אין דער פּרשה ווערט דערציילט, אַז אַבֿרהם אָבֿינו האָט געשיקט זײַן געטרײַען קנעכט, אליעזר, קיין אַרם נהרים צו געפֿינען דאָרט די באַשערטע בת־זוג פֿאַר זײַן זון יצחק, און אַז ער איז געקומען צום ברונעם אויסער דער שטאָט, האָט ער תּפֿילה געטאָן (ווי באַלד ער ווייס דאָך ניט, ווער איז די באַשערטע כּלה פֿאַר יצחקן), אַז דער אויבערשטער זאָל פֿירן אַזוי, אַז ער, אליעזר, זאָל באַלד אָנטרעפֿן דאָס מיידל, וואָס דאַרף זײַן יצחקס זיווג. דערציילט די תּורה: "ויהי הוא טרם כּילה לדבר, והנה רבֿקה יוצאת וגו׳" — אַז נאָך איידער ער האָט געענדיקט רעדן אין זײַן תּפֿילה צום אויבערשטן, און אָט איז רבֿקה שוין אַרויסגעקומען... און ער האָט זיך באַלד איבערצײַגט, אַז זי איז די, וואָס דאַרף ווערן יצחקס פֿרוי.
זאָגט אויף דעם דער מדרש: "שלשה הם נענו במענה פֿיהם: אליעזר עבֿדו של אַבֿרהם ומשה ושלמה" — עס זײַנען געווען דרײַ, וואָס זייערע תּפֿילות זײַנען באַלד אָנגענומען געוואָרן: אליעזר, אַבֿרהמס קנעכט, און משה רבינו און שלמה המלך. וועגן אליעזרן דערציילט דער פּסוק אין אונדזער פּרשה, ווי אויבן געזאָגט; אויך בײַ משה רבינו דערציילט די תּורה (אין דער פּרשה וועגן קורחס מחלוקת): "ויהי כּכלותו לדבר וגו׳ ותּיבקע האדמה וגו׳" — אַז ווי נאָר משה רבינו האָט געענדיקט רעדן (אין זײַן געבעט וועגן קורחס אומפֿאַרגלײַכלעכער שטראָף)... האָט זיך באַלד געשפּאָלטן די ערד (און אײַנגעשלונגען קורחן און די אַנדערע); און אויך בײַ שלמה המלך דערציילט דער פּסוק (בײַ דער באַנײַונג פֿונעם בית־המקדש, וואָס ער האָט געבויט): "וכּכלות שלמה להתפּלל אל ה׳, והאש ירדה מן השמים" — אַז ווי נאָר ער האָט געענדיקט תּפֿילה טאָן צום אויבערשטן, איז אַראָפּ אַ פֿײַער פֿון הימל...
קען מען זיך וווּנדערן אויף דעם פֿאַרגלײַכלעכן צוזאַמעננעמען אליעזרן מיט משה און שלמה — ווי קען מען צונויפֿברענגען דעם ניט־ייִדישן קנעכט מיט אַזעלכע ריזן־צדיקים ווי משה רבינו און שלמה המלך?!
דער וווּנדער איז נאָך גרעסער: דווקא בײַ אליעזרן געפֿינען מיר עפּעס, וואָס איז נאָך מער ווי בײַ משהן און שלמהן — וואָס זייערע תּפֿילות זײַנען דערפֿילט געוואָרן נאָך זייער פֿאַרענדיקן די בקשות, בעת דאָס געבעט פֿון אליעזר עבֿד אַבֿרהם איז דערפֿילט געוואָרן נאָך איידער ער האָט פֿאַרענדיקט די בקשה — "טרם כּילה לדבר"!
גיט חסידות צו פֿאַרשטיין, אַז דאָס וואָס די דערמאָנטע בקשות זײַנען אַזוי גיך דערפֿילט געוואָרן, דריקט אויס ניט אַזוי די מעלה פֿון די, וואָס האָבן תּפֿילה געטאָן, נאָר בעיקר די גרויסע חשיבֿות פֿון די ענינים, וועלכע מ׳האָט געבעטן. אין אָט דעם פֿאַקט, וואָס די תּפֿילות פֿון אליעזר, משה און שלמה זײַנען באַלד דערפֿילט געוואָרן, דריקט זיך אויס די גרויסע חשיבֿות פֿון דעם אינהאַלט פֿון זייערע בקשות.
