די הײַנטיקע פּרשה הייבט זיך אָן מיטן סיפּור, ווי דער אויבערשטער האָט זיך אַנטפּלעקט צו אַבֿרהם אָבֿינו אין דער צײַט, ווען ער איז געזעסן בײַ דער טיר פֿון זײַן געצעלט, און וועגן די דרײַ געסט, וואָס זײַנען צו אים געקומען. רש״י אין זײַן פּירוש אויף אָט די פּסוקים דערקלערט (לויט די חז״ל אין גמרא — בבֿא מציעא פּו, ב), אַז דאָס איז געשען אויפֿן דריטן טאָג נאָך זײַן מל זײַן זיך, ווען די ווייטיקן זײַנען אַמשאַרפֿסטן און דערפֿאַר "הוציא הקדוש ברוך הוא חמה מנרתּיקה, שלא להטריחו באורחים" — דער אויבערשטער האָט כּבֿיכול ׳אַרויסגעצויגן די זון פֿון איר שייד׳ (דאָס הייסט, פֿאַרשטאַרקט די היץ פֿון דער זון), כּדי מענטשן זאָלן אויסמײַדן צו געפֿינען זיך אין דרויסן און אַבֿרהם זאָל זיך ניט דאַרפֿן באַשעפֿטיקן מיט אויפֿנעמען אורחים, ווי ס׳איז געווען זײַן שטייגער. אָבער ווי באַלד אַז אַבֿרהם האָט געהאַט צער דערפֿון, וואָס ער האָט ניט קיין אורחים, האָט אים דער אויבערשטער צוגעשיקט דרײַ מלאכים אין געשטאַלט פֿון מענטשן.
דערציילט די תּורה, אַז ווי נאָר אַבֿרהם האָט דערזען די דרײַ מלאכים־"מענטשן", איז ער גיך געלאָפֿן זיי אַנטקעגן, און ער ׳פֿאַרענטפֿערט׳ זיך דערבײַ פֿאַר דעם אויבערשטן, וואָס ער ׳לאָזט איבער׳ דעם אויבערשטן בכדי אויפֿצונעמען די אורחים. דערפֿון לערנען אַרויס די חז״ל (שבת קכז, א), אַז "גדולה הכנסת אורחים מהקבלת פּני השכינה" — אַז הכנסת־אורחים איז גרעסער ווי מקבל־פּנים זײַן די שכינה.
אָבער דאָ שטעלט זיך זייער אַ פּשוטע שאלה: דער אמת איז דאָך געווען, אַז די דרײַ געסט זײַנען ניט געווען קיין מענטשן, נאָר מלאכים, וועלכע דאַרפֿן ניט עסן און ניט טרינקען און ניט אַן אָרט צו נעכטיקן. פֿאַקטיש האָבן זיי דאָך טאַקע ניט געגעסן פֿון דעם אַלעם, וואָס אַבֿרהם האָט פֿאַר זיי צוגעגרייט, נאָר זיך געמאַכט ווי זיי עסן. לויט דעם קומט דאָך אויס, אַז אַבֿרהם האָט ׳איבערגעלאָזן׳ דעם אויבערשטן ניט ווי ס׳דאַרף זײַן; וואָרעם דאָס וואָס הכנסת־אורחים איז גרעסער ווי אויפֿנעמען "פּני השכינה" איז געזאָגט געוואָרן בײַם אויפֿנעמען אמתע אורחים, וועלכע נייטיקן זיך אין דעם; דערקעגן דאָ האָבן זיך דאָך די מלאכים איבערהויפּט ניט גענייטיקט אין קיין שום הכנסת־אורחים.
