מע קאָן זאָגן, אַז די לעצטע צוויי פּרשיות אין דער תּורה זענען די סאַמע פּאָעטישע און די סאַמע "פּערזענלעכע" אינעם גאַנצן חומש. די פּרשה "האזינו" שטעלט מיט זיך פֿאָר, כּמעט אינגאַנצן, אַ לאַנגע פּאָעמע פֿון 70 שורות, אין וועלכער משה רבינו דערמאָנט דעם ייִדישן פֿאָלק וועגן זייער בונד מיטן אייבערשטן, זאָגט זיי אָן אָפּצוהיטן די מיצוות און זאָגט פֿאָרויס פֿאַרשיידענע ברכות און צרות, וואָס וועלן זיי אָנטרעפֿן אין דער צוקונפֿט, ווי אַ רעזולטאַט פֿון זייערע גוטע און שלעכטע מעשׂים. משה רבינוס מוסר־דרשה איז אָנגעשריבן אין אַן אומגעוויינטלעכער פּאָעטישער שפּראַך, וואָס קלינגט פֿילדײַטיק, עטוואָס אומקלאָר און לאָזט זיך אָפּגעטײַטשט צו ווערן אויף פֿאַרשיידענע אופֿנים.
רבי לוי־יצחק באַרדיטשעווער שרײַבט, אַז אין די לעצטע טעג פֿון זײַן לעבן האָט משה פֿאַרלוירן זײַן פֿעיִקייט איבערצוגעבן זײַן נבֿואה אויף אַ דײַטלעכן אופֿן, דערפֿאַר זעט זײַן פּאָעמע אויס ווי אַ בילד, אָפּגעשלאָגן אין אַ טונקעלן שפּיגל — "אַספּקלריא שאינו מאירה". מע קאָן אָבער זאָגן פּונקט פֿאַרקערט, אַז די צוויי לעצטע שלוס־סדרות אין דער תּורה זענען די העכסטע קולמינאַציע פֿון משהס נבֿואה — דערפֿאַר קלינגען זיי באַזונדערס מיסטיש און פּאָעטיש.
געוויסע מפֿרשים האַלטן, אַז אינעם פֿאַרשרײַבן די דאָזיקע פּאָעטישע פּסוקים האָבן זיך באַטייליקט זיבעציק זקנים פֿון משהס דור, הגם די אַנדערע רבנים וואָלטן באַטראַכט אַזאַ ווערסיע ווי אַ קאָנטראָווערסאַלע און האַלטן, אַז משה אַליין האָט פֿאַרשריבן די גאַנצע תּורה, פֿון אָנהייב ביזן סוף, אות נאָך אות, לויט אַ דירעקטער אַנטפּלעקונג פֿונעם באַשעפֿער. אינעם ספֿר־הזוהר שטייט געשריבן, אַז משה רבינו האָט אַליין מחבר געווען דעם גאַנצן חומש "דבֿרים"; זײַנע אייגענע ווערטער זענען אָבער בעצם געווען נבֿיאישע. אַזוי צי אַזוי, זעען מיר אין דער פּרשה "האזינו" באַזונדערס קלאָר, ווי דער מענטשלעכער אַספּעקט פֿונעם וועזן ווערט צונויפֿגעפֿלאָכטן אויף אַ מיסטעריעזן אופֿן מיטן ג־טלעכן ליכט.
