 |
| רבֿקה רובין |
שוין היפּשע עטלעכע שעה זײַנען זיי געווען אויף די פֿיס — דער קליינינקער, שטשופּלער דאָקטער; זײַן שטאַלטנע פֿרוי מיטן גרויסן קאָפּ האָר, צעפֿלאָסענע איבער די אַקסלען, און זייער שכנה, די לערערין, אַ הויכע, אַ ברייטע, נאָענט צו די פֿופֿציקער. מיטן פֿערטן, דעם יונגן עסט, האָבן זיי זיך באַקענט ערשט נעכטן בײַ אַ טישל אין רעסטאָראַן. דערוווּסט זיך, אַז ער איז אַן אַרכיטעקט, האָט די לערערין מיט איר הײזעריקלעכער, נאָר גוט באַהערשטער, שטים פֿאַרגעבן אים אַזוי פֿיל קשיות, ביז ער האָט זיך אַליין אָנגעבאָטן אויף צומאָרגנס דורכגיין זיך מיט די אָנגעפֿאָרענע איבער דער שטאָט.
שטאַרק אויפֿגעלעבט האָבן זיי געשפּאַנט איבער פּלעצער און געסלעך, אָפֿט אָפּגעשטעלט זיך מיט פֿאַרריסענע קעפּ בײַ אַלטערטימלעכע געבײַען, וואָס זייער באַגלייטער — דער אַרכיטעקט — האָט אָנגערופֿן מיט די היימלעכע נעמען, מיט וועלכע עס האָט זיי געקרוינט דאָס פֿאָלק: "דער לאַנגער הערמאַן", "די דיקע מאַרגאַריטע"... און וווּ זיי זאָלן זיך נישט קערן און ווענדן, האָט אַלץ געפּינטלט אויפֿן שפּיץ פֿונעם ראָטהויז־טורעם דער אַלטער טאָמאַס, דער טרײַער בלעכענער שטאָט־וועכטער.
מיט די שמאָלע בערגלדיקע געסלעך האָבן זיי זיך אויפֿגעהויבן ביז צום טויער, וואָס האָט פֿאַרצײַטנס געדינט ווי אַ מחיצה צווישן דער אַריסטאָקראַטיע און דעם פּלעבס.
— ווען די איידעלע ריטערס דאָרט, אויבן, פֿלעגן זיך אָנשיכּורן און נעמען בושעווען, — האָט דערקלערט דער יונגער עסט, — פֿלעגן די סוחרים און האַנטווערקער פֿאַרשליסן דעם טויער און ראַטעווען זיך פֿון גזלעווויע און רויב.
טרעפּ, טרעפּ... און ווען די פֿיר מענטשן זײַנען שטיין געבליבן, האָט די שטאָט פֿון דער נידער פֿאַרריסן איר קאָפּ צו זיי. רויטע טשערעפּיצענע דעכער מיט ריזיקע קוימענס, קלויסטערס, מיטלאַלטערלעכע ווענט און טורעמס — אַלץ איז דאָ פֿאַרלאָפֿן דעם וועג איינער דעם אַנדערן — העכער, נאָך העכער. די אָנגעפֿאָרענע האָט פֿאַרשאַפֿט פֿרייד צו דערקענען פֿונדערווײַטן די גאַסן, איבער וועלכע זיי זײַנען געגאַנגען, די געבײַען, וואָס זיי האָבן באַזוכט.
ביסלעכווײַז האָט די מידקייט גענומען פֿאַרטרעטן דאָס אָרט פֿון דער באַגײַסטערונג. דעם דאָקטערס פֿרוי האָט אײַנגערוימט דעם מאַן אין אויער, אַז "גענוג. מע קען ניט אַרײַנכאַפּן אַלץ אין איין טאָג". ער האָט אָבער, פּונקט ווי זי, ניט געקאָנט זיך קיין עצה געבן מיט דער לערערין. צו יעדער דערקלערונג פֿונעם יונגן עסט האָט זי געהאַט נאָך עפּעס צו פֿרעגן און אַלץ פֿאַרצייכנט אין נאָטיץ־ביכל, וואָס איז, ווי אויף אַ קישן, געלעגן אין איר ווייכער דלאָניע.