און ס׳איז שווער צו פֿאַרענטפֿערן, אַז אַבֿרהם האָט דאָך ניט געקענט וויסן, אַז דאָ האַנדלט זיך וועגן מלאכים; געמיינט האָט ער, אַז ער איז מקיים אויפֿן בעסטן אופֿן די מצוה פֿון הכנסת־אורחים, אַזוי אַז זײַן אַוועקגיין פֿון ׳קבלת פני השכינה׳ איז געווען אין גאַנצן אַן אומשולדיקע זאַך, מיינענדיק, אַז זיי זײַנען מענטשן — איז עס אָבער ניט גענוגנדיק, ווײַל דאָ רעדט זיך דאָך וועגן אַבֿרהם אָבֿינו און אויב אַז וועגן יעדן צדיק ווערט געזאָגט (אין משלי יב, כא): "לא יאונה לצדיק כּל אָון" — אַז בײַ אַ צדיק קען ניט טרעפֿן עפּעס, וואָס איז ניט געהעריק, אַפֿילו אומוויסנדיקערהייט — איז דאָך אַוודאי און אַוודאי אַז דאָס קען ניט געשען בײַ איינעם פֿון די דרײַ אָבֿות, וואָס וועגן זיי ווערט געזאָגט אין מדרש (בראשית רבה מז, ו) אַז זיי זײַנען די ג־טלעכע "מרכּבֿה" (קאַרעטע), וואָס איז דורכויס בטל צום רײַטער און איז אין גאַנצן ניט שייך צו טאָן עפּעס, וואָס איז ניט לויטן ווילן פֿון דעם רײַטער.
קען מען דאָס פֿאַרשטיין לויט ווי תּורת־החסידות דערקלערט דעם וועזנטלעכן אונטערשייד צווישן די מצוות, וואָס די אָבֿות האָבן מקיים געווען (ווי די חז״ל לאָזן אונדז וויסן, אַז די אָבֿות האָבן מקיים געווען מצוות נאָך פֿאַר מתּן־תּורה) און די מצוות, וואָס מיר זײַנען מקיים פֿון זינט מתּן־תּורה). ווען מיר נעמען הײַנט, למשל, אַ שטיק פּאַרמעט און מיר מאַכן דערפֿון אַ מזוזה אָדער אַ פּרשה פֿאַר תּפֿילין, ווערט דער גשמיותדיקער פּאַרמעט פֿאַרוואַנדלט אין אַ הייליקער זאַך. ווען מיר זײַנען מקיים די מצוה פֿון הכנסת־אורחים און מ׳איז זיי מכבד מיט עסן און טרינקען, ווערן די גשמיותדיקע מאכלים און געטראַנקען באַהויכט מיט קדושה. בקיצור בײַ מתּן־תּורה איז אונדז געגעבן געוואָרן דער כּוח צו הייליקן דורך אַ מצוה וועלטלעכע גשמיותדיקע וועזנס. דערקעגן האָבן די מצוות פֿון די אָבֿות ניט געהאַט דעם כּוח אויפֿצוטאָן אַ קדושה אין דער גשמיותדיקער זאַך, מיט וועלכער זיי האָבן געטאָן די מצוה. די קדושה פֿון דער מצוה האָט ניט דורכגעדרונגען די פֿיזישע מצוהדיקע וועזנס; די מצוות מיט זייער קדושה זײַנען געבליבן אין דער רוחניותדיקער, נשמהדיקער וועלט.
אויך די אָבֿות האָבן געבונדן זייערע מצוות מיט גשמיותדיקע טווּנגען, אָבער דאָס באַדערפֿעניש פֿון זייערע טווּנגען איז געווען, כּדי איבערצוגעבן אונדז בירושה דעם כּוח צו מקיים זײַן די מצוות נאָך מתּן־תּורה; ווי אונדזערע חכמים זאָגן: "מעשׂה אָבֿות סימן לבנים" — די טווּנג פֿון די אָבֿות איז אַ הילפֿס־צייכן פֿאַר די קינדער נאָך מתּן־תּורה. אָבער די מעשׂה איז, אַז די מצוות פֿון די אָבֿות האָבן ניט געהייליקט די מאַטעריאַליסטישע, גשמיותדיקע וועלט; זיי האָבן ניט געקענט פֿאַרוואַנדלען אַ פֿיזישע זאַך אין אַ הייליק וועזן.
