ליטעראַטור

קאָ, קאָ... קאָ, קאָ, קאָ.
קאָ, קאָ, קאָ־קאָ־אָ־אָ־אָ־אָ.
הײַנט איז, דאַכט זיך, איר געבוירן־טאָג. אויב זי האָט קיין טעות ניט, אויב זי געדענקט נאָך דעם חשבון פֿון אירע טעג.
זי זיצט אין דרויסן אויף דער פּריזבע, אײַנגעהילט אין אַ שאַל איבערן קאָפּ, אַ קליינינקע און אײַנגעפּלעטשטע, די אָדערדיקע הענט אירע אונטער דער שאַל — אַראָפּגעלאָזטע פֿליגל; ווי אַ קוואָטשקע.
איין אויג דרימלט איר פֿאַרגלאָנצט, טאַקע ווי בײַ דער ראַבער הון אירער אין אַ כמורנעם טאָג, אין קאַמער אויפֿן סידעלע.
זי האָט שוין לאַנג קיין אייער ניט געלייגט, (די הון), גאָר־גאָר לאַנג קיין הינדעלעך ניט אויסגעפֿירט. דרייט זיך אום איין־און־איינציקע בײַ דער שטוב, האַלט דאָס קעפּל אויף אַ זײַט, קוקט מיטן איינעם אייגל איר, (דאָס צווייטע האָט מען איר אויסגעפּיקט), טוט אַ צעפּאָרפּל אַ בערגל מיסט, אַ צופּ אַ פֿאַרטריקנט גרעזל, אַ טרינק אין אַ שיטער בלאָטקעלע. ווען דער הימל פֿאַרכמאַרעט זיך נאָר, שפּאַנט זי אַוועק מיט דריבנע טריטעלעך (די הון) אין קאַמער אַרײַן, דראַפּעט זיך אַרויף אויפֿן סידעלע, און דאָס איינע אייגל דרימלט איר פֿאַרגלאָצט, פֿאַרצויגן מיט אַ הײַטעלע.
פֿילאָסאָפֿישע קשיות באַפֿאַלן זי הײַנט (דער לערערין). קשיות אַלטע ווי די וועלט. אַ שטייגער: וואָס איז געווען פֿריִער: דאָס איי אָדער די הון? ווער האָט וועמען געבוירן: דאָס איי די הון, אָדער די הון דאָס איי?
אײַ איז די ראַבע אירע געווען אַ מאָל אַ בריה אַ קוואָטשקע! אַ זעלטענע געטרײַע מאַמע, ניט קיין קוואָטשקע. מיט וויפֿל שׂכלדיקייט און עקשנות זי איז עס די אייער אויסגעזעסן, אויסגעוואַרעמט מיט איר פּוכקע לײַב, מיט די קישעלעך פֿון אירע לאַפּקע־פֿינגער זיי איבערגעמישט, אײַנגעטיילט די וואַרעמקייט גלײַך אויף גלײַך. מיט וויפֿל גדלות זי האָט דערנאָך אומגעשפּאַנט מיט די פּיצינקע נאַקעטע קינדערלעך. דאָס פֿרייד־געשריי אירס בײַם אויסגריבלען פֿאַר די עופֿעלעך אַ פֿריש ראָזעווע ווערעמל. דאָס אַרונטערכאַפּן די קליינינקע אונטער אירע פֿליגל בײַ אַ מינדסטן שאָרך. די געוואַלדן אירע בײַם דערזען אויף דער ערד אַ הוילן שאָטן פֿון אַ לאָקערנדיקן שׂונא איבער זיי. די קינדערלעך האָבן פּאַוואָליענקע אָנגעהויבן אַרויפֿנעמען אויף זיך פֿעדערלעך, אָנגעהויבן, ווי מע זאָגט, בלאָזן זיך אין די פֿעדערלעך. וואָס האָט זי זיי ניט געוויזן! וויפֿל האָּט זי זיי ניט אויסגעלערנט און אויסדערציילט! זי פֿלעגט שפּעטער שטיין בײַ דער זײַט און אָנקוועלן, ווי דער הויף איז פֿול מיט אירע הינדעלעך און האָנעלעך. זיי דאַרפֿן זי נאָך. נאָר זי געוווינט זיי צו ביסלעך אָפּ פֿון זיך: שטעלט זיך, טײַערינקע, אויף די אייגענע פֿיס. זײַט פֿרײַע און דרייסטע. הייבט אַליין אָן באַלעבאַטעווען מיט אײַערע טעג. און אָט האָט זיך איין מאָל אין אַ טאָג געמאַכט, אַז דאָס שענסטע האָנדל אירס, אין שפּאָרן, מיט אַן אויסגעבייגלטן בלישטשענדיק־בלאָוון פֿעדער אין עק, האָּט איר אַ שפּרונג געטאָן אין פּנים. פֿאַרגעסן, זעט אויס, וואָס זי איז אים. צי, מעגלעך, געוואָלט באַווײַזן איר די גבֿורה זײַנע. און זי איז, ניט דאָ געדאַכט, געבליבן מיט איין אויג. דאָס צווייטע איז איר אויסגערונען. פֿון דעמאָלט אָן, דאַכט זיך, מער אויף קיין אייער ניט געזעסן. קיין הינדעלעך מער ניט אויסגעפֿירט.
