פֿונעם אייביקן קוואַל

אין דער הײַנטיקער פּרשה איז געגעבן געוואָרן די מיצווה אײַנצושטעלן "שופֿטים" — דיינים אין יעדער שטאָט, כּדי זיי זאָלן פּסקענען הלכה, און "שוטרים" — אַ מין "פּאָליציי", צו צווינגען די ייִדן צו פֿאָלגן דעם פּסק. ווען דער בית-המיקדש איז חרובֿ געוואָרן, און די ייִדן האָבן זיך פֿאַרשפּרייט איבער דער וועלט, האָבן די דיינים פֿאַרלוירן די עכטע "סמיכה" — די מעגלעכקייט אויסצופֿירן די דאָזיקע מיצווה; די הײַנטצײַטיקע רבנות-סמיכה איז בלויז אַ דערלויבעניש צו פּסקענען שאלות.

במשך פֿון דער גלות-צײַט האָבן די רבנים בהדרגה פֿאַרלוירן דעם כּוח צו צווינגען די קהילה. דער סטאַטוס פֿון רבנים גופֿא ווערט הײַנט אויך צומאָל צעשווענקט: אַ טייל באַרימטע תּלמידי-חכמים האָבן אויסגעפֿירט זייער ראָלע ווי אַ קהילה-רבֿ אָן אַן אָפֿיציעלער "סמיכה"; אַ סך מיטגלידער פֿון פֿאַרשיידענע קהילות פֿאַרלאָזן זיך נישט אויף דעם רבֿ פֿון זייער שיל, נאָר אויף די פּסקים פֿון אַנדערע רבנים, אָדער בכלל אויף זייערע אייגענע מיינונגען.

אַ טייל מענטשן מיינען, אַז אַזאַ מצבֿ איז אַ סימן פֿון "ירידת-הדורות", שוואַכקייט פֿונעם הײַנטיקן דור. עטלעכע מאָל אין דער געשיכטע האָבן געוויסע רבנים אַפֿילו געפּרוּווט צו באַנײַען די עכטע "סמיכה", כּדי צו אָרגאַניזירן אַ נײַעם סנהדרין. על-פּי-חסידות, אָבער, האָט דער הײַנטיקער "כאַאָטישער" מצבֿ אין ייִדישקייט אויך אַ גרויסע מעלה, וואָס גיט, אַדרבה, די מעגלעכקייט אויסצופֿירן די דאָזיקע מיצווה אויף אַ מער טיפֿן, אינערלעכן אופֿן.

דער "אור-החיים" דערקלערט, אַז די מיצווה פֿון "שופֿטים ושוטרים" איז באַזונ­דערס אַקטועל דווקא אין אַ קהילה, וואָס הערט זיך פֿרײַוויליק צו צו זייערע דיינים. אין אַזאַ פֿאַל, ווערן די גײַסטיקע מנהיגים פֿאַררעכנט סײַ פֿאַר "שופֿטים", סײַ פֿאַר "שוטרים". דער בעסטער אופֿן אויסצופֿירן די דאָזיקע מיצווה איז נישט דורך צוואַנג, נאָר דווקא דורך פֿרײַוויליקער עבֿודת-השם.

יעדן טאָג, בײַם דאַוו­נען "שמונה-עשׂרה", בעטן מיר דעם אייבערשטן "אומ­צו­קערן אונדזערע שופֿטים און אונזדערע עצה-געבער (‚יועצינו‘) ווי אַמאָל". אין אונ­טערשייד מיט דעם ערשטן פּסוק פֿון דער פּרשה, זענען אין דער תּפֿילה דערמאָנט דווקא "עצה-געבער", און נישט קיין "שוטרים".

