די בריטישע פּאָליטישע סיסטעם האָט אַ סך מעלות, אָבער אײן חסרון. זי פֿאַרמאָגט ניט קײן קלאָרן מעכאַניזם פֿון בײַטן דעם פּאָליטישן פֿירער. אין אונטערשיד צו אַנדערע דעמאָקראַטישע לענדער, װערט דער בריטישער פּרעמיער־מיניסטער ניט אױסגעװיילט דירעקט דורך דער באַפֿעלקערונג. דער פּאַרטײ־פֿירער װערט אױסגעקליבן דורך זײַן פּאַרטײ, און נאָר די פּאַרטײ קאָן בײַטן דעם פּרעמיער־מיניסטער, װען זי האַלט עס פֿאַר נײטיק. אַזױ אַרום קאָן דער בריטישער פּרעמיער־מיניסטער בלײַבן אױף זײַן שטעלע אַזױ לאַנג װי ער און זײַן פּאַרטײ װילן.

ווי אין ס׳רובֿ לענדער, וואָס גרייטן זיך צו די וואַלן, האָט די שוועדישע רעגירונג, לעצטנס, אָנגעהויבן דרוקן אין דער פּרעסע אַ צאָל אַנאָנסן, וואָס מוטיקן אירע בירגער צו שטימען.

אַנדערש איז אָבער, אַז די בולעטינען גיבן די לייענער צו וויסן דעם וועב־אַדרעס, וווּ מע קען באַקומען די שטים־אינסטרוקציעס אויך אויף ייִדיש, נישט געקוקט אויף דעם וואָס דער פּראָצענט ייִדיש־רעדער איז שוועדן איז זייער קליין. צווישן די 9 מיליאָן מענטשן וואָס וווינען הײַנט אין שוועדן, זענען בלויז 18,000 פֿון זיי ייִדן; און פֿון זיי, אויב מע נעמט אַרײַן די וואָס קענען די שפּראַך פֿליסיק, ווי אויך די וואָס קענען די שפּראַך פּאַסיוו, דערגייט די צאָל ייִדיש־קענער ביז בערך 4,000.

אין אָנהייב פֿון דער פּרשה דערציילט די תּורה וועגן דעם "כּריתת ברית", דעם הייליקן בונד, וואָס דער אויבערשטער האָט דורכגעפֿירט מיט די ייִדן איידער זיי זײַנען אַרײַנגעקומען אין ארץ־ישׂראל. צווישן די רייד וועגן דעם ענין באַטאָנט די תּורה דעם אויבערשטנס ווערטער (כט, יג־יד): "ולא אתּכם לבדכם אנכי כּורת את הברית הזאת וגו׳ כּי את אשר ישנו פּה וגו׳ ואת אשר איננו פּה" — און נישט מיט אײַך אַליין "פֿאַרשנײַד" איך אָט דעם ברית... נאָר מיט דעם וואָס איז פֿאַראַן דאָ... און מיט דעם וואָס איז דאָ נישטאָ.

דעם 22סטן אױגוסט האָט דער רוסלענדישער מאַטעמאַטיקער גריגאָרי פּערעלמאַן זיך אָפּגעזאָגט פֿון דער "פֿילדס־פּרעמיע" — די העכסטע פּרעמיע אין מאַטעמאַטיק. הונדערטער מעדיאַ־מיטלען איבער דער גאַנצער װעלט האָבן באַלד פּובליקירט זײערע דערקלערונגען וועגן דער דאָזיקער סענסאַציע.

װער איז פּערעלמאַן? "אַ נײַער ראַספּוטין" — שרײַבן די אַמעריקאַנער צײַטונגען. "ער האָט אַ פּנים פֿון אַ פּױפּסט" — מײנען די פֿראַנצײזישע צײַטשריפֿטן. "ניט קאָנװענציאָנעל אַפֿילו פֿאַר אַ מאַטעמאַטישן גאָון" — שרײַבט מען אין ישׂראל. "צום געלט איז ער גאַנץ גלײַכגילטיק" — האַלט מען אין דײַטשלאַנד. "אַ זון פֿונעם שרײַבער יעקבֿ פּערעלמאַן" — שטײט געשריבן אין אַ סך רוסישע צײַטונגען.