הלל צייטלין, זייער אַן אָריגינעלער און טיפֿער חסידישער דענקער, דערמאָנט, אַז מוזיק און פּאָעזיע זענען די "שוועסטער" פֿון נבֿואה. וואָס גרעסער און אָריגינעלער עס זענען די ווערק פֿון אַ קאָמפּאָזיטאָר אָדער אַ פּאָעט, אַלץ שטאַרקער קלינגען זיי ווי אַן איבערמענטשלעכע אַנטפּלעקונג פֿון אויבן. עס באַקומט זיך, אַז דער געניאַלסטער און אָריגינעלסטער שאַפֿער איז מסוגל גובֿר צו זײַן די גרענעצן פֿון זײַן מענטשלעכער עקזיסטענץ און אַנטפּלעקן עפּעס אַ חידוש, וואָס מע קאָן נישט דערגרייכן דורך ראַציאָנעלע חשבונות — נאָר דווקא דורך אַ ביטול אינעם ים פֿון ג־טלעכער חכמה. כּדי צו ווערן אַ בעסערער מענטש, אַ טיפֿערער דענקער און אַ מער אָריגענעלער שאַפֿער, מוז מען זײַן גרייט זיך אָפּצוזאָגן, צומאָל, פֿון זיך, און לאָזן זיך צעשווענקט צו ווערן אין די כוואַליעס פֿון דער איבערפּערזענלעכער באַגײַסטערונג. פֿאַרשטייט זיך, אַז עס ווערט דער דאָזיקער פּרינציפּ אויסגעדריקט בײַ משהן, ווי דעם גרעסטן נבֿיא, אויף אַ גאָר אַ סך שטאַרקערן אופֿן, ווי בײַ אַ געוויינטלעכן באַגײַסטערטן מענטש.
די פּרשה "וזאת הברכה", די לעצטע אינעם חומש, איז אויך זייער אַ פּאָעטישע. משה רבינו האָט געבענטשט איטלעכן ייִדישן שבֿט מיט אַ באַזונדערער ברכה; אַזוי ווי אין דער פּרשה "האזינו", זענען זײַנע פּאָעטישע ווערטער מיסטיש־פֿילדײַטיק. בײַם סוף פֿון דער פּרשה ווערט דערציילט, ווי משה רבינו איז געשטאָרבן און באַערדיקט געוואָרן. אין דעם פֿאַל, האַלטן אַ סך — הגם נישט אַלע — רבנים, לויט אַ בפֿירושער דעה פֿון די חז״ל, אַז יהושע ב־נון האָט דערשריבן די דאָזיקע שלוס־פּסוקים. לויט אַן אַנדער מיינונג, האָט משה זיי אַליין אָנגעשריבן, גלײַך פֿאַר זײַן טויט, בנבֿואה. יעדנפֿאַלס, האָט די דאָזיקע פּרשה אויך אַ פּערזענלעכן און אַ באַזונדערס פּאָעטישן טעם. משה זאָגט פֿאָרויס דאָס צוקונפֿטיקע לעבן פֿון פֿאַרשיידענע גרופּעס ייִדן אין ארץ־ישׂראל.
אין פֿאַרגלײַך מיט דער שלוס־פּרשה "וזאת הברכה", וואָס הייבט זיך אָן מיט משהס פּאָעטישע ברכות וועגן די ייִדישע שבֿטים, הייבט זיך אָן די ערשטע פּרשה אין דער תּורה, "בראשית", מיט אַ דערציילונג וועגן דער תּקופֿה פֿונעם וועלט־באַשאַף, ווען קיין מענטש און קיין אַנדערע לעבעדיקע באַשעפֿענישן זענען נאָך נישט געווען אויף דער וועלט. ערשט ווײַטער אין אונדזער הײַנטיקער סדרה ווערט דערציילט, ווי דער ערשטער מענטש איז באַשאַפֿן געוואָרן, צוערשט אין אַ גײַסטיקער גן־עדן־וועלט, דערנאָך ווי ער איז פֿאַרשיקט געוואָרן אין דער פֿאַרשאָלטענער עולם־הזה, וווּ עס הערשן שוועריקייטן און טויט, און די מענטשלעכע געשיכטע האָט זיך אָנגעהויבן מיט אַן אומזיניקן מאָרד; קין האָט דערהרגעט זײַן ברודער, הבֿל, ווײַל הבֿלס קרבן איז, כּבֿיכול, מער געפֿעלן געוואָרן דעם אייבערשטן.
ס׳איז כּדאַי צו באַמערקן, אַז די הײַנטיקע פּרשה איז אויך זייער אַ פּאָעטישע. די תּורה־באַשרײַבונג פֿון מעשׂה־בראשית איז נישט אַ טרוקענע וויסנשאַפֿטלעכע דערציילונג וועגן דער וועלט־אַנטוויקלונג, נאָך אַן עזאָטערישע לעגענדע, אָנגעלאָדן מיט אַ סך שטאַפּלען פֿון באַדײַט. אַזוי ווי, משהס מוסר־פּאָעמע און זײַנע ברכות גלײַך פֿאַרן טויט, טראָגט די איצטיקע סדרה, אויפֿן ערשטן בליק, אַ פּעסימיסטישן טעם. צוערשט, איז די וועלט באַלויכטן געוואָרן, האָט זיך צעבליט און זיך אָנגעפֿילט מיטן לעבן. און אָט קומט דער מענטש, און עס הייבן זיך אָן באַלד עבֿירות, קללות און רציחה.