ווי עס שטייט אין די הייליקע ספֿרים, וועט אין משיחס צײַטן באַנײַט ווערן דער סנהדרין און די עכטע "סמיכה"; דער צוועק פֿונעם קומענדיקן סנהדרין וועט אָבער באַשטיין נישט אין שטראָפֿן און צווינגען, נאָר אין אויפֿווײַזן דעם ריכטיקן וועג דורך גוטע עצות און גײַסטיקער אַנטפּלעקונג. די הײַנטיקע ייִדישע קהילות, וואָס האַלטן זיך דווקא אויף פֿרײַוויליקע הסכּמים און באַציִונגען, נישט געקוקט אויף די מעגלעכע חסרונות פֿון זייער "כאַאָטישן" מצבֿ, זענען אַ באַווײַז, אַז די וועלט ווערט צוביסלעך צוגעגרייט צו דער קומענדיקער משיח-תּקופֿה, ווען דער ענין פֿון גוואַלד און צוואַנג וועט אינגאַנצן בטל ווערן, און דער ענין פֿון "שוטרים" וועט אויסגעפֿירט ווערן אויף אַ ריין-גײַסטיקן, פֿרײַוויליקן אופֿן.

על-פּי-חסידות, האָט די מיצווה פֿון אויס­קלײַבן "שופֿטים ושוטרים" אויך אַן אינער­לעכן, פּערזענלעכן באַדײַט. ווען מע טוט עפּעס, דאַרף מען קודם מאַכן אַ חשבון, צו באַטראַכטן, צי מע טוט די ריכטיקע זאַך על-פּי-תּורה, און זיך אָפּצוהאַלטן פֿון נישט-ריכטיקע מעשׂים דורכן אייגענעם זעלבסט-קאָנטראָל; דעמאָלט, ווען אַ ייִד פֿירט זיך מיט אַזאַ חשבון און פֿאָרזיכטיקייט, ווערט ער אַליין אַ "שופֿט" און אַ "שוטר" פֿאַר זיך. ווי עס שטייט אינעם פּסוק, מוז מען אײַנ­שטעלן "שופֿטים ושוטרים בכל שעריך" — "בײַ דײַן יעדן טויער". אינעם אינערלעכן באַדײַט, מיינט עס, אַז אין יעדן געביט, בײַם יעדן "טויער" פֿונעם לעבן, טאָר מען זיך נישט פֿירן הפֿקרדיק, אָן אַ חשבון. דער בעל-שם-טובֿ האָט דערקלערט, אַז "שופֿטים ושוטרים" זענען אויך אהבֿת-השם און יראת-השם — די ליבע און דער ציטער פֿאַרן אייבערשטן. אהבֿת-השם העלפֿן צו געפֿינען דעם בעסטן אופֿן, ווי אַזוי צו מקיים זײַן די מיצוות, צו ווערן אַ "דיין" פֿאַר זיך, און יראת שמים העלפֿט אָנצוהאַלטן דעם זעלבסט־קאָנ­טראָל, כּדי נישט אַרײַנפֿאַלן אין עבֿירות.

בײַם סוף פֿונעם ערשטן פּסוק אין דער פּרשה שטייט: "ושפֿטו את העם משפּט צדק" — די שופֿטים זאָלן מישפּטן דאָס פֿאָלק יושר­דיק. ווי אַזוי קען מען פֿאַרשטיין דעם דאָזיקן פּסוק אינעם אויבן-דערמאָנטן אינערלעכן באַדײַט? דער הייליקער רבי לוי-יצחק באַרדי­טשעווער האָט דערקלערט, אַז ווען אַ ייִד איז דן דעם צווייטן לכּף-זכות, עפֿנט ער די הימלישע "טויערן" פֿון חסד, ברענגענדיק אין דער וועלט דעם כּוח פֿונעם ג-טלעכן רחמנות. הגם מע דאַרף זיך באַציִען שטרענג און קריטיש צו די אייגענע מעשׂים, מוז מען "מישפּטן דאָס פֿאָלק", דן זײַן דעם צווייטן דווקא מיט אַ "משפּט-צדק", צום גוטן. ווי עס שטייט אין גמרא, "במדה שאדם מודד מודדין לו" — מע "מעסט" דעם מענטשן אין הימל מיט דער זעלבער "מאָס", מיט וועלכער ער "מעסט" יענעם. דערפֿאַר, ווען מע קוקט אויף די אַנדערע ווי אויף ריינע און אומשול­דיקע, ווערט מען אויך "דערקלערט אומשול­דיק" אין דעם אייבערשטנס מישפּט.