די חז״ל לערנען אַרויס פֿון די פּסוקים אין דער פּרשה, אַז אייגנטלעך ריידן די פּסוקים וועגן דרײַ תּרומות, וואָס ייִדן האָבן געגעבן בײַם בויען דעם משכּן, ווי רש״י זאָגט (כה, ב): "אמרו רבותינו, ג׳ תּרומות אמורות כּאַן, אַחת תּרומת בקע לגולגולת שנעשׂו מהם האַדנים כו׳, ואַחת תּרומת המזבח בקע לגולגולת לקופּות לקנות מהן קרבנות ציבור, ואַחת תּרומת המשכּן נדבֿת כל א׳ וא׳ כּפֿי שהתנדבֿו" — רבותינו האָבן געזאָגט, אַז דרײַ תּרומות זײַנען דאָ געזאָגט געוואָרן: איינס איז די תּרומה פֿון אַ האַלבן שקל פֿאַר יעדן ייִד, וואָס די תּרומה (׳תּרומת האַדנים׳) איז פֿאַרנוצט געוואָרן פֿאַר די זילבערנע "אַדנים", שוועלן... און נאָך אַ תּרומה (׳תּרומת המזבח׳), אויך אַ האַלבער שקל פֿון יעדן ייִדן, איז געווען פֿאַר די "קופּות" (קאַסעס), וואָס פֿון זיי האָט מען גענומען געלט צו קויפֿן ׳קרבנות ציבור׳ (קרבנות פֿאַר אַלע ייִדן); און אַ דריטע תּרומה איז געווען (׳תּרומת המשכּן׳) אויף צו בויען דעם משכּן, און דאָ איז נישט געווען באַשטימט וויפֿל צו געבן; יעדער ייִד האָט געגעבן וויפֿל זײַן האַרץ האָט מנדבֿ געווען.
דאַרף מען דאָ פֿאַרשטיין: פֿאַר וואָס איז די תּרומה פֿאַר די ׳אַדנים׳ באַשטאַנען פֿון אַ באַשטימטן האַלבן שקל פֿאַר יעדן ייִדן, און נישט וויפֿל יעדער ייִד וועט זיך מתנדבֿ זײַן, ווי דאָס איז געווען בײַ דער תּרומה פֿאַרן משכּן? מילא, בײַ דער תּרומה פֿאַר די קרבנות ציבור, איז פֿאַרשטאַנדיק פֿאַר וואָס זײַנען די תּרומות געווען גלײַך בײַ אַלע ייִדן — וואָרעם דער שׂכל דיקטירט, אַז אין דער באַטייליקונג פֿון אַלע ייִדן אין די ציבור־קרבנות, זײַנען אַלע גלײַך; ס׳איז אַ גלײַכע שותּפֿות, און אַ חלק פֿון איין ייִד קען נישט זײַן גרעסער אָדער קלענער פֿונעם חלק פֿון אַ צווייטן ייִד. אָבער די ׳אַדנים׳, די שוועלן אויף וועלכע ס׳האָבן זיך געהאַלטן די ברעטער פֿון משכּן, זײַנען זיי דאָך פֿאַקטיש געווען אַ טייל פֿון דעם משכּן — טאָ פֿאַר וואָס האָבן די תּרומות פֿאַר די ׳אַדנים׳ געדאַרפֿט זײַן בײַ אַלע ייִדן גלײַך, בעת אַז די תּרומות פֿאַרן משכּן האָט יעדער ייִד געקאָנט געבן וויפֿל ער האָט געוואָלט?
גיט חסידות אַן אויפֿקלער לויט די פּנימיות פֿון די ענינים, ווי זיי קומען צום אויסדרוק אין עבֿודת השם. ס׳איז באַוווּסט, אַז דער משכּן און דערנאָך דער בית־המקדש איז געווען דאָס אָרט וווּ מ'האָט דורכגעפֿירט די הייליקע עבֿודה פֿון דינען דעם אויבערשטן. דערפֿאַר זײַנען אין די פֿאַרשיידענע חלקים און פּרטים פֿונעם משכּן־מקדש פֿאַראַן אָנווײַזונגען אויף די חלקים און אופֿנים אין דער עבֿודת השם פֿון אַ ייִדן.