הײַנט איז, דאַכט זיך, איר געבוירן־טאָג. אויב זי האָט קיין טעות ניט. אויב זי געדענקט נאָך דעם חשבון פֿון אירע טעג.
זי איז שוין זייער אַן אַלטיטשקע. טאַטעס פֿון דערוואַקסענע קינדער, אַפֿילו זיידעס שוין פֿון אייניקלעך, זענען געווען אַ מאָל אירע תּלמידימלעך. צענדליקער און צענדליקער תּלמידימלעך. ס׳גאַנצע דאָרף! אַ דאָ־אָ, וווּ זי זיצט אויף דער פּריזבע, אין דער סאַמע מיט, מיט איין טייל דאָרף אין איין זײַט, און מיט דער צווייטער טייל דאָרף אין אַ צווייטער זײַט, איז אַ מאָל געשטאַנען איר קליין שטעטעלע. פֿון אַלע מענטשן אין שטעטל איז זי דאָ פֿאַרבליבן די איין־און־איינציקע. אמת, ס׳איז איר דאָ ניט שלעכט. ס׳גאַנצע דאָרף גיט איר נאָך אָפּ כּבֿוד. (געוואָרן הײַנט אַ צעוואַקסן דאָרף). מע גייט פֿאַרבײַ איר מיט אַ ברייטן גוט־מאָרגן און מע נעמט פֿאַר איר אַראָפּ דאָס היטל. שכנים נאָענטע, און אַפֿילו ווײַטע, פֿון ווײַטערע מאַהאַלעס, ברענגען איר אַרײַן אין שטוב אַ קענדל מילך, אַ מאָל — אַ צענדליק אייער, אַ שטיקל קעז, אַ שטיקל פּוטער, אײַנגעהילט אין אַ ווײַן־בלעטל, אַ בינטל פּאַפּעשוי־מעל. מ׳האָט זי אין זינען. מע געדענקט זי נאָך. און פֿאַר וואָס זאָל מען זי ניט געדענקען, ניט האָבן אין זינען? איין תּלמידל אירס, געווען אַ מאָל דאָס בעסטע תּלמידל אירס, האָּט זי, דאַכט זיך, אין גאַנצן פֿאַרגעסן. ער איז הײַנט אין שטאָט אַ באַוווּסטער מענטש. אַ געלערנטער. אַ דירעקטאָר, זאָגט מען, פֿון אַן אינסטיטוט. זי געדענקט אים גוט. ער האָט בײַ איר אָנגעהויבן פֿונעם סאַמע אַלף־בית. עטלעכע יאָר האָט זי אים געפֿירט אַרויף, פֿון קלאַס צו קלאַס. געווען בײַ איר דאָס בעסטע תּלמידל. אַז ער קומט זיך אַ מאָל זומערצײַט דורך אַהער, אין זײַן מאַשין, באַווײַזן אַ פּנים טאַטע־מאַמע די אויפֿגעקומענקייט זײַנע, צי גלאַט ווײַזן זיך פֿאַר טאַטע־מאַמע, און גייט פֿאַרבײַ מיט זײַן קאָמפּאַניע די פּריזבע אירע, פֿרעגט ער זי אַפֿילו ניט, וואָס זי טוט. ניין, ער זעט זי אַפֿילו ניט. מן־הסתּם דערקענט ער זי גאָרניט — אַזוי אײַנגעשרומפּן און אַזוי אײַנגעפּלעטשט, ווי זי איז אויף דער עלטער געוואָרן. וואָס זשע, נאָר זי האָּט ער אין קאָפּ? קיין בילכערס איז נישטאָ?
איין אויג דער אַלטער לערערינס דרימל פֿאַרגלאָנצט. דאָס צווייטע אויג קלעפּט זיך און קלעפּט זיך און ווערט פּאַוואָליע אויך פֿאַרצויגן מיט אַ הײַטעלע.
דער קאָפּ אירער נייגט זיך אַראָפּ, אַראָפּ. ש־ש־ש... די אַלטע לערערין שלאָפֿט. אין איר געבוירן־טאָג, ווי עס מאַכט זיך בײַ גאָר אַלטע זקנים און זקנות, חלומט זיך איר אַ נאַריש חלום? אַ האָנדל אין שפּאָרן, מיט אַ פֿאַרריסענעם בלישטשענדיק־בלאָוון פֿעדער אין עק, דרייט זיך צעפֿעכערט אַרום איר. ניט קיין האָנדל — אַ גרויסער האָן, מיט אַ שניפּס אויסגעבונדן בײַם האַלדז, אין אַ ווויליונגעריש קאַפּעלושל אויבן אויף דעם קאָפּ, דרייט זיך און דרייט זיך אַרום איר און טוט איר אַ שפּרונג אין פּנים אַרײַן...
קאָ, קאָ... קאָ, קאָ, קאָ.
קאָ, קאָ, קאָ־אָ־אָ־אָ־אָ...