(‫המשך פֿון פֿריִערדיקן נומער)

7

שׂרוניע איז שוין געלעגן אין בעט, צוגעדעקט מיט אַ וואַרעמער געשטעפּטער קאָלדרע, וואָס זי האָט געבראַכט פֿון "דאָרטן". און ווידער איז איר אויסגעקומען דעמאָלט, בײַם אײַנפּאַקעווען דעם באַגאַזש, אויסצוהערן פֿון איר הויזגעזינד שטעכיקע מבֿינות: "ווער דאַרף אין ישׂראל האָבן אַזאַ וואַרעמע זאַך?!" און אַז מע דאַרף נישט, האָט בײַ זיך געטראַכט שׂרוניע, קאָן מען דען אַזוי זיך וואַרפֿן מיט אַזאַ קאָלדרע? די קאָלדרע האָט דאָך אָפּגעהיט זייער ביידנס נאָענטשאַפֿט, שׂרוניעס און דודס; וויפֿל סודות האָט זי פֿאַרדעקט און אָפּגעהיט? וויפֿל שרעקן אויסבאַהאַלטן? און איצט טיילט שׂרוניע מיט דער אַלטער קאָלדרע איר עלנטקייט און אירע דערמאָנונגען.

אין סינזשערע האָבן זיי אָפּגעלעבט פֿינף יאָר. נאָך איליקס געבוירן ווערן איז שׂרוניע אַריבערגעפֿאָרן צום מאַן. צו יענער צײַט האָט מען דודן איבערגעפֿירט אויף אַן אַנדער אַרבעט: צו שטעלן אויף די פֿיס די אָרטיקע דאָרף־שול. און ער, ווי זײַן שטייגער איז, האָט זיך אַרײַנגעטאָן אין דעם נײַעם שליחות מיטן גאַנצן ברען. אין אַ יאָר אַרום איז די שול געוואָרן די בעסטע אינעם ראַיאָן. דודן האָט מען אָנגעהויבן שיקן אויף פֿאַרשידענע לערער־קאָנפֿערענצן און סעמינאַרן; יעדעס מאָל פֿלעגט אין דאָרף קומען אַן אַנדער דעלעגאַציע, "איבערנעמען די דערפֿאַרונג", און די דירעקטאָרין פֿון דער שול, אַ סאַמעראָדנע מאָלדאַוואַנקע, פֿלעגט זיך באַרימען מיט אירע, מישטיינס געזאָגט, דערגרייכונגען. דודן האָט עס אַוודאי פֿאַרדראָסן, ער האָט עס אָבער קיין מאָל אָפֿן נישט אַרויסגעוויזן, בלויז בײַ נאַכט אַרײַנגעבראַכט עס "אונטער דער קאָלדרע".