אין עבֿודת השם פֿון ייִדן זײַנען דאָ צוויי אַלגעמיינע חלקים אָדער סוגים: עס זײַנען דאָ פֿונדאַמענטאַלע, עיקרדיקע זאַכן אין יהדות, אין וועלכע ס׳איז נישט שייך עפּעס צו ענדערן, צוצוגעבן אָדער פֿאַרמינערן, און זיי זײַנען בײַ אַלע ייִדן גלײַך. אַנדערש אָבער איז בײַ די פּרטים אין עבֿודת השם ווי זיי דריקן זיך אויס אין פּראַקטישן אופֿן פֿון דינען דעם אויבערשטן, זיי זײַנען שוין אין גאַנצן נישט גלײַך בײַ יעדן ייִד; זיי זײַנען בײַ יעדן איינעם אַנדערשדיק, לויט זײַן דערגרייכטער מדריגה, לויט זײַנע גײַסטיקע כּוחות, געפֿילן אאַ״וו.
קלערער געזאָגט: דאָס גאַנצע דינען דעם אויבערשטן מיטן גאַנצן פֿאַרנעם פֿון לערנען תּורה, מקיים זײַן מצוות און מעשׂים טובֿים, איז מיוסד, באַגרינדעט אויף אמונת השם און אויך אויף קבלת עול מלכות שמים — דאָס אָננעמען אויף זיך דעם יאָך פֿון מלכותו יתברך. איז אַז עס האַנדלט זיך אין אָט די גרונט־יסודות פֿון עבֿודת השם, איז מובֿן אַז ס׳איז אין דעם נישטאָ קיין אונטערשייד צווישן איין ייִד און אַ צווייטן. ווײַל לויט זייער עצם וועזן זײַנען זיי גלײַך בײַ אַלע ייִדן. די אמונה אין דעם אויבערשטן (ווי אויך קבלת מלכותו יתברך) איז אײַנגעוואָרצלט אין סאַמע עצם פֿון דער ייִדישער נשמה, וואָס זי איז אַ "חלק אלוקה ממעל ממש" — ממש אַ טייל פֿון ג־טלעכקייט — און אין דעם איז נישט שייך צו זאָגן, אַז איין טייל איז אַנדערש פֿון אַ צווייטן, נאָר ער איז בײַ אַלע ייִדן גלײַך.
אַנדערש איז אָבער ווען עס קומט צו דער עבֿודה אין פּועל־ממש, אין פּראַקטישן אויסדרוק פֿון דינען דעם אויבערשטן — אין לערנען תּורה, אין דאַוונען און אין מקיים זײַן תּורה ומצוות — אין דעם זײַנען שוין פֿאַראַן גאָר אַ סך פֿאַרשיידנערליי אופֿנים און מדריגות — ווי געזאָגט, יעדער לויט זײַן שׂכל און פֿאַרשטאַנד, לויט זײַן האַרץ־געפֿיל און גײַסטיקן צושטאַנד. און אָנכאַפּנדיק איין בולטן בײַשפּיל: ס׳איז דאָ אַ ייִד וואָס זײַן לערנען תּורה און מקיים זײַן מצוות איז נאָר ווי אויף צו יוצא זײַן, און ס׳איז דאָ אַ ייִד וואָס טוט עס מיט גרויס הידור, אויפֿן שענסטן אופֿן, מיט גרויס חיות און שטאַרקע געפֿילן און התלהבֿות.
און דאָס איז אָנגעוווּנקען אין דעם אונטערשייד צווישן ׳תּרומת האַדנים׳ און ׳תּרומת המשכּן׳: די ׳אַדנים׳ זײַנען, ווי געזאָגט, די יסודות, די פֿונדאַמענטן פֿון דעם משכּן; אויף זיי זײַנען געשטאַנען און זיך געהאַלטן די ׳קרשים׳ (ברעטער) — דער גאַנצער געבוי — פֿון דעם משכּן; זיי ווײַזן אָן אויף דעם יסוד פֿון דער עבֿודה בײַ ייִדן, וואָס איז גלײַכיק בײַ אַלע ייִדן. דערפֿאַר איז די תּרומה פֿון די ׳אַדנים׳ בײַ אַלע ייִדן געווען גלײַך — אַ האַלבער שקל פֿאַר יעדן איינעם.
אָבער די ׳תּרומת המשכּן׳, וואָס איז געווען פֿאַרנוצט פֿאַר די אַנדערע טיילן און זאַכן פֿון משכּן, איז דאָך אַ רמז אויף אַלע אַנדערע נישט־יסודותדיקע ענינים אין עבֿודת השם, אין וועלכע עס זײַנען פֿאַראַן חילוקים און אונטערשיידן צווישן איין ייִדן און אַ צווייטן. דערפֿאַר איז ׳תּרומת המשכּן׳ נישט געווען באַשטימט פֿאַר אַלע ייִדן אין אַ גלײַכער מאָס, נאָר לויט דער ׳נדבֿת לבו׳ פֿון יעדן ייִד.
