איינע פון די מצוות, וועלכע ווערן אָנגעזאָגט אין אונדזער פּרשה, ווערט אויסגעדריקט אין די ווערטער: "כּי תראה חמור שׂונאך רובֿץ תּחת משׂאו, וחדלתּ מעזובֿ לו? עזובֿ תּעזובֿ עמו" — אַז דו וועסט זען ווי אַן אייזל פֿון דײַן שׂונא ליגט (אַ געפֿאַלענער) אונטער זײַן משׂא — וועסטו זיך פֿאַרמײַדן פֿון צו העלפֿן אים? (ניין! טאָרסט אַזוי נישט טאָן, נאָר) העלפֿן זאָלסטו (אים אויסלאָדן פֿונעם אייזל אָדער אָנלאָדן) מיט אים.

ס׳איז קלאָר פֿאַרשטענדלעך וואָס די תּורה זאָגט דאָ אָן: אַז אַפֿילו ווען ראובֿן (למשל) זעט אין וועג ווי דער אייזל פֿון שמעונען, וואָס האָט אַ שׂנאה צו ראובֿנען, איז געפֿאַלן אונטער זײַן שווערער משׂא און שמעון נייטיקט זיך אין הילף בײַם אויסלאָדן די משׂא, אויפֿהייבן דעם אייזל און צוריק אָנלאָדן די משׂא — טאָר ראובֿן זיך נישט רעכענען מיט דעם וואָס יענער איז אים אַ שׂונא און דערפֿאַר נישט קומען צו הילף — נאָר ער מוז אים העלפֿן.

דער בעל־שם־טובֿ האָט אָט דעם פּסוק אויסגעטײַטשט אין זײַן פּנימיותדיקן, רוחניותדיקן באַטײַט. ׳חמור׳ זײַנען די זעלבע אותיות ווי ׳חומר׳ — פֿיזישע מאַטעריע, וואָס דאָס באַציט זיך צום פֿיזישן קערפּער פֿון אַ מענטש. טײַטשט דער בעל־שם־טובֿ אַזוי: "כּי תראה חמור" — אַז דו וועסט זיך גוט אײַנקוקן און באַטראַכטן דײַן אייגענעם גשמיותדיקן קערפּער, וועסטו זיך איבערצײַגן אַז ער איז "שׂונאך", ער איז אַ שׂונא צו דײַן נשמה, צו דײַן רוחניותדיקן וועזן, ער וויל דיך אָפּרײַסן פֿון גײַסטיקייט; און דו זעסט ווי ער, דײַן מאַטעריאַליסטישער קערפּער, איז "רובֿץ תּחת משׂאו" — ער פֿאַלט און ליגט אונטער זײַן "משׂא" פֿון תּורה ומצוות, טראַכטנדיק אַז תּורה און מצוות זײַנען אַ צו שווערע משׂא פֿאַר אים; קענסטו דאָך מיינען אַז וויבאַלד אַזוי, איז "וחדלתּ מעזובֿ לו" — וועסטו אויפֿהערן העלפֿן אים, נאָר זוכן אים אײַנצוברעכן דורך תּעניתים, פֿאַסטענישן און אַנדערע פּײַניקונג־מיטלען — זאָגט די תּורה: ניין! נאָר "עזובֿ תּעזובֿ עמו" — זאָלסט העלפֿן אים און העלפֿן מיט אים — אַרײַננעמען אים אין דער אַרבעט פֿון ייִדישקייט, פֿון תּורה ומצוות.

דער אויפֿטו אין דעם דרך פֿון דעם בעל־שם־טובֿ איז געווען, אַז פֿאַסטן אַ סך און פֿאַרמוטשען דעם קערפּער, איז נישט דער בעסטער מיטל צוצוקומען צום ג־טלעכן ליכט, ווי ס׳איז געווען אָנגענומען בײַ געוויסע גדולים אין תּורה און יראת־שמים. דער בעל־שם־טובֿ האָט געהאַלטן, אַז אַ ייִד דאַרף זיך באַמיִען אַז זײַן גוף זאָל זײַן געזונט און גאַנץ; און דאָס דינען דעם אויבערשטן דאַרף זײַן דווקא דורך דעם גוף, דורך דער פֿאַרמיטלונג פֿון גוף און נישט דורך צעברעכן אים.