דער דאָקטער און זײַן פֿרוי האָבן דערווײַל געמאַכט עטלעכע ניט דרייסטע טריט צום מאָלער, וועלכער איז געזעסן דערנעבן אויף אַ לײַוונטענעם בענקעלע, די שטרויענע הוט אַראָפּגערוקט טיף איבער די אויגן. הינטער זײַן פּלייצע האָט אין שטילער דערוואַרטונג געסאָפּעט אַ געזעמל פֿון ייִנגלעך. די זעלבע טשערעפּיצענע דעכער, אויף וועלכע די אָנגעפֿאָרענע האָבן זיך הײַנט צו זאַט אָנגעקוקט, די קלויסטער־שפּיצן, דער הימל און די זון האָבן אויפֿן לײַוונט ווי צונויפֿגעשמאָלצן זיך אין איין גוס, אויסגעמישט זיך אין אַ יובֿלדיקער פֿאַרבן־מאַסע. די פֿאַרמאָלטע פֿלאַך האָט געפֿינקלט מיט רויט, געל און גרוי.
— זייער שיין — האָט שטיל געזאָגט די לערערין, וואָס איז שוין אויך געשטאַנען דערבײַ — נאָר עסטלאַנד... ניט דער קאָלאָריט. צו פֿאַרביק.
דער מאָלער האָט דערהערט. זײַן נאַקן, אַ פֿאַרוואָקסענער מיט שיטערע גרויע האָר, האָט זיך אַ קער געטאָן צו דער לערערין, די אויגן האָבן מיט אַן אומרויִקן גלאַנץ אויף אַ ווײַלע אָפּגעשטעלט זיך אויף איר פּנים. דערנאָך האָט זײַן אָנגעשטרענגטע פּלייצע אַ וואָרף געטאָן זיך אויף אַהינטער און ווידער פֿאָרויס. דאָס פּענדזל אין דער אויסגעשטרעקטער רעכטער האַנט האָט זיך ווי אָנגעצילט און גענומען גיך־גיך קלאַפּן איבערן לײַוונט.
דער דאָקטער האָט אומגעשיקט אַ מורמל געטאָן "אַנטשולדיקט!" אַזוי, אַז צום מאָלער איז עס געוויס ניט דערגאַנגען, און אין פֿאַרלעגנהייט גענומען אָפּטרעטן אויף צוריק.
— אין ווילנע — האָט פּלוצעם אַ זאָג געטאָן די לערערין — זײַנען פֿאַר מיר אינטערעסאַנטער פֿון אַלץ געווען די הויפֿן. — און שוין מיט אַזאַ טאָן, ווי ס׳וואָלט געווען פֿון פֿריִער אָפּגערעדט: — איצט וועלן מיר זיך אַראָפּכאַפּן אין עטלעכע הויפֿן.
דער דאָקטער האָט זיך איבערגעקוקט מיטן ווײַב, אַרויסגעלאָזט אַן אומקלאָרן קלאַנג, ווי ס׳וואָלט אים פֿאַרלייגט אין האַלדז, און געהאָרכזאַם אַוועקגעשפּאַנט נאָך דער לערערין.
פֿון אַ שוי־פֿענצטער, אַרײַנגעפֿאַסט אין דער וואַנט פֿון אַ מיטלאַלטערלעך טורעמל, האָט זי מיט אַ מאָדנעם ערנסט באַגלייט אַ פּאָר שטאַרק אונטערגעפֿירט אויגן פֿון אַ שיינהײט. איבער איר קידער־ווידער־פֿריזור איז געהאָנגען אַ שילד: "פֿאָטאָ־אַטעליע".
— חידושים! — האָט אַ שמייכל געטאָן דער דאָקטער.
די לערערין האָט פֿאַרקערעוועט אינעם דערבײַיִקן געסל און אומגעקוקט זיך אויפֿן יונגן עסט.
— יאָ, יאָ, כּדאַי — האָט ער אַ מאַך געטאָן צו איר מיטן קאָפּ.
