אינעם ייִדישן יאָר זענען פֿאַראַן צוויי טעג, וואָס זעען אויס ענלעך איינער צום צווייטן: תּשעה-באָבֿ און יום-כּיפּור. ביידע טעג מוז מען פֿאַסטן אַ גאַנצן מעת-לעת, זיך באַגרענעצן פֿון געוויינטלעכע פֿאַרגעניגנס. ס׳איז פֿאַראַן אָבער אַ גרויסער חילוק צווישן די דאָזיקע צוויי טעג: ווען תּשעה-באָבֿ פֿאַלט אויס שבת, ווערט דער תּענית "נדחה" — אָפּגעהאַלטן ביזן קומענדיקן טאָג. אַדרבה, לויטן חסידישן מינהג, ווערט אַזאַ שבת דווקא אַ טאָג פֿון טאָפּלטער שׂמחה. ווען משיח וועט קומען, וועט תּשעה-באָבֿ זיך פֿאַרוואַנדלען אין אַ גרויסן יום-טובֿ.
אַלע טרויעריקע תּענית-טעג זענען צײַטווײַליק און וועלן בטל ווערן אין משיחס צײַטן. שבת, ווען די ייִדישע נשמה הייבט זיך אויף אויף אַ העכערער גײַסטיקער מדרגה און איז מסוגל צו פֿאַרזוכן אַ "טעם" פֿון דער קומענדיקער גאולה, באַקומט "תּשעה-באָבֿ שנדחה" דווקא אַ יום-טובֿדיק געפֿיל.
אין פֿאַרגלײַך מיט די טרויעריקע תּענית-טעג, האָט יום-כּיפּור אַ "פּריאָריטעט" איבערן שבת; נישט געקוקט אויף דעם, וואָס עונג-שבת איז אַ גרויסע מיצווה, ווערט זי "אָפּגעהאַלטן" צוליב דעם הייליקן יום-הדין. הײַיאָר, ווען יום-כּיפּור פֿאַלט אויס טאַקע שבת, בלײַבט עס נאָך אַלץ אַ טאָג פֿון תּענית. אין אונטערשייד מיט תּשעה-באָב, איז די סיבה פֿונעם הײַנטיקן תּענית אַ פֿאַרקערטע: יום-כּיפּור איז דער טאָג, ווען די ייִדישע נשמה קען דערגרייכן אַ ריין-גײַסטיקן צושטאַנד, אַזוי ווי אַ מלאך, וווּ אַלע פֿיזישע תּענוגים ווערן איבעריק.
פֿאַר צדיקים איז יום-כּיפּור דווקא דער טאָג פֿונעם גרויסן דבֿיקות צום אייבערשטן, וואָס האָט גאָרנישט צו טאָן מיטן געפֿיל פֿון "באַגרענעצונגען". אַ טייל גרויסע חסידישע רביים — למשל, דער ריבניצער רבי זצ״ל, דער באַרימטער צדיק פֿון מאָלדאַוויע — האָט געפֿאַסט יום-כּיפּור במשך פֿון צוויי גאַנצע טעג און נאָך עטלעכע שעה, מיט גרויס שׂמחה און גײַסטיקן פֿאַרגעניגן! פֿאַרשטייט זיך, אַז אַזאַ אומגעוויינטלעכע הנהגה טויג בלויז פֿאַר אַ קליינער צאָל דערהויבענע יחידים; פֿאַר ס׳רובֿ מענטשן וואָלט אַזאַ לאַנגער תּענית געווען אַפֿילו סכּנותדיק. פֿונדעסטוועגן, ווערן אַלע ייִדישע נשמות, אַפֿילו בײַ די סאַמע פּשוטע ייִדן, אויפֿגעהויבן יום-כּיפּור צו אַ הויכער גײַסטיקער מדרגה, ווערנדיק — לכל-הפּחות טיף אינעווייניק, אינעם אינערלעכן עצם-נשמה — אַפֿילו העכער פֿון אַ מלאך; כּדי נישט אַראָפּפֿאַלן פֿון דער דאָזיקער הויכער מדרגה, טאָר מען נישט עסן און טרינקען אַ גאַנצן מעת-לעת.
ווי עס שטייט אין אַ פּסוק בײַם נבֿיא ישעיה, וועט מען אין משיחס צײַטן דערהערן דאָס קול פֿון אַ "גרויסן שופֿר". דאָס קול פֿונעם שופֿר, וואָס דערמאָנט אַ טיף געוויין פֿונעם האַרצן, האָט אַ כּוח אויפֿצוּוועקן די נשמה צו תּשובֿה, אַרויסרופֿן אַ שטאַרקן "צי" צום אייבערשטן. דער שופֿר איז שמאָל בײַ דער זײַט, פֿון וועלכער מע בלאָזט, און פֿאַרברייטערט זיך צו דער אַנדערער זײַט. דאָס סימבאָליזירט דעם כּוח פֿון תּשובֿה: ווען מע מאַכט דעם ערשטן טריט צום אייבערשטן, ווען מע פּרוּווט צו עפֿענען די שמאָלע "טיר", וואָס פֿירט אַרויס פֿון דער גראָבקייט פֿון דער גשמיותדיקער וועלט, ווערט פֿון אויבן אַנטפּלעקט אַ גאַנצע ברייטע וועלט פֿון רוחניות. בעת די ראָש-השנהדיקע תּקיעות, טוט דער בעל-תּוקע אַזאַ "ערשטן טריט", אויפֿצוּוועקן די ייִדישע נשמות צו תּשובֿה דורך דעם גײַסטיקן "צי-כּוח" פֿונעם שופֿר.