שוין היפּשע עטלעכע שעה זײַנען זיי געווען אויף די פֿיס — דער קליינינקער, שטשופּלער דאָקטער; זײַן שטאַלטנע פֿרוי מיטן גרויסן קאָפּ האָר, צעפֿלאָסענע איבער די אַקסלען, און זייער שכנה, די לערערין, אַ הויכע, אַ ברייטע, נאָענט צו די פֿופֿציקער. מיטן פֿערטן, דעם יונגן עסט, האָבן זיי זיך באַקענט ערשט נעכטן בײַ אַ טישל אין רעסטאָראַן. דערוווּסט זיך, אַז ער איז אַן אַרכיטעקט, האָט די לערערין מיט איר הײזעריקלעכער, נאָר גוט באַהערשטער, שטים פֿאַרגעבן אים אַזוי פֿיל קשיות, ביז ער האָט זיך אַליין אָנגעבאָטן אויף צומאָרגנס דורכגיין זיך מיט די אָנגעפֿאָרענע איבער דער שטאָט.

בערל קערלער איז פּראָפֿעסאָר פֿון ייִדיש אין אינדיאַנער אוניווערסיטעט און דער רעדאַקטאָר פֿונעם "ירושלימער אַלמאַנאַך", אַ פּאָזיציע, וואָס ער האָט איבערגענומען פֿון זײַן טאַטן, דעם באַקאַנטן פּאָעט יוסף קערלער ע״ה. אונטערן פּעננאָמען, באָריס קאַרלאָוו (יאָ, דער זעלבער נאָמען ווי דער אַקטיאָר פֿון די אַלטע האָליוווּדער פֿראַנקענשטיין־מאָנסטער־פֿילמען) שרײַבט בערל קערלער זײַנע לידער, וועלכע מיר האָבן שוין געזען געדרוקט אין פֿאַרשיידענע פּובליקאַציעס, צווישן זיי אויך "דער פֿאָרווערטס" און "דער אַלגעמיינער זשורנאַל". "עלאַברעק" איז די צווייטע זאַמלונג לידער זײַנע.

קערלער שרײַבט אין פֿאַרשיידענע סטילן, צווישן זיי, אַ שפּילעוודיקער, מיט קירצערע זאַצן און גראַמען סײַ בײַם סוף, און צו מאָל, סײַ אין מיטן זאַץ. אַזוי אַרום באַקומט זיך אַ חכמהדיקע שטימונג, אָפֿט עפּיגראַמאַטיש, ווי אינעם ליד "אויף ירושלימער געסלעך" —

די אַלטע פֿעסטונג־שטאָט זאַמאָשטש איז באַרימט געוואָרן איבער דער וועלט צוזאַמען מיט דעם נאָמען פֿון יצחק לייבוש פּרץ. נישט די פֿעאָדאַלע מחלוקות פֿון די זאַמאָשטשער ריטער, נישט דער גלאַנציקער נאָמען פֿון די פֿירשטן זאַמאָיסקיס, וועלכע האָבן דאָ געהאַט זייער רעזידענץ, נאָר דווקא אַ ייִדישער מײַסטער האָט די שטאָט מפֿורסם געמאַכט איבער דער וועלט.