אַ נידעריק טירל האָט זיי אַרײַנגעפֿירט אין אַ לאַנגער, שמאָלער הייל צווישן צוויי מעכטיקע שטײגנדיקע ווענט. אין דער וואַנט פֿון רעכטס האָבן מיט בלינדן פֿאַרדאַכט אַרויסגעקוקט פֿון דער פֿינצטערניש, צעוואָרפֿענע אויף אַ פֿאַרשיידענער הייך, פֿירקאַנטיקע אַמבראַזורעס. צופֿוסנס בײַ איר האָבן זיך אויסגעשטעלט אין אַ ריי שווערע דעמבענע טירן, ברייטע, ווי טויערן, אויף טויט פֿאַרריגלטע מיט אײַזערנע ריגלען. די פֿאָרהענגלעך, וואָס האָבן זיך דאָ און דאָרט געווײַסט אין די אָפֿענע פֿענצטער פֿון דער אַנטקעגנדיקער וואַנט, האָבן נאָך מער אונטערגעשטראָכן איר כמורע שטיין־גרויקייט.
— איך וואָלט דאָס אַלץ אויפֿגעריסן צו אַלדי שוואַרצע יאָר!
אין דעם צונויפֿגעדריקטן הויף־חלל האָבן די ווערטער דורכגעקלונגען מיט אַ געדעמפּטער הילכיקייט, ווי אין אַ קלויסטער. דער דאָקטער האָט אויפֿגעציטערט און שאַרף אויסגעדרייט זיך.
— איר האָט אַ נידעריקע ראיה, יונגער־מאַן! — האָט ער בייז אַ וואָרף געטאָן — העכער פֿון דער אייגענער נאָז זעט איר ניט.
דער בחור מיטן צעשפּיליעטן קאָלנער, וואָס קיינער פֿון די פֿרײַנד האָט ניט באַמערקט ווי אַזוי ער איז לעבן זיי אויסגעוואַקסן, האָט פֿאַרלייגט די הענט אין די קעשענעס און קאַלטבלוטיקט געענטפֿערט:
— אויף מײַנע אויגן האָב איך ניט וואָס צו באַקלאָגן זיך.
— און אויפֿן האַרץ? אויפֿן קאָפּ? איך זאָג אײַך, ווי אַ דאָקטער, איר דאַרפֿט זיך היילן.
— זייער אָנגענעם צו באַקענען זיך... מיר זײַנען כּמעט ווי קאָלעגן — האָט מיט אַ ביטול אַ שמייכל געטאָן דער בחור. — איך בין אַ סטודענט — אַ מעדיקער. און ווי אַ מעדיקער האַלט איך, אַז מע דאַרף דאָס אַלץ אויפֿרײַסן און אויסבויען אויף דעם אָרט נײַע הײַזער.
דעם דאָקטערס מאָגער נערוועז פּנים האָט אַ צוק געטאָן פֿון אויפֿגעבראַכטקייט:
— אַ מעדיקער איז נייטיק אַ קלוג האַרץ און אַ פֿילבאַרער מוח. אויב ער האָט עס ניט, ווערט בײַ אים געשלאָגן די ראיה. די אַנאַליזן זעט ער, ניט דעם חולה.
— אַדיע, קאָלעגע! — אונטערפֿײַפֿנדיק דאָס לידל "זאָל אייביק זײַן מײַן מאַמע", האָט דער בחור, די הענט אין די קעשענעס, געלאָזט זיך גיין צום צווייטן עק הויף.
די פֿרײַנד האָבן זיך אומגעקוקט אויפֿן יונגן עסט, ווי זיי וואָלטן זיך אין עפּעס פֿאַר אים פֿאַרשולדיקט. נאָר ער האָט געשוויגן, אַ רויִקער, אַ צוריקגעהאַלטענער, מיט אַ קוים מערקבאַרן שמייכל אין די ווינקלען פֿון מויל.
דעם דאָקטאָרס פֿרוי האָט זיך אָנגעשפּאַרט אָן דעם מאַנס אַקסל, אַראָפּגעוואָרפֿן פֿון איין פֿוס דעם טופֿל מיטן הויכן, שמאָלן קנאַפֿל, אונטערגעבויגן זי און געבליבן שטיין אויפֿן צווייטן, ווי אַ בושעל: "איך בין מיד. מער קען איך ניט".