אַזוי אַרום איז פֿאַרשטענדלעך, אַז בײַ די אָבֿות איז די הויפּטזאַך געווען די רוחניותדיקע כּוונה פֿון דער מצוה, און ניט איר גשמיותדיקע אויסווירקונג אין די ראַמען פֿון עולם־הזה — פּונקט פֿאַרקערט ווי דאָס איז בײַ אונדז ייִדן נאָך מתּן־תּורה, וואָס בײַ אונדז איז דער עיקר דער אויפֿטו פֿון די מצוות אין און דורך די פֿיזישע וועלט־זאַכן.
לאָמיר געבן אַ בײַשפּיל: ווען אַ ייִד נאָך מתּן־תּורה טראַכט דורך די אַלע העכסטע כּוונות פֿון מצות תּפֿילין, אָבער אין די פּרשיות פֿון זײַנע תּפֿילין איז פֿאַראַן איין פּסולער אות — האָט ער ניט מקיים געווען די מצוה פֿון תּפֿילין. בײַ די אָבֿות אָבער איז געווען פּונקט אַ פֿאַרקערטער מצבֿ — דער גאַנצער עיקר פֿון דער מצוה איז געלעגן אין דער כּוונה, אין דעם הויכן און איידעלן געפֿיל פֿון דעם מענטשן. פֿון דעם שטאַנדפּונקט קומט אויס, אַז אויב זיי האָבן מכוון געווען אַלע כּוונות, וואָס זײַנען דאָ אין דער מצוה פֿון תּפֿילין, האָבן זיי פֿולקאָם מקיים געווען די מצוה פֿון תּפֿילין, כאָטש זי איז ניט דורכגעפֿירט געוואָרן אין די וועלטלעכע ראַמען.
דערמיט וועט ווערן פֿאַרשטאַנדיק, פֿאַר וואָס ס׳איז בײַ אַבֿרהמען ניט געווען קיין חסרון דאָס וואָס זײַן הכנסת־אורחים האָט זיך פּראַקטיש ניט אויסגעפֿירט ווי געהעריק: אָט דער פֿאַקט, וואָס די ׳אורחים׳ זײַנען ניט געווען קיין מענטשן, נאָר מלאכים, איז ניט געווען אַזוי וויכטיק אין יענע טעג, ווײַל, ווי געזאָגט, דער עיקר איז דעמאָלט געווען די כּוונה און דער הרגש פֿון דעם מענטשן, וואָס טוט די מצוה, און ניט דער פּראַקטישער קיום אין דער פֿיזישער וועלט.
הייסט עס, אַז אַבֿרהם האָט זיך געפֿירט אַזוי ווי ער האָט זיך געדאַרפֿט פֿירן, ווען ער האָט איבערגעלאָזט די "פּני השכינה" צוליב הכנסת־אורחים, וואָרעם לגבי אים דעמאָלט איז עס געווען אַ פֿולקאָמע מצוה פֿון הכנסת־אורחים, ווײַל ער האָט פֿאַקטיש געטאָן אַלץ, וואָס איז געווען אָפּהענגיק פֿון אים; און מצד זײַן כּוונה און הרגש איז ניט קיין שום סימן פֿון אַ פֿלעק. נאָר נאָך מתּן־תּורה איז דער דגש פֿון קיום המצוות איבערגעגאַנגען צום פּראַקטישן אויפֿטו פֿון די מצוות; און דערפֿאַר איז אין אונדזערע טעג וויכטיקער די טווּנג פֿון דער מצוה איידער איר כּוונה (פֿאַרשטייט זיך, אַז ס׳איז דאָ אַ גרויסע חשיבֿות אין דער כּוונה פֿון דער מצוה און אין די געפֿילן פֿון אַהבֿה און יראה צום אויבערשטן, וואָס ברענגען שלימות אין קיום המצוות), אָבער בײַ אַבֿרהמען איז עס געווען אַ פֿולשטענדיק־שלימותדיקע מצוה.
