ראַשעל וועפּרינסקי

ווי ד״ר בערל זומאָף באַווײַזט אין זײַן נײַעם בוך פֿון לידער פֿון פֿרויען־דיכטערס אין איבערזעצונג, איז פֿאַראַן אַ היפּשע פּלעיאַדע פֿון ייִדישע דיכטערינס, וואָס דער ייִדישער לייענער האָט פֿאַרגעסן אָדער בכלל נישט געוווּסט. ראַשעל וועפּרינסקי איז אַזאַ איינע וואָס איז, ווי מיר גלייבן, נישט געווען צו ווײַט באַקאַנט. זי איז געווען אַ שטילע דיכטערין, וואָס אירע לידער פֿאַרמאָגן אינטערעסאַנטע אימאַזשן, געשריבן מיט פּשוטע און סובטילע ניואַנסן און דורכזעיִקע פֿערזן.

זי גיט צו וויסן וועגן איר איינזאַמקייט און בענקשאַפֿט אין פֿיל פֿון אירע לידער. אין איינעם באַשרײַבט זי דעם טרויער פֿון דער זונס פֿאַרגאַנג:

אויך דער שיינער זונפֿאַרגאַנג
מוז פֿאַרגיין.
און דורך די פֿיאָלעטע פֿאַרבן,
וואָס ברענען אין די ווײַטע וואָלקנס
און וועלן אָט־אָט שטאַרבן —
קענען אַלע מענטשן זען
ווי טרויעריק דער טאָג פֿאַרגייט
און ווי שיין!

נאָר זען זעט עס די
וואָס זיצט אָוונטצײַט
בײַם פֿענצטער
איין אַליין — —

אין נאָך אַ שטימונגספֿולן ליד באַשרײַבט זי די דרײַ שליאַכן בײַ איר הויז וואָס ווערן פֿאַרלאָזט און אומעטיק אין דער נאַכט:

דרײַ שליאַכן

דרײַ שליאַכן זע איך דורך מײַן פֿענצטער,
דרײַ באַזונדערע וועגן וואָס ציִען זיך אַוועק
אין דרײַ באַזונדערע שטעט.
אין לויף פֿון טאָג זײַנען די וועגן שטאַרק באַוועגלעך
מיט אויטאָס, לאַסטאויטאָס און פֿוסגייערס.
אין פֿריִען אָוונט צינדן זיך פֿריילעך די לאַמטערנס,
די שליאַכן בלענדן זיך צוזאַמען, — אַ קאַרנאַוואַל פֿון ליכט —
נאָר וואָס טיפֿער דער אָוונט גייט אַרײַן אין דער נאַכט,
אַלץ אומעטיקער ווערט אויף יעדן באַזונדערן שליאַך:
די לאַמטערנס ווערן בלייך און צאַנקען איינציקווײַז;
זעלטענער שוועבן פֿאַרבײַ די אויטאָס,
נאָך זעלטענער די פֿוסגייערס —
די שליאַכן ווערן כּמעט פּוסט און איבעריק...
נאָר איך זיץ נאָך אַלץ בײַם פֿענצטער
און קוק אויף די דרײַ אומעטיקע שליאַכן,
אַ קליין ביסעלע פֿאַרטראַכט,
און זע ווי דער פֿריילעכער, ליכטיקער אָוונט
האָט פֿאַרגעסן די אײנזאַמע נאַכט...

ראַשעל וועפּרינסקי איז געבוירן געוואָרן אין 1895 אין שטעטל איוואַנקאָוו, לעבן קיִעוו. זי האָט געלערנט אַ פּאָר יאָר אין חדר, באַזוכט אַ רוסיש־ייִדישע שול און געלערנט אויך פּריוואַט. נאָך איר פֿאָטערס טויט האָט זי מיט איר מוטער און די איבעריקע קינדער אויסגעוואַנדערט, אין 1907, קיין אַמעריקע. אין ניו־יאָרק האָט זי געמוזט, אין עלטער פֿון 13 יאָר, גיין אַרבעטן אין שאַפּ. שפּעטער האָט זי באַזוכט אַן אָוונט־שול, געלייענט די אַמעריקאַנער־ייִדישע שרײַבער און דיכטער, פֿון וועלכע מאָריס ראָזענפֿעלד האָט געלאָזט אויף איר אַ באַזונדערן רושם. צו 15 יאָר האָט זי אַליין אָנגעהויבן שרײַבן. אין 1918 האָט זי דעביוטירט מיט אַ ליד אין "די נײַע וועלט" און ממשיך געווען צו דרוקן לידער אין אַנדערע צײַטשריפֿטן. אין די 20ער יאָרן איז זי געוואָרן די פֿרוי פֿונעם דיכטער מאַני לייב און נאָך זײַן טויט, אין 1953, האָט זי צונויפֿגעזאַמלט זײַנע לידער און באַלאַדעס און זיי אַרויסגעגעבן אין צוויי פּראַכט־בענד. זינט 1954 האָט זי געדרוקט אין "פֿאָרווערטס" אַ סעריע בעלעטריסטישע ביאָגראַפֿיעס. אין 1958 האָט זי באַזוכט ישׂראל. זי איז געשטאָרבן אין 1981.