נאָך אַ רעפּובליקאַנער לערער־סעמינאַר אין קעשענעוו, האָט ער באַקומען אַ רעקאָמענדאַציע זיך צו לערנען אינעם בעלצער פּעדאַגאָגישן אינסטיטוט, הינטער־אויגיק. ער האָט עס אויפֿגענומען מיט פֿרייד, ווײַל לערנען זיך איז געווען זײַן גרעסטער חלום. שׂרוניע איז אויך נישט געזעסן ליידיק, פֿאַרענדיקט פֿאַרגיכערטע קורסן פֿאַר לערער פֿון אָנהייב־קלאַסן, איז זי געוואָרן אַ דערציִערין אינעם קינדער־גאָרטן, וואָס דוד האָט אויפֿגעשטעלט בײַ דער שול. דערצו, איז אויך איליק געווען תּמיד אונטער איר אויפֿזיכט. זיי זײַנען געווען צופֿרידן און גליקלעך אין יענער צײַט. עס האָט אויסגעזען, אַז דווקא אין אַ דאָרף, וואָס די ייִדן האָבן נאָך דער מלחמה אויסגעמיטן אַהין אַרײַנצופֿאָרן, האָט דאָס יונגע פּאָרפֿאָלק וועקסלער געפֿונען אַ היים. אַן ערך צוויי יאָר האָבן זיי געוווינט אינעם פֿליגל פֿון דער שול. אין דער אמתן, איז עס געווען אַ גרעסערער קלאַס־צימער, אָפּגעטיילט פֿונעם אַלגעמיינעם קאָרידאָר. דערנאָך האָט דער דאָרפֿס־ראַט געגעבן זיי אַ באַזונדער שטיבל, מיט אַ הויף און אַ שטאַלכל, וווּ שׂרוניע האָט געהאַלטן עטלעכע הינער, צוויי קאַטשקעס און אַן אינדיק. ווער ווייסט, אפֿשר וואָלטן זיי זיך שוין אויף שטענדיק באַזעצט אין סינזשערע; דודן האָט עס בפֿירוש צופֿרידן געשטעלט צו געהערן צו דער "דאָרפֿישער אינטעליגענץ", ווי ער האָט עס גערופֿן. נישט איין מאָל פֿלעגן צו אים קומען אין שול די עלטערן פֿון די קינדער נאָך אַן עצה, און דוד, מיט זײַן פֿולער ערנסטקייט, האָט זיי אויפֿגענומען און אויסגעהערט, כאָטש די שאלות זייערע האָבן געהאַט אַ קנאַפּע שײַכות צו זייער קינדערס לערנען. און ווידער, בײַ נאַכט, "אונטער דער קאָלדרע", אײַנזעענדיק ווי דוד דרייט זיך פֿון איין זײַט אין אַן אַנדערער, און דער שלאָף נעמט אים נישט, האָט שׂרוניע שטיל, אין זײַן פּלייצע אַרײַן אַרײַגעשעפּטשעט: "דוד, כ׳בעט דיך, זײַ געהיט מיט אַ וואָרט... אויף דיר וועט מען באַלד דערזען..." — אָבער דוד האָט געשוויגן, און זײַן שווײַגן האָט זי נאָך מער געשראָקן.

און אַזוי איז טאַקע געשען. מע זאָגט דאָך, אַז אַ מאַנצביל טראַכט מיטן קאָפּ, און די פֿרוי — מיטן האַרץ. שׂרוניע האָט דען נישט געפֿילט, אַז דודס אָפֿנקייט און פֿאַרגלייבטקייט אין דעם וואָס ער טוט, וועט זיך אויסלאָזן קעגן אים אַליין. דאַכט זיך נאָר ער, דוד, האָט נישט געזען, אַז די דירעקטאָרשע איז שוין גרין פֿון קינאה, הלמאי מיט דער שול פֿירט פֿאַקטיש אָן איר פֿאַרטרעטער; אַז די שילער האָבן אים ליב און צו אים גייען די לערער נאָך הילף... הכּלל, אָן אַ מסירה איז מען זיך דאָ נישט באַגאַנגען. אין אַ טאָג האָט מען דודן אַרויסגערופֿן אינעם ראַיאָן־צענטער. נאָך מער: מ׳האָט געשיקט נאָך אים אַן אויטאָ און פֿאַרנומען גלײַך פֿון דער שול...

די אַלטע שׂרוניע האָט זיך אײַנגעקאָרטשעט אונטער דער קאָלדרע, פֿאַרטײַעט דעם אָטעם, ווי זי וואָלט געקאָנט זיך באַהאַלטן פֿון די אָנגעפֿלויגענע שוואַרצע פֿייגל־טעג, וואָס זי אַליין האָט זיי אויפֿגערודערט און אַרויסגעלאָזט פֿון דער שטײַג פֿון צײַט. איצט האָבן זיי זיך אַרײַנגעריסן אין איר הײַנטיקער עלנטקייט פֿון יענער ווײַטער שלאָפֿלאָזער נאַכט, ווען זי, אַריבערגעטראָגן דעם אײַנגעשלאָפֿענעם זון אין זייער געלעגער, האָט זיך צוגעלייגט לעבן אים גלײַך אינעם קליידל, בלויז די שיך אַראָפּגעוואָרפֿן פֿון די פֿיס. זי האָט געדאַרפֿט פֿילן אויף איר פּנים זײַן אָטעם; דאָס האָט זי געמאַכט ענלעך צו אַ וואַך־הונט, וואָס איז גרייט זיך אַרויפֿצוּוואַרפֿן און צערײַסן יעדן, פֿון וועמען עס גייט אַרויס אַ סכּנה. בײַ טאָג, בעתן דערוויסן זיך, אַז דודן האָט מען אַוועקגעפֿירט, האָט איר די פֿאַרשאָלטענע היץ באַלד אַ שלאָג געטאָן אין קאָפּ. שוין זשע ווידער קערט זיך אום יענער חייִשער פּחד פֿאַרן לעבן? זי האָט אָנגעשטעלט איר בליק אויף איליקן, וואָס האָט זיך געשפּילט אויפֿן דיל מיט אַ לאַסט־אויטאָ, און דאָס ערשטע וואָס זי האָט אַ טראַכט געטאָן איז געווען: זי וועט זיי דאָס קינד נישט אָפּגעבן!