— יאָ, צײַט אָפּצורוען — האָט זיך אָפּגערופֿן דער דאָקטער, נאָך אַלץ אַ בלייכער און אַן אויפֿגערעגטער.
די לערערין האָט אויף זיי ניט געלייגט קיין אַכט. זי איז פֿעסט געשטאַנען אויף אירע דיקע פֿיס, וועלכע האָבן, ווי גלײַכמעסיק אַרומגעטעסעטע קלעצלעך, אונטערגעשפּאַרט איר שווערן גוף. ס׳האָט אויסגעזען, אַז עפּעס איז דאָ נאָך פֿאַר איר געבליבן ניט פֿאַרענטפֿערט. זי האָט געוואַרט.
אויפֿן הויף איז אַרויסגעקומען פֿון איר שטוב אַן עלטערע פֿרוי אין אַן אָפּגעבליאַקעוועטן ציצענעם קאָפֿטל, אַ געוואַשנס און איבערגעוואַשנס.
— האָט קיין פֿאַראיבל ניט — האָט זיך אַ לאָז געטאָן צו איר די לערערין — איר וווינט דאָ? אפֿשר וועט איר אונדז ווײַזן אײַער וווינונג?
די אָנגעפֿאָרענע האָבן זיך ניט אַרומגעזען, ווי אַזוי די באַלעבאָסטע די ערשטע און זיי נאָך איר האָבן זיך שוין איינער הינטערן אַנדערן געהויבן איבער משונהדיק־געדרייטע, שמאָלע שטיינערנע טרעפּ. דערקליבן זיך אין דער טונקלקייט צום צווייטן שטאָק, האָט זי ברייט אַן עפֿן געטאָן די טיר פֿון איר וווינונג. די געסט זײַנען אומדערוואַרט ווי אָפּגעטוקט געוואָרן פֿון קאָפּ ביז די פֿיס אין ליכטיקייט. מיט צוגעזשמורעטע אויגן האָבן זיי זיך פֿאַרהאַלטן בײַ דער שוועל. אויף אַלע חפֿצים אין צימער, אויף זײַנע זויבערע ווענט איז געווען צעגאָסן אַ בלענדיקע שײַן, וואָס האָט געפֿלײצט אַהער דורכן אָפֿענעם פֿענצטער.
די באַלעבאָסטע האָט ניט געלאָזט די געסט קומען צו זיך. אַפֿילו די לערערין האָט ניט באַוויזן צו פֿאַרגעבן איר קיין איין קשיא. זי האָט צוגערוקט צום פֿענצטער אַ ווײַס־געפֿאַרבטן טאַבורעט, פֿאַרשפּרייט אויף אים אַ צײַטונג און געוויזן די געסט, זיי זאָלן קריכן. זיי האָבן געפֿאָלגט און אַרויסגעקומען אויף אַ דאַך — אַ פֿירקאַנטיקע שטיינערנע טעראַסע מיט אַרויסגעשטעלטע אויף דער זון בלומען אין קליינע, גרעסערע און גאָר גרויסע בלומען־טעפּ.
די באַלעבאָסטע האָט אָנגעוויזן די געסט אויף אַ ברעט מיט צוגעשלאָגענע צו איר שמאָלינקע לײַסטעלעך. די ברעט איז געשטאַנען צוגעשפּאַרט, ווי אַ לייטער, צו אַ גראָדער שטיינערנער וואַנט. קוים אײַנגעמאָסטעט די פֿיס אויף דער אונטערשטער לײַסט, האָט די לערערין אויף אַלע פֿיר געלאָזט זיך אין דער הייך. הינטער איר האָט לײַכט געשטיגן פֿון איין לײַסט אויף דער צווייטער דעם דאָקטערס פֿרוי. אירע הויכע, שמאָלע קנאַפֿל האָבן זיך אַרויסגעוויזן דווקא צוגעפּאַסט דערצו. מיט די הענט האָט זי נאָר פֿון מאָל צו מאָל באַרירט די קאַנטן פֿון דער ברעט. פֿון הינטן האָט מיט איבערגעטריבענער האַסטיקייט נאָכגעפֿאָלגט זי דער מאַן. דער לעצטער האָט, שפּרײַזנדיק מיט לאַנגע, שטאַרקע פֿיס, ווי אויף אַ געוויינטלעכן לייטער, אויפֿגעהויבן זיך דער יונגער עסט. אַזוי זײַנען זיי אַרויפֿגעשטיגן אויף דער דיקער פֿעסטונג־וואַנט.
