ליטעראַטור

אַ גאַנצע נאַכט האָבן פֿאַנטאַסטישע ים־כוואַליעס מיך געהאַלטן געשפּאַנט. מיר שווימען צוזאַמען, איך און ער. דער ים ליגט פֿלאַך אָפּגעצויגן ווי אַ זײַדענע קאָלדרע איבער אַ פֿאַרבעטן בעט. איך שווים אויפֿן רוקן אָן שום אָנשטרענג. אים זע איך ניט. איך פֿיל זײַן נאָענטקייט אין ריטעם פֿון דער כוואַליע אין פּריוואַטן האַפֿן פֿון פֿרעמדן ים.
איבער אונדז אין בלויען שטח טשאַטעווען פֿייגל מיט שנאָבלען, ווי שווערדן. זיי פּאַטראָלירן דעם ים־ברעג. אויך איך האַלט אַן אויג אויפֿן האָריזאָנט, גלאַט אַזוי, פֿון געוווינהייט וועגן. פֿון ווײַטנס זע איך ווי דער ים בײַכלט זיך. די קאָלדרע הייבט זיך אונטער, רונדיקט זיך אויס, פֿון דעם בײַכל ווערט אַ באַרג, פֿון באַרג אַ וואַנט. די וואַנט וואַקסט ניט גלײַך, נאָר אויסגערונדיקט ווי אַ וועלבונג. זי הייבט זיך איבערן האָריזאָנט אַרויף צום הימל, בייגט זיך איבער זיך אַליין, אין אַ האַלב־רונדיקן קרײַז, ווי אַ קופּאָל. הינטער דעם קופּאָל איז דער ים אויסגעשעפּט. ווײַסע זעגלשיפֿן זיצן אויפֿן דנאָ. די פֿייגל מיט די שנאָבלען ווי שווערדן פֿאָכען מיט די פֿליגלען. איך וויל אַנטלויפֿן, נאָר איך זע ניט קיין ברעג. איך רײַט אויפֿן רוקן פֿון אַן אַנטקעגנדיקער כוואַליע. אויפֿן נאַקעטן ים־דעק וואַלגערן זיך סקעלעטן. איך הער זײַן קול איבערן רעש פֿון ים. איך שטרענג זיך אָן אים צו גרייכן — און פֿאַל, פֿאַל...
ווידער שווים איך נאָענט צום ברעג. ווידער איז דער ים רויִק. איך בין אַליין. איך ווייס ניט צי איך שווים פֿאָרויס אָדער צוריקוועגנס. מײַנע אויגן זוכן אַ קענצייכן, אַ געאָגראַפֿישן אָנווײַז צו פֿאַראַנקערן מײַן בליק. די לופֿט איז קלאָר און איך קאָן זען זייער ווײַט. איך זע דעם ים, דעם הימל און דעם שטיינערנעם ברעג. דער ברעג איז וויסט, אָן פֿייגל, אָן מענטשן, קיין איינציק געוויקס, קיין סימן פֿון לעבן. דער האָריזאָנט איז באַזוימט מיט אַ רויטן פּאַס ליכט. איך ווייס ניט צי איז עס פֿאַר זונאויפֿגאַנג, אָדער זונפֿאַרגאַנג. און ווי איך טראַכט אַזוי, דערזע איך די פֿרײַהייט־סטאַטוע מיטן שטורקאַץ אין דער האַנט. פֿון שטורקאַץ ציט אַ שוואַרצער רויך. דער רויך שלענגלט זיך ניט. ער שטײַגט צום הימל ווי אַ שוואַרצע ראַקעטע, אָן אַ סימן פֿון פֿלאַם. דער אָרעם וואָס האַלט דעם פֿאַקל איז מענעריש מוסקולירט. איך זע זײַן שטאַרקן נאַקן, עלאַסטיש און צילבאַוווּסט גיט ער נאָך דעם שלײַדער־כּוח פֿון אָרעם וואָס צילט די ראַקעטע גלײַך צו דער זון. די ראַקעטע לויפֿט מיט אַ מוראדיקער געשווינדיקייט, ווען זי טרעפֿט אַרײַן אין ציל — גיסט זיך די זון אויס. פֿאַנטאַסטישע פֿײַערווערק אין דער פֿאָרעם פֿון אַ שוואָם פֿאַרבלענדן די ראיה. די שוואָם וואַקסט, שפּרייט זיך אויס ווי אַן אָפֿענער שירעם. פֿון הינטערן שירעם גיסט זיך אַ לאַווע, אַ שוואַרצע לאַווע אָן אַ פֿלאַם. די לאַווע גיסט זיך פֿון אַ שוואַרצער לופֿע. די היץ פֿאַרכאַפּט דעם אָטעם. אין חלום דערמאָן איך זיך אַז אַ לאַווע קומט אַרויס פֿון דר׳ערד. ווען זי קומט פֿון הימל איז עס אַ ווירבלווינט. איך ווייס אַז אַ ווירבלווינט האָט אַ מערדערישע טרײַבקראַפֿט, פֿאַרניכט אַלץ וואָס שטייט אויף זײַן וועג. איך זוך אַ גרוב וווּ זיך באַהאַלטן, אָבער דער ווירבלווינט האָט שוין אַלץ אָפּגעמעקט. ניטאָ קיין סטאַטוע, קיין פֿאַקל, קיין רויך — איך רײַס אויף די אויגן און ס׳איז ליכטיקער טאָג.