דודן האָט מען אָפּגעלאָזט אַהיים אין עטלעכע טעג אַרום. דער נס איז געווען, וואָס די דאָזיקע מסירה איז אַרײַן אין די הענט פֿון אַ מענטשן, וואָס האָט געקענט דודן נאָך פֿון יענע פֿאַר־מלחמהדיקע, אונטערערדישע צײַטן, ווען זיי ביידע זײַנען געזעסן אין איין טורמע־קאַמער. איצט האָט דער מענטש פֿאַרנומען אַ הויכע שטעלע אין קעשענעוו. ווי מ׳האָט דודן דערקלערט, ווערט ער אין דעם "סיגנאַל"־בריוול באַשולדיקט אין "רומענישן נאַציאָנאַליזם". שוואַרץ אויף ווײַס איז געווען אָנגעוויזן, אַז ער האָט כּלומרשט אָפּגעלאַכט פֿון דער מאָלדאַווישער שפּראַך: ס׳איז דאָך דאָס זעלבע רומענישע לשון, נאָר פֿאַרמיסטיקט מיט רוסישע ווערטער; און אַז דאָס פֿאַרבײַטן די לאַטײַנישע בוכשטאַבן אויף סלאַווישע, איז געווען אַ נאַרישקייט...

אין יענע צײַטן איז אַזאַ מסירהלע גענוג געווען, אַז דער באַשולדיקטער זאָל פֿאַרשיקט ווערן צו די ווײַסע בערן[1] אויף לאַנגע, לאַנגע יאָרן. דער הויכגעשטעלטער באַקאַנטער דודס האָט אים געהייסן פֿאַרלאָזן דאָס דאָרף, און זיך אומקערן קיין בעלץ. דאָרט וועט ער אים שוין העלפֿן צו געפֿינען אַן אַרבעט, אָבער וועגן פֿאַרנעמען זיך מיט לערערײַ ווײַטער, מוז דוד פֿאַרגעסן.

זיי האָבן זיך אומגעקערט אַהיים. די אַלע יאָרן האָט דודס טאַטע באַלעבאַטעוועט דאָ אַליין, בלויז פֿון צײַט צו צײַט, פֿלעגט ער זיך אַרײַנכאַפּן אין דאָרף צו פֿאַרברענגען אַ ביסל מיטן אייניקל. די צוויי צימערן, וווּ ס׳האָבן נאָך דער חתונה געלעבט כאַיוסיע מיט סיאָמען, און וווּ ס׳איז געבוירן געוואָרן זייער ייִנגעלע, האָט שׂרוניע באַשלאָסן צו פֿאַרדינגען. וואָס וועלן זיי שטיין ליידיק, ווען אַ סך מענטשן נייטיקן זיך אין אַ דאַך; שוין אָפּגערעדט, אַז דאָס ביסל דירה־געלט וועט זיי נישט זײַן איבעריק. באַזונדערס, איז עס צו ניץ געקומען די ערשטע צײַט נאָכן אומקערן זיך צוריק קיין בעלץ, ווען זיי האָבן געמוזט אָנהייבן אַ נײַעם אָפּשניט אין זייער לעבן.