אינעם פּסוק אין ישעיה שטייט, אַז דער "גרויסער שופֿר" וועט "געבלאָזן ווערן". די חסידישע ספֿרים דערקלערן, אַז ער וועט זיך "בלאָזן פֿון זיך אַליין", אָן קיין מענטשלעכער באַמיִונג. דאָס סימבאָליזירט דעם שטאַרקן תּשובֿה-געפֿיל פֿון משיחס צײַטן, וועלכער וועט דערוועקן אַפֿילו אַזעלכע "אָפּגעפֿרעמדטע" נשמות, וואָס ווילן נישט מאַכן קיין אייגענעם "ערשטן טריט" צום אייבערשטן, זײַענדיק אינגאַנצן פֿאַרכאַפּט אין דער פּאַסטקע פֿון גשמיות. הגם מיר לעבן נאָך אין גלות, ווערט יעדן יום-כּיפּור "דערהערט" אין דער ייִדישער נשמה אַן "אָפּקלאַנג" פֿון משיחס "גרויסן שופֿר" — אַ פּלוצעמדיקער רוף צו תּשובֿה. צוליב דעם דאָזיקן אינערלעכן רוף, קומען ס׳רובֿ ייִדן, אַרײַנגערעכנט אַפֿילו די סאַמע אַסימילירטע, צו דאַוונען יום-כּיפּור אין שיל; צום באַדויערן, אַ סך פֿון זיי רעאַליזירן נישט דעם גײַסטיקן פּאָטענציאַל פֿונעם טאָג, און ווערן שפּעטער ווידער "אַרײַנגעכאַפּט" אין דער "פּאַסטקע" פֿון מאַטעריאַליסטישן לעבנס-שטייגער, ווײַל דאָס יום-כּיפּורדיקע תּשובֿה-געפֿיל איז בלויז אַן "עכאָ" פֿונעם צוקונפֿטיקן "שופֿר גדול", דעם שטאַרקן כּוח, וואָס וועט דערנעענטערן די גאַנצע וועלט צום אייבערשטן.
דער טאָג נאָך יום-כּיפּור ווערט אָנגערופֿן בײַם פֿאָלק "ג-טס נאָמען" אָדער "צו ג-טס נאָמען". די פּשוטע סיבה דערפֿון באַשטייט אין דעם, וואָס במשך פֿון די צען טעג פֿון ראָש-השנה ביז יום-כּיפּור, זאָגט מען בײַם דאַוונען "המלך הקדוש" אַנשטאָט "הא-ל הקדוש"; נאָך יום-כּיפּור הייבט מען אָן ווידער דערמאָנען אין דער דאָזיקער ברכה דעם אייבערשטנס נאָמען.
דער דאָזיקער פֿאָלקס-מינהג האָט אָבער נאָך אַן אַנדער, טיפֿערן באַדײַט. ווען מיר ווענדן זיך צו אונדזערע נאָענטסטע קרובֿים און חבֿרים, רופֿן מיר זיי אַרויס געוויינטלעך נישט בײַם נאָמען. ווען מע פֿילט אַ טיפֿע פֿאַרבונדקייט און נאָענטקייט צו עמעצן, ווערן די פּערזענלעכע נעמען איבעריק.
יום-כּיפּור איז דער טאָג פֿון באַזונדערער נאָענטקייט צום אייבערשטן. ווען מע דאַוונט די יום-כּיפּורדיקע תּפֿילות מיט אַ טיף געפֿיל, ווערט דער הייליקער שם אויפֿגענומען נישט בלויז ווי אַ "נאָמען", מיט וועלכן מע ווענדט זיך צום באַשעפֿער, נאָר ווי אַ "שטיקל ליכטיקייט", אַ טייל פֿון דער דירעקטער דערפֿאַרונג פֿון נאָענטקייט צום ג-טלעכן ליכט. נאָך יום-כּיפּור, ווען מיר פֿאַרלירן אָט-דעם דבֿיקות-געפֿיל, באַנעמען מיר ווידער דעם שם-השם מער ווי אַ "נאָמען", אַ מיטל צו ווענדן זיך צום אייבערשטן — דעריבער ווערט מוצאי-יום-כּיפּור אָנגערופֿן בײַם פֿאָלק "צו ג-טס נאָמען".
You've successfully signed up!