רבי נחמן בראַצלעווער האָט אַמאָל געגעבן אַן עצה, ווי אַזוי צו מאַכן דאָס מענטשלעכע וועזן מער אינטענסיוו און באַדײַטפֿול: מע זאָל זיך כּסדר דערמאָנען, אַז יעדן טאָג ווערט מען נענטער צום טויט, ווי אַן אַרעסטאַנט, וואָס ווערט געפֿירט אין אַ פּאָליציי־קאַרעטע צו דעם אָרט פֿון זײַן תּליה. אַז מע טראַכט זיך אַרײַן, איז עס טאַקע אמת. כּדי צו דערפֿילן דאָס לעבן ווי געהעריק, מוז מען זיך אויסלערנען אָפּצושאַצן יעדן מאָמענט. אַדרבה, דווקא ווען מיר לעבן עפּעס איבער — צומאָל גאָר אַ שווערע, פּראָבלעמאַטישע אָדער סכּנותדיקע דערפֿאַרונג — דערפֿילן מיר אָפֿט שפּעטער אַ נײַע מדרגה פֿונעם ג־טלעכן לעבנס־גײַסט. דאָס לעבן באַשטייט פֿון איבערלעבונגען.
ווי מיר האָבן שוין געשמועסט נישט איין מאָל פֿריִער, שטייט דער מענטש אינעם צענטער פֿון דער תּורה. די ריזיק־לאַנגע תּקופֿות פֿון דער קאָסמישער, געאָלאָגישער און ביאָלאָגישער עוואָלוציע ווערט פֿאַררעכנט אין דער תּורה בלויז ווי זעקס טעג, ווײַל איין וואָך פֿונעם מענטשלעכן לעבן האָט מער ווערט, ווי דער גאַנצער אוניווערס מיט זײַנע אומצאָליקע און וווּנדערלעכע שטערן און גאַלאַקטיקעס. פֿונדעסטוועגן, לערנט אונדז די תּורה נישט אַ נאַיִוון הומאַניזם, לויט וועלכן דער מענטש איז די בעסטע און די שענסטע באַשעפֿעניש.
די מענטשהייט האָט געבראַכט אין דער וועלט אַ סך צרות פֿון אַ ריזיקן פֿאַרנעם, מער רציחה ווי די ווילדסטע חיות. אַ מענטש איז אַ סתּירותדיקע און אַ פּאַראַדאָסקישע באַשעפֿעניש. די פּאַראַדאָקסן פֿונעם מענטשלעכן לעבן ווײַזן אָבער אָן, אַז אין אונדזערע נשמות באַהאַלט זיך דאָס אוניקאַלע ג־טלעכע ליכט. אַ סך מאָל אין דער געשיכטע האָבן גאָר פּשוטע מענטשן אַרויסגעוויזן ממש אַ ניסימדיקע העלדישקייט און איידלקייט אַפֿילו אין דער סאַמע גרעבסטער, פֿאַרדאָרבענער און רוצחישער סבֿיבֿה. סוף־כּל־סוף, האָט קין געטאָן אַן אמתע תּשובֿה, און זײַנער אַ קרובֿ, חנוך, האָט זוכה געווען זיך אויפֿצוהייבן אין הימל אַרײַן לעבעדיקערהייט, צוליב זײַן גרויס צידקות. אונדזער פֿעיִקייט צו זען דאָס ג־טלעכע ליכט אינעם גרעסטן חושך פֿון טויט און חורבן — און צומאָל דווקא אין די פֿינצטערסטע אומשטאַנדן — איז אַ ראיה, אַז די מענטשהייט טראָגט אין זיך דעם ג־טלעכן ליכט־פּאָטענציאַל, וועלכע זי וועט, סוף־כּל־סוף, אַנטפּלעקן, ברענגענדיק די גאולה אויף דער גאַנצער וועלט.