דודס באַקאַנטער האָט געהאַלטן וואָרט; ער האָט אים געהאָלפֿן זיך אײַנצואָרדענען אין אַ בוי־טרעסט, ווי אַ סקלאַד־פֿאַרוואַלטער. דאָס זײַנען געווען בלויז די ערשטע טריט אויף זײַן נײַעם וועג, אויף וועלכן עס זײַנען אויך געווען גענוג שטיינער. אין אַ יאָר אַרום איז געבוירן געוואָרן פֿירוניע. נאָך בײַם טראָגן זי, האָט דער שווער געבעטן מ'זאָל דאָס מיידעלע — און ער איז זיכער געווען, אַז ס׳וועט זײַן אַ מיידעלע — אָנרופֿן נאָך זײַן פֿרי־פֿאַרשטאָרבענער פֿרוי, פֿירע. "דודל איז דאָך געוואָרן אַ יתום בײַ צען יאָר, — האָט ער דערציילט דער שנור. — שוין אַזוי פֿיל צײַט ליגט זײַן מאַמע אָן אַ נאָמען..." שׂרוניע איז גערירט געוואָרן, כאָטש נאָך איר מאַמען איז אויך קיין נאָמען נישטאָ. זי האָט געוווּסט, אַז דוד האָט פֿרי פֿאַרלוירן די מאַמע זײַנע, אָבער דער אופֿן, ווי אַזוי נחום האָט זיך דערמאָנט אין זײַן פֿרוי, האָט אין איר אַרויסגערופֿן אייגענע דערמאָנונגען וועגן איר טאַטן. אין זײַן רעדן מיט דער מאַמען — מאַדאַם נוסנבוים — האָט שׂרוניע קיין מאָל נישט געהערט ער זאָל געווען העכערן אויף איר די שטים, הגם די מאַמע האָט געקאָנט פּלוצעם זיך אויפֿרײַסן, אַזש רויט ווערן, און ס׳פֿלעגט נעמען אַ ביסל צײַט ביז זי האָט זיך באַרויִקט. טייל מאָל, בעת שׂרוניע פֿלעגט צופֿעליק בײַזײַן בײַ אַזאַ סצענע, האָט זי אַ פֿאַרציטערטע געקוקט אויפֿן טאַטן: שוין זשע וועט ער זיך אויך באַלד צעשרײַען אויף דער מאַמען? אָבער דער מאַמעס קול פֿלעגט אָפּהילכן און זיך פּאַמעלעך צעשמעלצן אין די פּאָר ווײַלעס פֿון איר שווײַגן, צוזאַמען מיט איר פּלוצעמדיקער אויפֿגעבראַכטקייט. ערשט דעמאָלט האָט זיך דערהערט דעם טאַטנס ווייכע שטים: "מאַדאַם נוסנבוים, שרײַט נישט אַזוי, איר וועט, חלילה, אויפֿוועקן גאָט!" — און די מאַמע, נאָך אַ מאַך מיט דער האַנט, פֿלעגט אַרויסברענגען, שוין מיט אַ פֿרידלעכן טאָן: "גיי שוין, גיי..."

נחום איז געשטאָרבן צוויי וואָכן נאָך פֿירוניעס געבוירן ווערן. פּלוצעם. בײַ טאָג. עס האָט אים געכאַפּט דאָס האַרץ. ער האָט גענומען אַ "וואַלידאָל"[2], זיך צוגעלייגט אויפֿן דיוואַנדל און איז מער נישט אויפֿגעשטאַנען. שׂרוניע, שוין אַליין אָפּגעלעבט אַ לעבן, האָט איצט געטראַכט, אַז צום שטאַרבן דאַרף מען אויך האָבן מזל. איר שווער האָט געהאַט אַ גרינגן טויט. איר טאַטע האָט אויך געהאַט אַ גרינגן טויט, ער האָט עס אַפֿילו נישט געפֿילט... אָבער זײַן מזל איז געווען, וואָס ער האָט נישט דערלעבט צו זען, ווי ס׳איז אויסגעגאַנגען אין פּײַן און מיקע[3] זײַן "מאַדאַם נוסנבוים". אפֿשר איז עס אַפֿילו אַ זכות, נישט צו דערלעבן צו זען, ווי אַ ליבע נשמה לאָזט אויס איר לעצטן דעך[4]. שׂרוניע האָט אַזאַ מזל נישט געהאַט; איר איז באַשערט געווען צו זען דעם טויט פֿון אַ סך אירע טײַערע און ליבע נפֿשות... צי איז עס אַ שטראָף, אַ נקמה און אפֿשר אַ מקח פֿאַר דעם וואָס דווקא זי, די איינציקע פֿון דער גאַנצער משפּחה, איז געבליבן לעבן?!