לערנט אונדז תּורת־החסידות, אַז דער תּוכן פֿון אָט די דרײַ תּפֿילות האָט צו טאָן מיט דער ׳השראה׳, אַראָפּקום פֿון דער שכינה אין דרײַ פֿאַרשיידענע געביטן: אין וועלט, אינעם מענטש, און אין דער תּורה.
שלמה המלך האָט תּפֿילה געטאָן, אַז די שכינה זאָל זיך געפֿינען אין דער וועלט — אין דעם בית־המקדש, וואָס ער האָט געבויט אין דעם גשמיותדיקן עולם. דער בית־המקדש איז געווען דאָס אָרט, וווּ דאָס ג־טלעכע ליכט האָט געשײַנט אָפֿענערהייט, ביז די וועלט־באַגרענעצונגען זײַנען דאָרט בטל געוואָרן מחמת דער אומענדלעכקייט און אומבאַגרענעצטקייט פֿון דער ג־טלעכער קדושה. צווישן אַנדערן איז עס געקומען צום אויסדרוק אין דעם, וואָס (ווי די חז״ל זאָגן אין יומא סא, א): "מקום הארון אינו מן המדה" — דער הייליקער אָרון האָט איבערהויפּט ניט פֿאַרנומען קיין שום אָרט: דער אָרון האָט געהאַט די לענג צוויי־און־אַ־האַלב איילן, אָבער ווען מ׳האָט געמאָסטן פֿונעם אָרון ביז צו די ווענט פֿון קודש־הקדשים, האָט מען באַקומען די גאַנצע מאָס פֿון קודש־הקדשים!
משה רבינו האָט מתפּלל געווען, אַז די שכינה זאָל האָבן איר אָרט בײַ מענטשן — זײַן תּפֿילה איז געווען, אַז עס זאָל פֿאַר אַלע געוויזן ווערן, אַז דער אויבערשטער גיט איבער זײַן ווילן און זײַנע רייד דורך די הייליקע נבֿיאים. קורח מיט זײַנע נאָכפֿאָלגער האָבן מבֿטל געווען די נבֿואה־רייד פֿון משה רבינו, האָט ער, משה רבינו, געבעטן, אַז דער אויבערשטער זאָל אַלעמען דערווײַזן, אַז די נבֿואה איז ג־טלעך אמת!
די תּפֿילה פֿון אליעזר עבֿד אַבֿרהם האָט גאָר געהאַט צו טאָן מיט דער השראה און אַנטפּלעקונג פֿון דער שכינה אין תּורה. דאָס איז אויף אַ מערקווירדיקן אופֿן אָנגעדײַט אין די רייד פֿון חז״ל, אַז ס׳איז דאָ אַ מעלה אין אליעזרס רייד לגבי דער תּורה פֿון די ייִדן; און דערפֿאַר האָט די תּורה אַזוי מאריך געווען אין אליעזרס רייד אין דער צײַט ווען אַ סך מצוות שטייען אין דער תּורה זייער בקיצור (און דערפֿון לערנען אַרויס די חז״ל, אַז די רייד פֿון אליעזרן האָבן אַ מעלה לגבי דער תּורה פֿון די ייִדן). דאָס גיט אונדז צו פֿאַרשטיין, אַז אליעזר, וואָס האָט זיך פֿאַרנומען מיט געפֿינען אַ זיווג פֿאַר יצחק אָבֿינו, האָט געלייגט דעם יסוד פֿון דער תּורה און אירע מצוות.