— ס׳אַראַ העלקייט! — האָט אַרויסגעשטאַמלט דעם דאָקטערס פֿרוי. די מידקייט איז פֿון איר אין גאַנצן אָפּגעטאָן געוואָרן.
— נאָך בונטער, ווי אין קרים — האָט זיך פֿאַרוווּנדערט די לערערין.
— אין קרים? ווײַסע הײַזער, אַ בלויער הימל, אַ בלויער ים. און דער זאַמד איז ווײַס, און די שטיינער... ווײַס און בלוי, אויב איר האָט אין זינען דעם דרום־ברעג — האָט באַמערקט דער דאָקטער.
— אַוודאי — האָט צוגעשטימט די לערערין. — דאָ איז גאָר אַן אַנדער קאָלאָריט. רויטע טשערעפּיצע צווישן גרויע ווענט...
— און די זון שפּילט אויף די דעכער — האָט אונטערגעכאַפּט דעם דאָקטערס פֿרוי.
דער יונגער עסט האָט זיך דערווײַל פֿאַרקליבן אויפֿן שפּיציקן קאַם פֿונעם דערבײַיִקן דאַך. אַ וווּקסיקער, אַ בײנערדיק־קרעפֿטיקער, מיט אַ העל־בלאָנדן, כּמעט ווײַסן קאָפּ, איז ער געשטאַנען אונטער די שטראַלן פֿון דער יולי־זון, און אַ לײַכט ווינטל האָט צעפֿאָכעט די פֿליגלען פֿון זײַן דינעם רעגן־מאַנטל. ער האָט עפּעס אַראָפּגעשריִען צו די אָנגעפֿאָרענע, נאָר די ווערטער האָבן זיי ניט דערהערט. דעם דאָקטערס פֿרוי האָט זיך אויסגעדרייט אויף זײַן שטים און געבליבן שטיין אַ מבֿוהלוועטע, ווי פֿון דער טיף פֿון אַ יאָרהונדערטער וואָלט איבער דער שטאָט פּלוצלינג אויפֿגעשוועבט אַ גײַסט.
מיט דער פֿלינקייט פֿון אַ געשולטן ספּאָרטלער, קוים באַרירנדיק מיט די פֿיס די טשערעפּיצע, האָט דער יונגער עסט אַראָפּגעלאָזן זיך פֿון דאַך. ער האָט אַ ווײַז געטאָן אין דער נידער:
— איר זעט דאָרט דעם מאָלער? אָט גייט ער.
פֿון דער הייך פֿון דער פֿעסטונג־וואַנט האָט דעם מאָלערס פֿיגור אויסגעזען מאָדנע קליין. און געגאַנגען איז ער מיטן לאַנגזאַמען, געמאָסטענעם טראָט פֿון אַן עלטערן בעל־מלאָכה, וואָס קערט זיך אום אַ מידער אַהיים נאָך אַ טאָג שווערער אַרבעט. זײַן פּלייצע איז געווען אײַנגעבויגן אונטער דער לאַסט פֿונעם שווערן פֿאַרב־קעסטל. אין דער רעכטער האַנט האָט ער געטראָגן זײַן לײַוונט, צניעותדיק אויסגעדרייט מיט דער פֿאַרמאָלטער זײַט צו זיך.
ער האָט ניט געזען די מענטשן, וועלכע זײַנען געשטאַנען טיף־פֿאַרטראַכטע די גאַנצע צײַט, וואָס ער האָט געשפּאַנט איבער די שטיינערנע פּליטעס פֿונעם שמאָלן געסל מיטן נאָמען "לאַנגער פֿוס". ער האָט ניט געוווּסט, אַז די זעלבע מענטשן, וועלכע האָבן פֿאַרבײַגייענדיק מיט גלײַכגילטיקן נײַגער אָפּגעשטעלט זיך הינטער זײַן פּלייצע, האָבן דאָ ערשט געקוקט אויף דער אַלטער שטאָט מיט זײַנע אויגן.