* * *
אויף דעם פּסוק (כה, ב) אין דער פּרשה: "ויקחו לי תּרומה וגו׳" (און זיי זאָלן צו מיר נעמען תּרומה...) זאָגט רש״י: "יפֿרישו לי מממונם נדבֿה" — זיי זאָלן אָפּשיידן פֿון זייער געלט פֿאַר מיר אַ "נדבֿה". זאָגט דער ספֿר "הדרש והעיון", אַז דער געדאַנק פֿון רש״יס ווערטער איז אַזוי: ס׳איז אמת, אַז די מצווה צו געבן צדקה איז זייער גרויס, אָבער דערבײַ דאַרף מען וויסן, אַז דאָס איז נאָר ווען מען גיט "מממונם" — פֿון אייגן, ערלעך פֿאַרדינטן געלט. אָבער פֿון אַזאַ געלט, וואָס דער מענטש האָט אַרײַנגעקראָגן דורך נישט־ערלעכע וועגן און נישט־כּשרע מיטלען — אַזאַ געלט פֿאַרלאַנגט נישט דער אויבערשטער מ׳זאָל דערמיט טאָן מצוות. אַזוי זאָגט דער פּסוק (אין ישעי׳ סא): "כּי אַני ה׳ אוהבֿ משפּט שׂונא גזל בעולה" — ווײַל איך ג־ט האָב ליב גערעכטיקייט און ערלעכקייט, דערפֿאַר האָב איך פֿײַנט ווען מ׳ברעגט פֿאַר מיר קרבנות מיט געגזלט געלט.
טייל מענטשן ווילן זיך אויסקויפֿן די זינד וואָס זיי טוען אין געלט־זאַכן דורך דעם וואָס זיי גיבן צדקה פֿון דעם געלט — איז אָבער דער אמת, אַז דער אויבערשטער נעמט נישט אָן אַזאַ צדקה, און נאָך מער: ער ב״ה האָט עס גאָר פֿײַנט. אין שײַכות צו אַזעלכע מענטשן זאָגט דער נבֿיא (ישעי׳ נו): "שמרו משפּט ועשׂו צדקה" — פֿריִער מוז זײַן דער "שמרו משפּט" — היט אָפּ רעכט און גערעכטיקייט, נעמט נישט צו יענעמס געלט, דאַן ערשט "ועשׂו צדקה" — קאָנט איר טאָן צדקה מיטן ערלעך־פֿאַרדינטן געלט.
* * *
צווישן די זאַכן וואָס די ייִדן האָבן געבראַכט אין זייערע תּרומות פֿאַרן משכּן, רעכנט דער פּסוק (כה, ג): "זהבֿ וכסף ונחשת". דער "חתם סופֿר זצ״ל" ווײַזט אָן אויף אַ וווּנדערלעכן רמז, אַז אָט די דרײַ ווערטער פֿון די דרײַ מינים (זהבֿ, כסף, נחשת) דײַטן אָן אויף אַלע טעג פֿון יאָר, אין וועלכע ס׳איז דאָ קריאַת התּורה:
"זהבֿ" — ׳ז׳ איז דער זיבעטער טאָג, שבת; ׳ה׳ איז דער פֿינפֿטער טאָג, דאָנערשטיק; ׳ב׳ — דער צווייטער טאָג, מאָנטיק. "כּסף" — ׳כּ׳ ווײַזט אויף (יום) כּיפּור; ׳ס׳ — סוכּות; דער ׳ף׳ (לאַנגער ׳פֿ׳) איז מרמז אויף פּסח, פּורים. "נחשת": דער ׳נ׳ — נרות (חנוכּה, ווען מ׳צינדט די נרות); ׳ח׳ — (ראש) חודש (אין דעם איז אײַנגעשלאָסן ראש־השנה, וואָס איז אויך ראש־חודש); ׳ש׳ — שבֿועות, שמיני־עצרת, שׂמחת־תּורה; ׳תּ׳ — תּענית (דער הויפּט־תּענית, תּשעה באָבֿ).
זאָגן דאָך די חז״ל אַז "ליכּא מידי דלא רמיזא באורייתא — ס׳איז נישטאָ אַ זאַך, וואָס איז נישט אָנגעדײַט אין דער תּורה.