אין אַ ליד וועגן איסט־בראָדוויי, דערמאָנט זי מאָריס ראָזענפֿעלד, וואָס האָט זי באַווירקט. איסט־בראָדוויי איז אַ מאָל געווען די גאַס אויף וועלכער דער "פֿאָרווערטס" און "דער טאָג" האָבן זיך געפֿונען. די יונגע פֿייגל האָבן פֿאַרנומען די פּלעצער פֿון די עלטערע פּאָעטן. איצט זײַנען די ביימער מער ניטאָ, און די פֿייגל זײַנען אַוועקגעפֿלויגן:

איסט־בראָדוויי, — פֿון געפּאַקטע לאָקאַלן
דונערט אַרויס מאָריס ראָזענפֿעלדס גראַם,
ס׳וויינט אַ ליד מיט מענטשלעכע טרערן,
טרערן, וואָס מיט זיי איז געזאַלצן דער ים...

און יונגשאַפֿט שפּאַצירט אויף איסט־בראָדוויי —
הויכע טשופּרינעס, געזאַנג אין די גלידער, — —
פֿאַרוואָר, ביימער גייען דאָ אום
און פֿייגל צוויטשערן יונגע לידער.

זיי צעקלינגען דעם גאַנצן שטח אַרום,
און פֿאַרשטעלן ראָזענפֿעלדס אַלטן גראַם. —
און שטיל ווערט דאָס ליד פֿון די מענטשלעכע טרערן,
טרערן, וואָס מיט זיי איז געזאַלצן דער ים.

דער ים, — אָט איז ער, דער אַלטער ים.
און דאָס זאַמד איז נאָך זאַמד בײַ מאַנהעטן־ברעג —
נאָר די ביימער — וווּ האָסטו דאָ ביימער געזען? — —
אין וואָסערע נעכטיקע טעג?

יעדער בוים, וואָס איז איין מאָל יונג געווען,
האָט צווײַגן געשפּראָצט, וועט יונג זײַן ווידער, —
וווּ זײַנען די ביימער פֿון איסט־בראָדוויי?
וווּ זײַנען די פֿייגל? וווּ זײַנען די לידער? —

נאָך איר רײַזע קיין ישׂראל האָט ראַשעל אַרטיקולירט אירע געפֿילן, וואָס זײַנען געבליבן אין איר זכּרון:

אויפֿן הר־הכּרמל
ליגט די רו פֿאַרשטיינערט אין ווײַסע געצעלטן,
בײַ זײַן פֿוס, דער ים־התּיכון,
האַלט אין זײַנע אָרעמס
די בלוי פֿון אַ הימל,
וואָס האָט זיך דערטרונקען.

דאָ וויל איך וואַנדערן
בײַ דײַן צופֿוסנס, הר־הכּרמל;
אין דײַנע זאַמדן
צעשיטן
מײַנע יאָרן און יאָרן.
כ׳וויל ניט געדענקען די לענדער
וואָס האָבן מײַן טרויער געכאָוועט, —
כ׳וויל גאָרניט געדענקען.
צו דײַן בלוי־התּיכון,
צום דערטרונקענעם הימל —
ציט מײַן זכּרון...