"סאָוועטיש היימלאַנד", דעצעמבער, 1965
אין די ערשטע יאָרן פֿון 21סטן יאָרהונדערט — האָט אונדזער משפּחה געפֿײַערט דרײַ הונדערט־יאָריקע יובילייען: אין 1902 איז געבוירן געוואָרן מײַן טאַטע, דער מאָלער מאיר אַקסעלראָד; אין 1904 — זײַן ברודער, דער ייִדישער דיכטער זעליק אַקסעלראָד; הײַיאָר, דעם 15טן מײַ האָבן מיר אָפּגעמערקט דעם געבורטס־טאָג פֿון מײַן מאַמען, דער ייִדישער שרײַבערין רבֿקה רובין.
צו פֿאַרהיטן פֿון פֿאַרגעסנהייט דעם טאַטנס בילדער און די לידער פֿון מײַן פֿעטער, דערשאָסן אין דער סאָוועטישער תּפֿיסה, האָט זיך בכל־נשפֿה געזאָרגט די מאַמע. ווי אַזוי אָבער קאָן מען אין אונדזער צײַט אומקערן דעם לייענער די פּראָזע־ווערק און די יסודותדיקע ליטעראַטור־פֿאָרשונגען אירע? מיט דער זעלבער אָפֿנהאַרציקייט און לירישקייט, וואָס זי האָט באַשריבן די כאַראַקטערן אין אירע דערציילונגען וועגן די קינדער־יאָרן אינעם ייִדישן שטעטל, האָט זי געשילדערט אין די גרעסערע ווערק די פּאָרטרעטן פֿון באַקאַנטע קונסט־מענטשן — ייִדישע מאָלער, שרײַבער, אַקטיאָרן. "דאָס גײַסטלעכע לעבן פֿון דער שאַפֿערישער אינטעליגענץ אַנטפּלעקט זיך מיט עקספּרעסיע און דראַנג; עס גייט אַ רייד וועגן דעם טיף דורכגעפֿילטן און דורכגעלעבטן", — האָט געשריבן לעוו ראַזגאָן אין זײַן רעצענזיע צו רובינס אַ בוך.
אין דער גרעסערער דערציילונג "דעם טאַטנס בריוו" איז וואָרהאַפֿטיק איבערגעגעבן געוואָרן די אַטמאָספֿער פֿון די 1930ער־1940ער יאָרן, ווען די מאָלער, פֿאַרכאַפּט מיט זייער קונסט, האָבן לאַנגע יאָרן נישט געקאָנט ווײַזן זייערע בילדער. מע דערקענט ממש, ווער עס שטייט הינטער אַזעלכע פּערסאָנאַזשן ווי "יאַשע" — דער מאָלער אַנאַטאָלי גוסיאַטינסקי, "פֿירע" — זײַן פֿרוי פֿ. פּאָלישטשוק־גוסיאַטינסקי, "דער שוואַרצינקער" — מענדל גאָרשמאַן, "דער בלוי־אויגיקער" — מײַן טאַטע, מאיר אַקסעלראָד.
