אין דער הײַנטיקער פּרשה ווערן דערקלערט אַ ריי גאָר וויכטיקע יסודות פֿון ייִדישקייט, אַרײַנגערעכנט אַהבֿת-השם — די מיצווה ליב צו האָבן דעם אייבערשטן, און אַחדות-השם — צו גלייבן און פֿאַרשטיין, אַז דער אייבערשטער איז דער איינציקער ג-ט. אַחוץ דעם, ווערן אין דער פּרשה אויך איבערגעחזרט די צען געבאָטן און אָנגעזאָגט עטלעכע מיצוות, וואָס זענען באַזונדערס מסוגל צו פֿאַרשטאַרקן די יסודות פֿון אמונה: קריאת-שמע, תּפֿילין, מזוזה און תּלמוד-תּורה — די מיצווה צו לערנען די תּורה יעדן טאָג.
בײַם אָנהייב פֿון דער פּרשה ווערט דערציילט, ווי משה-רבינו האָט געבעטן ("ואתחנן") בײַם באַשעפֿער אַ רשות אַריבערצוגיין דעם טײַך ירדן, כּדי צו זען ארץ-ישׂראל. דער אייבערשטער האָט אים אָבער ווידער געזאָגט, אַז צוליב די זינד פֿון די ייִדן וועט ער מוזן שטאַרבן אינעם מידבר, און געהייסן מער נישט צו בעטן וועגן דעם. פֿונדעסטוועגן, איז אַ טייל פֿון משה-רבינוס בקשה טאַקע אויסגעפֿירט געוואָרן אויף אַ וווּנדערלעכן אופֿן: דער אייבערשטער האָט אים געהייסן אַרויפֿצוגיין אויף אַ באַרג, פֿון וועלכן מ׳האָט געקענט זען דאָס לאַנד, און האָט אים על-פּי-נס געוויזן דאָס גאַנצע ארץ-ישׂראל אַזוי קלאָר, ווי ער וואָלט עס ממש באַזוכט.
די חסידישע מפֿרשים דערקלערן, אַז די דאָזיקע מעשׂה האָט אויך אַ קלאָרן שײַכות צו די יסודות-האמונה, וואָס זענען דער "לייטמאָטיוו" פֿון דער גאַנצער הײַנטיקער פּרשה. די ייִדישע פֿילאָסאָפֿן האָבן אָפֿט געפֿרעגט די קשיא: אויב דער אייבערשטער ווייסט אַלע אונדזערע מחשבֿות און בקשות, פֿאַרוואָס דאַרף מען דאַוונען בכלל? די קבלה-ספֿרים דערקלערן, אַז כּדי אַראָפּצוברענגען די ג-טלעכע השפּעה אויפֿן פֿיזישן עולם-הזה פֿונעם "עולם-המחשבֿה", די גײַסטיקע "וועלט פֿון געדאַנקען", מוז מען דורכפֿירן אַ מאַטעריעלן אַקט — אין דעם פֿאַל, מתפּלל צו זײַן, כּדי צו עפֿענען אַ "קאַנאַל" פֿאַר דער רוחניותדיקער "ענערגיע", דורכן דיבור פֿונעם מויל.
אָבער, אַ טייל פֿילאָסאָפֿישע ספֿרים באַטראַכטן די מיצווה פֿון דאַוונען גאַנץ אַנדערש; אינעם ספֿר "מורה נבֿוכים", האָט רמב״ם געשריבן, אַז דער עיקר-צוועק פֿון מתפּלל זײַן איז צו פֿאַרשטאַרקן די אמונה און פֿאַרבינדונג מיטן באַשעפֿער. הגם דער אייבערשטער ווייסט טאַקע אַלע מענטשלעכע מחשבֿות, מוז מען עס זיך כּסדר דערמאָנען דורך דער גײַסטיקער דערפֿאַרונג פֿון דאַוונען. לכאורה, קומט אַזאַ ראַציאָנעלער ענטפֿער אין סתּירה מיט דעם מיסטישן ענין פֿון "אַראָפּברענגען די גײַסטיקע ענערגיע"; אָבער, לויט תּורת-החסידות, גיט אונדז די הײַנטיקע פּרשה צו פֿאַרשטיין, אַז סײַ דער "מורה נבֿוכים", סײַ די קבלה-ספֿרים, רעדן אויף פֿאַרשיידענע אופֿנים וועגן דעם זעלבן ענין.
דאָס וואָרט "ואתחנן" איז אַ פּאַסיווער ווערב, וואָס קען אָפּגעטײַטשט ווערן ווי "עס האָט זיך מיר געדאַוונט"; ווען משה-רבינו האָט געבעטן דעם אייבערשטן אַרײַנצולאָזן אים קיין ארץ-ישׂראל, האָט ער דערפֿילט אַ שטאַרק געפֿיל צו דאַוונען. משה רבינוס תּפֿילה איז דערהערט געוואָרן דווקא צוליב דעם, וואָס אים "האָט זיך געדאַוונט". מחמת דער אייבערשטער ווייסט און פֿירט אַלע אַקציעס און מחשבֿות פֿונעם מענטש, איז דער ווילן צו דאַוונען, דאָס "געשמאַקע דאַוונען" גופֿא אַ סימן פֿון דער ג-טלעכער השגחה-פּרטית; די "דערפֿאַרונג" פֿון תּפֿילה, וואָס רמב״ם האָט באַטראַכט ווי דער עיקר-צוועק פֿונעם דאַוונען, איז אַליין דער "קאַנאַל" פֿון דער גײַסטיקער השפּעה; ווי עס ווערט דערקלערט אין די חסידישע ספֿרים, איז די תּפֿילה גופֿא, דאָס התלהבֿות בײַם דאַוונען, אַ טייל פֿונעם אייבערשטנס "ענטפֿער".