די זון שטייט שוין מיט אַלע שטראַלן אויף מײַן שכנס רויטן דאַך. דורכן אָפֿענעם פֿענצטער קוקט אַרײַן צו מיר מײַן עפּלבוים. אַ לײַכטער ווינט באַוועגט זײַנע צווײַגן. איך קוק און זע ווי צווישן די בלעטער אין די גרינע עפּל זיצט אַ רויטע רויז.
ווי קומט אַ רויז אויף אַן עפּלבוים? טראַכט איך. איך חלום דאָך ניט מער. איך רוק אַרויס דעם קאָפּ, רײַב אויס די אויגן. ניין ס׳איז ניט קיין רויז, ס׳איז אַ רויטער פֿויגל, אַ קאַרדינאַל בײַ מיר אויפֿן עפּלבוים.
אַ חשובֿער גאַסט, טראַכט איך, אַ בכּבֿודיקער גאַסט, מ׳דאַרף פֿאַר אַזאַ גאַסט שטעלן כּיבוד. אַ רויטער פֿויגל איז אַ גוטער סימן. איך גלייב אין סימנים, רמזים און חלומות. איך גלייב אין רויטע און אין בלויע פֿייגל, אַפֿילו אין שוואַרצע אויך.
נאָך אַ נאַכט פֿון קאָשמאַרן — איז אַ זוניקער פֿרימאָרגן מיט אַ רויטן פֿויגל אויפֿן בוים אַ גוטער אָנזאָג. עס קאָן מיינען אַ בריוו פֿון ווײַטן, אַ בריוו געשריבן מיט רויטן טינט. עס קאָן אויך מיינען דאָס גרויסע געווינס, אַ רײַזע איבערן ים, אָדער גאָר פּשוט אַ ווערעמל אין גראָז, איבער וועלכן דער קאַרדינאַל פּלאַנט צו פּראַווען זײַן פֿרישטיק.
איך האָב ניט געוואָלט צולאָזן אַזאַ ברוטאַלן געדאַנק. ערגעץ וווּ אין דעם רײַכן אויגוסט־גאָרטן, אין דעם געמיש פֿון רויט און גרין, בלוי און געל, מוז זײַן אַן אַנדער ענטפֿער. און אויב ניט אין מײַן גאָרטן, איז אפֿשר איבער מײַן שכנהס פּלויט? די נאַטור ווייסט ניט פֿון קיין גרענעצן. די גאָלדענע גלאַדיאָלע וואָס זי האָט פֿאַרזעצט, האָט פֿאַרוואָרפֿן איר שלאַנקן האַלדז איבערן שטעכיקן גדר צו זון אין קיינעמס לאַנד אַ טיר צו זיך אַליין. ווײַטער אַ ביסל אויף מײַן שכנהס טעראַסע האָב איך דערזען אַ ווײַסן קעגנשטאַנד, און נאָך איידער איך האָב באַנומען וואָס איך זע — האָט דאָס האַרץ מיר שוין אָנגעזאָגט אַן אומגליק. דאָס שיסעלע מילך אויף מײַן שכנהס טעראַסע האָט גערעדט פֿאַר זיך אַליין. איך האָב געוווּסט, אַז זי איז ניט קיין ליבהאָבערין פֿון בעלי־חיים.
מײַן קאַץ! — האָב איך זיך אַ כאַפּ געטאָן פֿאַרן קאָפּ. איך בין אַרויס אין דרויסן און גענומען רופֿן: “קאָטערל, קאָטערל!" ניטאָ דאָס קאָטערל.
געוויינלעך וואַרט ער אויף מיר, זיצט געדולדיק אויפֿן אייבערשטן טרעפּל ביז איך ברענג אים זײַן עסן. איך ווייס אַז מײַן שכנה האָט פֿײַנט קעץ, אויך הינט האָט זי פֿײַנט. די וועווערקעס וואָס צעגראָבלען איר גראָז, אַפֿילו די פֿייגל, זאָגט זי, זענען אַ nuisance, אַן אָנשיקעניש. זיי לאָזן צייכנס אויף די שטולן בײַ איר אין גאָרטן, פּיקן אויף די זערנעס וואָס זי פֿאַרזייט. מײַן אויפֿרעגונג וואַקסט. די מילך אין טעלערל איז האַלב אויסגעליידיקט. מיר ווערט הייס און קאַלט. איך בלײַב שטיין אין מיטן הויף, קיין זאַך רירט זיך ניט. די בראַטקעלעך שטייען פֿאַרקלערטע, מיט אָפֿענע בעכערס אַנטקעגן דער זון. איך זוך מיט די אויגן צווישן די קשאַקעס, וואַנדער פֿון קוסט צו קוסט און מײַן בליק בלײַבט הענגען אויף אַ ווײַס שטיקל פּעלץ וואָס ליגט אין רויטן בלומענבעט.