אויך זײַן גרויסער תּלמיד, דער גרויסער צדיק רבי דובער, דער מעזריטשער מגיד, האָט אָנגענומען אָט דעם דרך. ער האָט אָנגעזאָגט זײַן זון, דעם גרויסן צדיק רבי אַבֿרהם "דער מלאך", ער זאָל שטאַרק אָפּהיטן דעם געזונט פֿון זײַן גוף, אונטערשטרײַכנדיק, אַז ווען מ׳מאַכט אַ קליין לעכעלע אין גוף, איז עס גורם אַ גרויסע לאָך אין דער נשמה...

לכאורה קען מען פֿרעגן: וואָס איז דאָ דער חידוש? די ענינים זײַנען געווען באַקאַנט נאָך פֿאַר דער אַנטפּלעקונג פֿון תּורת החסידות. ס׳איז דאָך באַוווּסט, אַז אין שולחן ערוך ווערט אָפּגעפּסקנט אַז אַ מענטש האָט נישט קיין רשות צו פּײַניקן זײַן קערפּער, און דערפֿאַר איז פֿאַרבאָטן צו פֿאַרשאַפֿן אים וועלכן־ס׳איז צער, אַפֿילו דורך פֿאַרמײַדן פֿון אים וועלכע ס׳איז שפּײַז אָדער געטראַנק. און דער רמב״ם שרײַבט, אַז ס׳איז פֿון די ג־ט־לעכע דרכים, אַז דער קערפּער זאָל זײַן גאַנץ און געזונט! טאָ וואָס איז, אויב אַזוי, דער אויפֿטו פֿון דעם בעל־שם־טובֿ?

דער ענטפֿער איז, אַז אין שולחן ערוך אַליין געפֿינט מען, אַז ס׳איז דאָ אַ פֿאַל, ווען מען מעג יאָ פֿאַרשאַפֿן דעם גוף צער — און דאָס איז ווען דער ייִד טוט עס ווי אַ מיטל, אַ דרך פֿון תּשובֿה. ווען אַ ייִד וויל תּשובֿה־טאָן און אָפּווישן די זינד וואָס ער איז באַגאַנגען, דערלויבט אים די הלכה צו פֿאַסטן און פּראַווען "סיגופֿים" (זיך אונטערפּײַניקן), ווײַל דערמיט טוט ער גאָר אַ טובֿה דעם קערפּער.

און אין דעם פּרט ליגט דער אויפֿטו פֿון דעם בעל־שם־טובֿ, אַז אויך תּשובֿה און די רייניקונג פֿון דעם נפֿש קענען און דאַרפֿן געטאָן ווערן דורך אָפּהיטן דעם גוף. תּורת החסידות לערנט אונדז אַ נײַעם וועג אין דער עבֿודה פֿון תּשובֿה, אַז זי, די תּשובֿה, קען דורכגעפֿירט ווערן מיט דער באַטייליקונג פֿונעם גוף און נישט דורך זײַן שבֿירה.

און דאָס איז דער באַזונדערער כּוח, וואָס תּורת החסידות האָט אַנטפּלעקט — דער כּוח פֿון תּשובֿה־טאָן און אויסרייניקן און אויסלײַטערן דעם נפֿש מיט שׂמחה און פֿריידיקן געמיט. און די חסידות־אַנטפּלעקונג איז אַ הכנה, אַ צוגרייטונג צו דער תּקופֿה פֿון דער גאולה שלמה, ווען די מאַטעריעלע גשמיותדיקע וועלט וועט דערגרייכן איר תּיקון און פֿולקאָמענהייט — און דעמאָלט וועט קומען צום אויסדרוק די מעלה פֿון דעם גשמיותדיקן וועזן. און וויבאַלד תּורת החסידות איז אַ הכנה צו דער גאולה שלמה, דעריבער האָט אויך חסידות דעם כּוח צו אַנטפּלעקן די באַהאַלטענע מעלה פֿון דעם גשמיותדיקן וועזן און דערפֿאַר דאַרף מען נישט פֿאַסטן און פּײַניקן זיך, נאָר דינען דעם אויבערשטן — און אויך תּשובֿה טאָן — מיט אַ גוטן געזונט און מיט שׂמחה.