* * *
דער הײַנטיקער שבת, וואָס קומט נאָך תּשעה-באָבֿ, הייסט "שבת-נחמו" — דער שבת פֿון נחמה. ס׳איז כּדאַי צו באַמערקן, אַז דער הײַנטיקער חודש ווערט אָנגערופֿן, לויטן מינהג, "מנחם-אָבֿ". על-פּי-הלכה, אויב עמעצער שרײַבט "מנחם" אַנשטאָט "אָבֿ" אין אַזאַ ערנסטן דאָקומענט, ווי אַ גט, וואָס פֿאָדערט אַ באַזונדערע פּינקטלעכקייט, בלײַבט דער דאָקומענט כּשר, ווײַל דער נאָמען "מנחם" ווערט פֿאַררעכנט ווי אַ פֿאַרשפּרייטער "אלטערנאַטיווער" נאָמען פֿונעם חודש.
די חסידישע ספֿרים דערקלערן, אַז "מנחם" איז, אין דער אמתן, טאַקע דער עיקר-נאָמען פֿונעם הײַנטיקן חודש, הגם אין דער הײַנטיקער גלות-צײַט ווערט ער דערווײַל "אָפּגערוקט" אויפֿן צווייטן אָרט. עס שטייט אין אַ מדרש, אַז משיח איז "געבוירן געוואָרן אינעם זעלבן טאָג, ווען דער בית-המיקדש איז חרובֿ געוואָרן"; דער זעלבער ג-טלעכער כּוח, וואָס האָט צעשטערט דעם בית-המיקדש, וועט אונדז אויך אויסלייזן פֿונעם גלות. הגם דער גלות ווערט, געוויינטלעך, באַטראַכט ווי אַ שטראָף, ווערט אין ספֿרי-החסידות דערקלערט, אַז כּדי זיך צוצוגרייטן צו דער צוקונפֿטיקער העכערער מדרגה פֿון דער תּורה-אַנטפּלעקונג, וואָס וועט קומען אין משיחס צײַטן, האָבן די ייִדן דווקא געמוזט פֿאַרשפּרייט ווערן איבער דער וועלט; אָבער, צוליב זייערע זינד איז די דאָזיקע אומאויסמײַדלעכע פֿאַרשפּרייטונג פֿאַרוואַנדלט געוואָרן אינעם ביטערן גלות, פֿול מיט לייד און רדיפֿות.
דער כּוח פֿון צעשטערונג איז בעצם לאו-דווקא אַ נעגאַטיווער: למשל, ווען דאָס קערנדל ווערט "צעשטערט" אין דער ערד, ווערט עס שפּעטער פֿאַרוואַנדלט אין אַ גאַנצער זאַנג. אַלע ענדערונגען אין דער וועלט, אַלע איבערגאַנגען פֿון איין מצבֿ אין אַ צווייטן, טראָגן אין זיך אַן עלעמענט פֿון אַ צעשטערונג: כּדי אַ זאַך אָדער אַ נשמה זאָל דערגרייכן אַ העכערן מצבֿ, מוז איר פֿריִערדיקער מצבֿ קודם בטל ווערן. הגם הײַנט, אין דער גלות-צײַט, ווערט דער חודש אָבֿ פֿאַרבונדן מיט טרויער, מוזן מיר אויך געדענקען, אַז ווען דער אייבערשטער וועט אַרויספֿירן די ייִדן, ווי אויך די גאַנצע וועלט, פֿונעם גלות (ווײַל "גלות" איז נישט בלויז די פֿיזישע פֿאַרשפּרייטונג, נאָר, דער עיקר, אַ "קראַנקער" גײַסטיקער מצבֿ פֿון דער גאַנצער מענטשהייט און אוניווערס בכלל), וועלן מיר פֿאַרשטיין, אַז אַפֿילו אין די טראַגישע געשעענישן, אַזעלכע ווי די צעשטערונג פֿונעם בית-המיקדש, שטעקט אַ "קערנדל" פֿון דער גאולה — כאָטש דערווײַל בלײַבט עס טיף "באַגראָבן".
ווי עס שטייט אין דער הלכה, "משנכנס אָב ממעטים בשׂמחה" — ווען עס קומט דער חודש אָב, פֿריידט מען זיך ווייניקער. אַ טייל ייִדן האַלטן, אַז אין די ערשטע נײַן טעג פֿון אָב טאָר מען זיך נישט פֿרייען בכלל; די חסידים זאָגן אָבער, אַז "ממעטים בשׂמחה" מיינט, אַז כאָטש אין אָנהייב אָב זענען מיר טאַקע "ממעטים", מע דאַרף זיך פֿילן אַ ביסל באַגרענעצט, מוז מען נאָך אַלץ בלײַבן בשׂמחה — געדענקענדיק, אַז הינטער דעם נעגאַטיוון אַספּעקט פֿון "אָבֿ" איז באַהאַלטן דער גאולה-כּוח פֿון "מנחם".