ווי ד״ר בערל זומאָף באַווײַזט אין זײַן נײַעם בוך פֿון לידער פֿון פֿרויען־דיכטערס אין איבערזעצונג, איז פֿאַראַן אַ היפּשע פּלעיאַדע פֿון ייִדישע דיכטערינס, וואָס דער ייִדישער לייענער האָט פֿאַרגעסן אָדער בכלל נישט געוווּסט. ראַשעל וועפּרינסקי איז אַזאַ איינע וואָס איז, ווי מיר גלייבן, נישט געווען צו ווײַט באַקאַנט. זי איז געווען אַ שטילע דיכטערין, וואָס אירע לידער פֿאַרמאָגן אינטערעסאַנטע אימאַזשן, געשריבן מיט פּשוטע און סובטילע ניואַנסן און דורכזעיִקע פֿערזן.

זי גיט צו וויסן וועגן איר איינזאַמקייט און בענקשאַפֿט אין פֿיל פֿון אירע לידער. אין איינעם באַשרײַבט זי דעם טרויער פֿון דער זונס פֿאַרגאַנג:

סוף־כּל־סוף, האָט דער ברײטער ענגליש־רעדנדיקער עולם באַקומען די געלעגנהײט צו באַקענען זיך מיט דעם הײַנטיקן מצבֿ אין דער פֿאָרשונג פֿון דער מיזרח־אײראָפּעיִשער ייִדישער געשיכטע. דאָס נײַע בוך פֿון ישׂראל ברטל, פּראָפֿעסאָר פֿון דעם העברעיִשן אוניװערסיטעט אין ירושלים, װעט בלי־ספֿק װערן אַ מוז־לעקטור אין אַ סך אַמעריקאַנער אוניװערסיטעטן. דאָס בוך איז זאַכלעך, קלאָר, צוטריטלעך, און די ענגלישע איבערזעצונג איז אַקוראַט און עלעגאַנט. דער קומעדיקער דור פֿון דער אַמעריקאַנער ייִדישער אינטעליגענץ װעט זיך באַקענען מיט דעם מיזרח־אײראָפּעיִשן ייִדישן עבֿר פֿון ברטלס בוך, און דאָס װעט באַװירקן זײער ייִדישן זעלבסט־באַנעם. דער מחבר איז אױסן דורכצומאַכן אַ גרינטלעכע רעװיזיע פֿון אַ סך סטערעאָטיפּן און באַגריפֿן, װעלכע באַשטימען ביזן הײַנטיקן טאָג דאָס בילד פֿון דעם מיזרח־אײראָפּעיִשן ייִדנטום אין מאַסן־באַװוּסטזײַן בײַ די אַמעריקאַנער ייִדן.

אינעם יסוד פֿון דעם נײַעם פֿילם "דער אילוזיאָניסט", רעזשיסירט פֿון ניל בורג, ליגט די דערציילונג "אײַזענהײַם דער אילוזיאָניסט" פֿונעם אַמעריקאַנער שרײַבער סטיווען מילהאַוזיער. עס האַנדלט זיך פֿון אַן אָרעמען בחור (אַ ייִד מיטן משפּחה־נאָמען אַבראַמאָוויץ), וואָס באַגעגנט אַ מאָל אַן אַלטן כּישוף־מאַכער און הייבט אָן זיך צו לערנען אויף אַ קונצנמאַכער. זײַן צווייטער אינטערעס הייסט סאָפֿי, זי קומט אַרויס פֿון אַן אַריסטאָקראַטישער פֿאַמיליע. זייערע צווישנבאַציִונגען זענען נישט צום האַרצן דער ייִכוסדיקער פֿאַמיליע, און אין קורצן ווערט דאָס פּאָרעלע צעטיילט בגוואַלד. מיר טרעפֿן אונדזער העלד נאָך אַ מאָל (געשפּילט פֿון עדואַרד נאָרטאָן) מיט יאָרן שפּעטער, אין ווין, וווּ ער טרעט אויף אונטערן נאָמען "אײַזענהײַם" אין אַן עלעגאַנטער כּישוף־פֿאָרשטעלונג. ער איז אַזוי פּאָפּולער, אַז דער קרוינפּרינץ לעאָפּאָלד אַליין (רופֿוס סול)