* * *

אויף די ווערטער "ואלה המשפּטים וגו׳" — און דאָס זײַנען די "משפּטים" (די דינים אין שײַכות צו געלט־זאַכן צווישן מענטשן) — זאָגט רש״י, אַז "ואלה" (מיט אַ ׳ו׳) מיינט צוצוגעבן צו די ערשטע, ס׳הייסט, אַז די ווײַטערדיקע דינים האָבן אַ פֿאַרבינדונג מיט די געבאָטן אין דער פֿריִערדיקער פּרשה, די עשׂרת הדיברות אין דער פּרשה ׳יתרו׳ — און דאָס לערנט אונדז, זאָגט רש״י: "מה הראשונים מסיני, אף אלה מסיני" — אַזוי ווי די ערשטע געבאָטן, די עשׂרת הדיברות זײַנען געגעבן געוואָרן פֿון דעם אויבערשטן אויפֿן באַרג סיני, אַזוי זײַנען אויך די ווײַטערדיקע ׳משפּטים׳ געגעבן געוואָרן פֿון דעם אויבערשטן אויפֿן באַרג סיני.

פֿאַר וואָס דאַרף באַוואָרנט ווערן, אַז די ווײַטערדיקע ׳משפּטים׳ זײַנען אָנזאָגן פֿון דעם אויבערשטן — זאָגט דער "חידושי הרי״ם" (דער גרויסער גאון און צדיק רבי יצחק מאיר זצ״ל פֿון גער): כּדי מ׳זאָל נישט מיינען, אַז וויבאַלד די ווײַטערדיקע ׳משפּטים׳ זײַנען אַזעלכע וואָס זײַנען אויסגעהאַלטן לויטן שׂכל און האָבן לאָגישע מאָטיוון, זײַנען זיי דעריבער נישט קיין ג־טלעכע באַפֿעלן נאָר מענטשלעכע געזעצן — דעריבער זאָגט די תּורה עדות, אַז זיי זײַנען "מסיני", אַז זיי זײַנען ג־טלעכע געבאָטן פֿון דעם אויבערשטן ("מסיני"); און דאָס מיינט צו לערנען אונדז, אַז אויך די ׳משפּטים׳ דאַרף מען מקיים זײַן נאָר ווײַל אַזוי האָט דער אויבערשטער אָנגעזאָגט, און נישט ווײַל אַזוי דיקטירט דער שׂכל...

* * *

אין דער פּרשה זאָגט אָן די תּורה, אַז אויב איין ייִד האָט געשלאָגן אַ צווייטן ייִד און יענער איז דערפֿון קראַנק געוואָרן, דאַרף דער שלעגער אים באַצאָלן די שאָדנס און דער פּסוק פֿירט אויס: "ורפּא ירפּא" — ער זאָל באַצאָלן פֿאַרן היילן (אייגנטלעך האָט די תּורה אָנגעזאָגט אַ פֿירפֿאַכיקע באַצאָלונג: "צער, ריפּוי, שבת, בושת"). ווערט געבראַכט פֿון חז״ל, אַז דערפֿון וואָס דער פּסוק דאָ נוצט אַ לשון "ורפּא ירפּא" דרינגען מיר אַרויס, אַז ס׳איז כּאילו ווי עס שטייט "ורופֿא ירפּא", אַרויסלערנענדיק דערפֿון, מיטן לשון פֿון חכמים: "מכּאַן שניתּן רשות לרופֿא לרפֿאות" — דערפֿון ווייסן מיר אַז דער רופֿא האָט רשות צו היילן (אַ קראַנקן).

קען מען אָבער פֿרעגן: וואָס איז דאָ דער חידוש, אַז דער דאָקטער מעג היילן? מיר ווייסן דאָך די הלכה, אַז צוליב אַ חולה מעג מען אַפֿילו מחלל שבת זײַן — איז דאָך אַוודאי אַז דער דאָקטער מעג היילן אַ חולה!

זאָגט דערויף "פּנים יפֿות" (פֿון דעם גרויסן גאון און צדיק רבי פּינחס הורוויץ זצ״ל, דער בעל "הפֿלאה"): די כּוונה איז, אַז דעם דאָקטער איז דערלויבט צו נעמען געצאָלט, אַ ׳האָנאָראַר׳ פֿאַר זײַן היילן, הגם אַז היילן אַ קראַנקן איז אַ מצוה, און פֿאַר אַ מצוה טאָר מען דאָך געוויינלעך נישט נעמען קיין געלט. זעען מיר טאַקע ווי רש״י זאָגט אויף "ורפּא ירפּא" — "כּתּרגומו", ווי דער תּרגום טײַטשט, און דער תּרגום זאָגט דערויף: "ואגר אסיא ישלם" — ער זאָל באַצאָלן דעם דאָקטער פֿאַרן היילן.