* * *
"ויהי אַחר הדבֿרים האלה והאלקים נסה את אַבֿרהם וגו׳" — אין דער הײַנטיקער פּרשה איז דאָ דער גאַנצער סיפּור וועגן דעם נסיון פֿון דער עקידה — דער אויבערשטער האָט אויסגעפּרוּווט אַבֿרהם אָבֿינו זאָגנדיק אים ער זאָל ברענגען זײַן זון יצחק אויף דער עקידה. אַבֿרהם אָבֿינו האָט געטאָן פּונקט ווי ער האָט באַנומען דעם אויבערשטנס אָנזאָג און ער האָט געבראַכט זײַן זון צו דער עקידה. דער טאַטע מיטן זון זײַנען ביידע געווען העכסט גרייט אויסצופֿירן דעם ג־טלעכן ווילן, וואָס איז געווען נאָר אַ נסיון — צו זען זייער גרייטקייט און ניט מער, ווײַל אין דער לעצטער מינוט האָט דער אויבערשטער ניט דערלאָזן אויסצופֿירן די עקידה.
אין די ספֿרי קודש געפֿינען מיר דעם טעם, פֿאַר וואָס דער נסיון פֿון דער עקידה און דער גרויסער זכות פֿון דער גרייטקייט דערצו ווערט געבונדן מיט אַבֿרהם אָבֿינו, הגם אַז דער קרבן האָט דאָך געזאָלט זײַן יצחק אָבֿינו — און דאָך איז ער געווען מיטן גאַנצן האַרצן וויליק צו זײַן דער קרבן — ווײַל צו פֿירן אַן אייגענעם זון צו דער שחיטה איז אַ פֿיל גרעסערער נסיון און צער, ווי צו לאָזן זיך אַליין שעכטן...
* * *
וואָס איז אַזוי די גדלות פֿון אַבֿרהם אָבֿינו — פֿרעגט דער גרויסער צדיק און גאון רבי יצחק וואָרקער זצ״ל — וואָס ער איז גרייט געווען צו פֿירן זײַן זון צו דער עקידה? יעדער ייִד, אַפֿילו אַ פּשוטער, וואָלט אַזוי געטאָן, ווען ער זאָל הערן אַזאַ אָנזאָג פֿון דעם אויבערשטן אַליין!
נאָר די זאַך איז אַזוי — ענטפֿערט רבי יצחק — דער שׂטן האָט געטענהט צו אַבֿרהם אָבֿינו גאָר אַ "פֿרומע" טענה: היתּכן, ווי מעגסטו גאָר טאָן אַזאַ זאַך? סך־הכּל זײַט איר, דו מיט דײַן זון, צוויי ייִדן אין דער גאַנצער וועלט. דו ביסט שוין אַן עלטערער מאַן, און דײַן ווײַב שׂרה וועט שוין מער קיין קינדער ניט האָבן; ישמעאל איז דאָך אַ גאַנץ היפּשער רשע און איז גאָר אַ קליינער מחותּן מיט ייִדישקייט. בלײַבט, בכן, איבער בלויז איין יצחק. הײַנט אויב דו וועסט אים שעכטן, וועט זיך דאָך שאַפֿן אַ מצבֿ, חלילה, אַז די וועלט וועט בלײַבן אין גאַנצן אָן ייִדן!
דערויף האָט אים אַבֿרהם געענטפֿערט: דאָס איז נישט מײַן זאַך. איך דאַרף טאָן דאָס, וואָס דער אויבערשטער הייסט מיר. ער הייסט מיר שעכטן יצחקן — דאַרף איך אים שעכטן. אַי, די וועלט וועט בלײַבן אָן ייִדן — איז דאָס איצט ניט מײַן זאָרג. בין איך דען מחויבֿ צו פֿאַרזאָרגן דעם אויבערשטן מיט ייִדן? ס׳איז דאָך זײַן וועלט — זאָל ער זיך זאָרגן... אָט אין דעם איז באַשטאַנען אַבֿרהמס גרויסקייט.