיניקער און מיינט, צווישן אַנדערע באַדײַטן, אַ פּיאַטע.
געוויינטלעך, ווערט "עקבֿתא־דמשיחא" — די תּקופֿה פֿאַר דער גאולה — אַסאָציִיִרט מיט נעגאַטיווע ענינים. ווי עס דערקלערן די חז״ל, וועט די וועלט פֿאַר ביאת־המשיח זיך געפֿינען אין אַ טיפֿן גײַסטיקן חושך. אַ סך חסידישע צדיקים האָבן דערקלערט שוין מיט עטלעכע דורות צוריק, אַז מיר לעבן הײַנט אין אַזאַ תּקופֿה.
פֿונדעסטוועגן, זענען אינעם מצבֿ פֿון "עקבֿתא־דמשיחא" אויך פֿאַראַן גרויסע מעלות; דאָס ווערט דערקלערט אויך אין די ספֿרי־חסידות. אַ סך מענטשן איגנאָרירן די מיצוות, ווײַל זיי ווילן האָבן אַ דירעקטע דערפֿאַרונג פֿון רוחניות, דורך ריין־פּסיכאָלאָגישע מיטלען. דווקא צוליב דעם דרויסנדיקן חושך און טומל, פֿאַרטיפֿן זיך אַ טייל מענטשן אין זייער אינערלעכער, פּערזענלעכער וועלט.
ווי עס האָט באַמערקט דער פּיאַסעצנער רבי, אַ טיפֿער חסידישער דענקער, האָט דאָס חסידות אַריבערגעפֿירט — און דאָס איז אַ מעלה — דעם פֿאָקוס פֿון קבלה־לערנען אין דער פּסיכאָלאָגישער ספֿערע. דער הײַנטיקער מענטש זוכט ג־ט נישט אויפֿן הימל און נישט אויף דער ערד, נאָר אין זיך אַליין. הגם אַזאַ אינדיווידואַליסטישער צוגאַנג קאָן ברענגען צו עגאָיִזם, קאָן ער אויך העלפֿן צו פֿאַרשטיין, אַז יעדע מענטשלעכע נשמה איז די גרעסטע ג־טלעכע אַנטפּלעקונג, דער גרעסטער קוואַל פֿון גײַסטיק ליכט, און אַז דורך ליבשאַפֿט און אַחדות צווישן מענטשן קאָן מען באַלויכטן די וועלט און ברענגען זי נענטער צו גאולה.