די געטרײַשאַפֿט צו די ברידער, מאיר און זעליק אַקסעלראָד, האָט די מאַמע געטראָגן אין זיך איר גאַנץ לעבן — סײַ בשעתן זײַן אַ דאָצענט אינעם מינסקער פּעדאַגאָגישן אינסטיטוט, סײַ ווען זי האָט געלערנט די געשיכטע פֿון ייִדישער ליטעראַטור און ליטעראַטור־טעאָריע אינעם מאָסקווער פּעדאַגאָגישן אינסטיטוט און סײַ בײַם שרײַבן אירע ביכער. אַ דאַנק איר ענערגיע און איבערגעגעבנקייט האָבן דערזען די ליכטיקע שײַן די לידער־זאַמלונגען פֿון זעליק אַקסעלראָד; אַ דאַנק איר, זײַנען נאָכן טאַטנס טויט פֿאָרגעקומען די אויסשטעלונגען פֿון זײַנע בילדער און עס איז אין יאָר 1982 דערשינען אַ מאָנאָגראַפֿיע וועגן זײַן שאַפֿונג. וויפֿל כּוח און געזונט עס האָט איר אָפּגעקאָסט דאָס דורכצופֿירן, ווייסט נאָר מײַן משפּחה, ווי אויך די לייענער פֿון אירע נאָוועלן "אין אַ האַרבסטיקן טאָג", "אַזאַ מין טאָג", "דעם טאַטנס בריוו". זיי האָבן געוויס זיך נישט פֿאָרגעשטעלט, אַז נישט ווייניק פֿון דעם באַשריבענעם האָט איבערגעלעבט מײַן מאַמע גופֿא. דאָס אַרומגיין איבער פֿאַרשידענע אינסטאַנצן, קלאַפּן אין די פֿאַרמאַכטע טירן פֿון די הויכגעשטעלטע טשינאָווניקעס פֿון קונסט, פֿילן כּסדר זיך דערנידעריקט — און פֿאַר וואָס?! ווײַל קיינעם ליגט נישט דער קאָפּ ניט צו דיר און ניט צו דײַן ענין. עס העלפֿן נישט קיין האַרץ־פּילן, די נעכט זײַנען שלאָפֿלאָז, אָבער אויפֿן אַנדערן טאָג איז זי שוין ווידער געשטאַנען בײַ די שטומע קאַבינעטן.
אין אונדזער נאָכמלחמהדיקן אַלקערל, אַרומגעקלעפּט מיט אָראַנזש־פּאַפּיר (ווער האָט געקאָנט אַפֿילו חלומען וועגן שפּאַלערן), איז געשטאַנען איין שרײַבטיש. פֿון איין זײַט, איז געזעסן די מאַמע, אײַנגעהילט אין איר טוך, אונטערגעקליבן די פֿיס און אַרויפֿגעוואָרפֿן אויף די אַקסלען דעם מאַנטל — אַ וועלט מיט צייכענונגען אין דער פּאָזע האָט געמאַכט דער טאַטע! בײַ דעם שרײַבטיש האָט זי אָנגעשריבן אירע פֿאָרש־אַרטיקלען וועגן שלום־עליכם און י.־ל. פּרץ, עסייען וועגן די ייִדישע שרײַבער, אירע מיטצײַטלער; דאָ פֿלעגט זי אַרבעטן אויף אירע איבערזעצונגען פֿון ייִדיש, רומעניש, ווײַסרוסיש (בעת די מלוכישע אַנטיסעמיטישע קאַמפּאַניעס איז נישט לײַכט געווען צו קריגן אַן אַרבעט ווי אַן איבערזעצער אָדער רעדאַקטאָר), געשאַפֿן אירע דערציילונגען און נאָוועלן. פֿון דער צווייטער זײַט שרײַבטיש האָט געאַרבעט דער טאַטע; די סקיצעס פֿון זײַן מאָלערײַ האָבן פֿאַרפֿלייצט דעם גאַנצן אַלקער.
אַ סך פֿון דער מאַמעס פֿאָרש־אַרבעטן זײַנען אײַנגעשלאָסן געוואָרן אינעם בוך "שרײַבער און ווערק", וואַרשע, 1968. די פּראָזע־ביכער "עס שפּינט זיך אַ פֿאָדעם" און "אַזאַ מין טאָג" זײַנען דערשינען אין אַ בוך־פֿאָרעם אין די 1980ער יאָרן סײַ אין ייִדיש און סײַ אין רוסיש (איבערצוזעצן אירע ווערק האָט די מאַמע קיינעם נישט פֿאַרטרויט; געטאָן עס אַליין, קענענדיק אויסגעצייכנט ביידע שפּראַכן).
אין 1961, ווען ס'האָט אָנגעהויבן דערשײַנען דער זשורנאַל "סאָוועטיש היימלאַנד", איז די מאַמע געוואָרן אַ מיטגליד פֿון דער רעדאַקציע־קאָלעגיע. ווען דער זשורנאַל האָט אָבער פּובליקירט אַנטי־ישׂראלדיקע אַרטיקלען, האָט זי זיך פֿון אַזאַ "כּבֿוד" אָפּגעזאָגט.
עלענאַ אקסעלראָד, ירושלים