ס׳איז ידוע, אַז דער אויפֿטו פֿון דער תּורה באַשטייט אין שאַפֿן אַ חיבור, אַ באַהעפֿטונג צווישן דער אַלהעכסטער ג־טלעכער חכמה און דעם גשמיותדיקן שׂכל פֿון אַ מענטשן; אַ חיבור פֿון גאָר הויך מיט גאָר נידעריק. אַן ענלעכער חיבור האָט זיך אויפֿגעטאָן אין דער חתונה צווישן יצחק און רבֿקה — ער איז געווען אַן "עולה תּמימה", אַ זון פֿון אַבֿרהם און שׂרה, אַ קדוש און טהור, אַזוי ווײַט, אַז ער האָט ניט געטאָרט אַרויסגיין פֿון הייליקן לאַנד; דערקעגן רבֿקה איז געבוירן געוואָרן אין חוץ־לארץ, און זיך געהאָדעוועט אין אַ משפּחה פֿון רשעים. זייער צוזאַמענפּאָר איז אַזוי ווי דער חיבור פֿון גשמיות און רוחניות, אין דוגמא צום חיבור דורך תּורה צווישן דער ג־טלעכער קדושה מיטן שׂכל פֿון אַ גשמיותדיקן מענטש.
און ווי באַלד ס׳האָט זיך געהאַנדלט וועגן אַזאַ חיבור, דערפֿאַר איז אליעזרס תּפֿילה וועגן דעם געענטפֿערט געוואָרן אַזוי גיך — "טרם כּילה לדבר"...
* * *
אין אונדזער פּרשה ווערט דערציילט, אַז ווען אַבֿרהם אָבֿינו האָט זיך אָפּגעזאָגט פֿון נעמען בײַ עפֿרון החתּי די מערת המכפּלה ווי אַ מתּנה, אָן געלט, האָט עפֿרון געזאָגט, אַז פֿיר הונדערט זילבערנע שקלים "ביני ובינך מה היא" — וואָס פֿאַר אַן אָרט פֿאַרנעמט עס צווישן מיר און דיר. זאָגט רש״י אויף דעם (וואָס מיינט ׳צווישן מיר און דיר׳): "בין שני אוהבֿים כּמונו" — צווישן צוויי ליבהאָבנדיקע פֿרײַנד, ווי מיר זײַנען.
פֿרעגט זיך די שאלה: פֿון וואַנען איז די ראַיה, אַז ׳צווישן מיר און דיר׳ מיינט ליבהאָבנדיקע פֿרײַנד? אפֿשר האָט ער דערמיט געמיינט צוויי גרויסע און חשובֿע פּערזאָנען ווי מיר זײַנען — און ניט דווקא געליבטע?
נאָר ס׳איז באַוווּסט, אַז אויב אַ מענטש רעדט מיט אַ זייער חשובֿער פּערזענלעכקייט, דיקטירט די עטיק, אַז ער זאָל דערמאָנען יענעם פֿריִער ווי זיך אַליין. אַזוי דערציילן אונדזערע חכמים (אין מדרש רבה וישלח) וועגן רבינו הקדוש (רבי יהודה הנשׂיא), אַז ווען ער האָט געשריבן אַ בריוו צום קעניג אַנטונינוס (וואָס איז געווען זייער פֿרײַנדלעך צו רבי יהודה הנשׂיא) האָט ער מדקדק געווען צו שרײַבן: "למלכא אַנטונינוס, מנאה יהודה נשׂיאה" — צום מלך אַנטונינוס, פֿון מיר יהודה דער נשׂיא — פֿריִער דער נאָמען פֿונעם קעניג און דערנאָך דעם אייגענעם נאָמען.
און ווי באַלד אַזוי האָט עפֿרון געדאַרפֿט זאָגן: "בינך וביני מה הוא" — צווישן דיר און מיר... פֿריִער די ווענדונג צו אַבֿרהמען און דערנאָך וועגן זיך. דערפֿאַר באַוואָרנט רש״י, אַז עפֿרון איז אין דעם מאָמענט ניט געווען אויסן צו לייגן אַכט אויף חשיבֿות און גדלות, נאָר וועגן דער ליבשאַפֿט צווישן זיי — "בין שני אוהבֿים כּמונו" — און במילא איז שוין מער צוגעפּאַסט צו דערמאָנען זיך אַליין פֿריִער, וואָס אַזוי פֿירט זיך — און דאַרף זיך פֿירן — אַ פֿרײַנד בעת ער ווענדט זיך צו אַ צווייטן פֿרײַנד, צו באטאָנען פֿריִער זײַן גרויסע ליבשאַפֿט צו יענעם און דערנאָך ווי די ליבשאַפֿט שפּיגלט זיך אָפּ בײַם פֿרײַנד אויף צוריק...