זי גיט צו מענטשלעכע אייגנשאַפֿטן צו דער נאַטור, צו די ביימער און פֿייגל אין איר אײַנקוק, דערמאָנענדיק די לענדן און לאַנגע צעפּ פֿון דער ווערבע:

די ווערבע אין אַפּריל

ניט פֿאַראַן קיין שענערס,
ווי די ווערבע אין אַפּריל.
פֿון צווישן אַלע ביימער איז זי די ערשטע
אין צעבלי.
אירע לענדן זײַנען זײַד;
אירע צעפּ — אַ שימער גאָלד אויף גרין —
זי וויגט זיי הער און הין
און דער ווינט, מיט פֿולע לענדן פֿרילינג
נעמט זי אַרום די ערשטע.

שפּעטער,
בליִען אַנדערע ביימער
און זי האָט שוין אָפּגעבליט.
זי שיט אַראָפּ די זערנעס פֿון איר צוויט — —
ס׳זילבערן פֿרי אירע לאַנגע צעפּ — —
קאָנסט זי זען דאָרט בײַם זײַטיקן וועג
זומערן אַ פֿאַרגעסענע...

אַ בשותּפֿותדיקן בײַשטײַער צו דער מענטשהייט האָבן די פּאָעטן, קינסטלער און מוזיקער, וואָס שאַפֿן דאָס ברויט "צו האָדעווען די נשמה":

פּאָעטן

דעם טרויער האָט גאָט געשאָנקען די פּאָעטן,
די וואָס האָבן אויסגעווײלט פֿאַר זיך דאָס וואָרט,
צי דעם פּענדזל און די פֿאַרב אויף לײַוונטן געשטרעקט;
די וואָס האָבן דערהערט ס׳געוויין פֿון האָלץ און שטיין —
געטעסעט צו ווערן פֿון פֿאַרליבטע הענט, —
און די וואָס נעמען קלאַנגען בײַ דעם חלל,
צו געבן דער וועלט צוריק געלײַטערטע מוזיק.
די אַלע געבערס, שאַפֿערס, פֿאַרברידערטע פּאָעטן —
זיי זײַנען אַלע פֿון איין טייג געקנאָטן.
דעם טרויער האָט גאָט געשאָנקען זיי, —
און זיי גיבן די מענטשן מיט פֿרייד זייערע ווערק,
דאָס ברויט צו האָדעווען די נשמה — —

פֿון ייִדישן פֿאָלקסליד ברענגט זי צו טראָגן דאָס קלאָר־ווײַסע ציגעלע, וואָס איז אומגעקומען, אָבער באַווײַזט זיך ווידער אין ישׂראל:

איבער טאָליקע פֿעלדער
בײַם פֿוס ירושלים
האָב איך דערזען אין שפּרונג
דאָס ציגעלע דאָס ווײַסע,
וואָס איז פֿון מויל צו מויל
געפֿאָרן האַנדלען
מיט ראָזשינקעס און מאַנדלען.

אַזוי יאָר נאָך יאָר, דור נאָך דור
געהאַנדלט, געוואַנדלט,
און דערנערט האָט זיך
דאָס ציגעלע דאָס ווײַסע,
אויף פֿולע זשמעניעס ווערטער
פֿון דער גוטער מעשׂה.

אָבער וויי —
די ווערטער זײַנען געוואָרן קאַרג, —
די זשמעניעס —
אַש אַ באַרג — — —
דאָס ציגעלע —
דאַר און קוואַר
האָט געבלאָנדזשעט
און פֿאַרגאַן
אין פֿאַרגעסנקייט אַרײַן...

ס׳וווּנדער איז אָבער געשען;
כ׳האָב דאָס ציגעלע דערזען
אַ קלאָרינקע,
אַ מילעך־ווײַסע,
זי איז אַרויסגעשפּרונגען
פֿון דער מעשׂה
זיך פּאַשען
אויף ווייץ־צעבליטער
פּאַשע...

די לידער פֿון ראַשעל וועפּרינסקי זײַנען אינטערעסאַנט און אָנגענעם צו לייענען. יעדעס ליד דרינגט מער אַרײַן אין איר געדאַנקען־וועלט און רופֿט אַרויס געמיינזאַמע געפֿילן. בײַ דער געלעגנהייט וויל איך דאַנקען אַבֿיבֿה טל, פּראָפֿעסאָרשע פֿון בר־אילן־אוניווערסיטעט, פֿאַר קלאָרער מאַכן פֿאַר מיר דעם אויפֿטו און טאַלאַנט פֿון דער דיכטערין.