איך אײַל זיך ניט מער. איך דערנענטער זיך לאַנגזאַם, ריר אָן דעם ווײַסן פֿוטער פֿון מײַן קאַץ וואָס ליגט שטײַף, אָן לעבן. און ווײַל איך האָב מער ניט געהאַט וואָס צו זאָגן, האָב איך אַרונטערגענומען דאָס בלומענטיכל פֿון מײַן קאָפּ, אײַנגעוויקלט דעם פֿאַרשטאַרטן גוף און באַגראָבן אונטער דעם עפּלבוים, אונטער דער צווײַג וווּ דער רויטער פֿויגל איז פֿריִער געשטאַנען.
זאָל דער רויטער פֿויגל דיר לײַכטן, ווי אַ יאָרצײַט־ליכט, — זאָג איך און ווי איך האָב דאָס אַרויסגעזאָגט, האָב איך זיך דערמאָנט אַז הײַנט איז דער אַכצנטער אויגוסט.
מיט צוואַנציק יאָר צוריק איז ער אַזוי געלעגן אויף אַ גאַס אין ליאָן. אַ גאַנצן מעת־לעת איז ער אַזוי געלעגן, ביז די אַמעריקאַנער באַפֿרײַונגס־אַרמיי איז אַרײַן און אים צו קבֿורה געבראַכט.
איך בין אַרײַן אין שטוב און געלאָזט די זון אין דרויסן. איך האָב ניט געוואָלט קוקן אויף די רײַפֿע עפּל וואָס אויף מײַן בוים, ניט אויף דעם בלוי פֿון הימל, ניט אויף דער בליִונג פֿון דער ערד. איך האָב זיך אומגעקערט צו אַן אַנדער רעאַליטעט, אַ רעאַליטעט וועלכע איך אַליין האָב באַשאַפֿן: די בילדער אויף דער וואַנט, דאָס מעבל, די לאָמפּן, דאָס גרויסע משפּחה־בעט. הינטער דעם זײַדענעם צודעק פֿון בעט צייכנט זיך דער אויסגעפֿורעמטער אָפּדרוק פֿון מײַן מאַן. זײַן מאַסיווער קערפּער פּאַסט זיך אַרײַן אין דער פֿאָרעם ווי אין אַ געגאָסענעם פּאַנצער. איך שטיי און קוק האַלב אין שרעק, האַלב אין פֿאַרלעגנהייט, ווי איך וואָלט דערוואַרט צו הערן דעם חוזק־טאָן וואָס באַגלייט אַלע מאָל זײַנע ווערטער.
מײַן מאַן ראַנגלט זיך מיט זײַנע אייגענע מזיקים. וואָס מער מיר ווילן זיי באַגראָבן, אַלץ מער שטייען זיי אין וועג. זיי טיילן דאָס בעט, פֿילן אָן די וווינונג, די לופֿט מיט וועלכער מיר אָטעמען.
גראָד אין יענער צײַט פֿון אומקום איז מיר באַשערט געווען טועם צו זײַן דעם טעם פֿון ליבע: אָנצינדן דעם פֿאַקל וואָס רייכערט אָן פֿלאַם. איך קער זיך אום אין געדאַנק צו די נאַכטיקע קאָשמאַרן, די געוועלבטע כוואַליע איבערן מײַן קאָפּ, ווי אַ שוואַרצער טרויער־שלייער אויף דער פּוקל־פּלייצע פֿון אַן אַלמנה. איך זע ניט דעם בוים אין מײַן גאָרטן. דער בוים וואָס שטייט פֿאַר מײַנע אויגן האָט קיין בלעטער ניט. דאַרע צווײַגן, צעבראָכענע פֿון ווינט, וואַלגערן זיך בײַ אים צופֿוסנס. איך קלײַב די צווײַגן מיט ריטואַל פֿון אַ כּהן. איך שפּרייט זיי אויס אויפֿן האַרצן, ווי אויף אַ מזבח. מיט אַ ליכט פֿון ריינעם בינענוואַקס צינד איך אונטער דאָס פֿײַער. דער רויך וואָס גייט אויף שמעקט ווי געפּרעגלטער האָניק. אַזוי האָבן געשמעקט די האָר פֿון מײַן געליבטן ווען ער האָט מיר געגעבן דעם ערשטן קוש.