דער ווייטיק האָט אַ שנײַד געטאָן פֿונעם נאַקן אַרויף, צום לינקן אויג. זי האָט דאָך אײַנגענומען אירע פּילן... צוריק גערעדט, האָט מען נאָך אַזעלכע פּילן וואָס וואָלטן איר געקאָנט העלפֿן צו פֿאַרגעסן די צרות, נישט צוגעטראַכט. איר דאָקטער אין בעלץ, דאָקטער קאַליכמאַן, האָט עס איר געזאָגט מיט לאַנגע יאָרן צוריק. זי איז דעמאָלט אָפּגעלעגן אין שפּיטאָל אַ גאַנצן חודש, פּאַראַליזירט נאָך אַ מוח־שלאַק. צו פֿיל האָט זיך דעמאָלט צונויפֿגעפֿלאָכטן אין איר לעבן, זי זאָל עס געווען קאָנען אַליין אויספּלאָנטערן און בלײַבן גאַנץ. פֿירוניע האָט געהאַט אַ שווער טראָגן. וואָס זי זאָל נישט געווען נעמען אין מויל, איז איר באַלד געגאַנגען צוריק. די גאַל האָט זי פֿון זיך אויסגעבראָכן. זי און מישע האָבן שוין דעמאָלט געוווינט אין קעשענעוו, האָט שׂרוניע געמוזט יעדעס מאָל זיך אָפּבעטן פֿון דער אַרבעט, אינעם קינדער־גאָרטן, און לויפֿן, פֿאָרן — אַהין, קריק — אַרויסהעלפֿן. לאַנג האָט עס אַזוי נישט געקאָנט אָנגיין; וויפֿל האָט מען זי געקאָנט פֿאַרבײַטן, נישט געקוקט אַפֿילו אויף אירע גוטע באַציִונגען מיט אַנדערע דערציִערינס און דער פֿאַרוואַלטערין פֿונעם קינדער־גאָרטן? אָבער נישט נאָר דאָס...

שוין אַ היפּשע צײַט, אַז זי גייט אום מיט אַ ווייטיק אין האַרץ. קיין שום שטיין אויף איר וועג איז ביז אַהער נישט געווען אַזוי שווער, ווי דער, וואָס זי טראָגט אין זיך לעצטנס טאָג און נאַכט. און אויב בײַ טאָג פֿאַרלירט זיך די משׂא צווישן אַנדערע זאָרגן, וואַלגערט זי זיך ווידער אַרויף אויף איר בײַ נאַכט. די ביטערע קאַלטקייט בלײַבט אַ פֿאַרגליווערטע ליגן אויף זייער געלעגער, צווישן איר און איר מאַן. שׂרוניע האָט געקענט יענע פֿרוי — עס האָט זיך שוין געפֿינען ווער עס זאָל איר דאָס געווען צוטראָגן; זי האָט געאַרבעט אין דער שטאָטישער ביבליאָטעק. זי האָט געהאַט אַ מאַן. אַ דערוואַקסענע טאָכטער. שׂרוניע איז מסתּמא אַליין שולדיק, וואָס דוד האָט זיך פֿאַרדרייט מיט דער ביבליאָטעקערשע. יאָ, זי, שׂרוניע, האָט נישט קיין צײַט צו לייענען ביכער און דיקע זשורנאַלן, סײַדן די קינדער־ביכעלעך, וואָס זיי באַקומען אויף דער אַרבעט און זי לייענט זיי פֿאָר די קינדער. זי האָט זיך אויך קיין מאָל נישט געפּוצט, שוין אָפּגערעדט פֿון טײַערע שמינקעס. דאָס ביסל ליפּן־פּאָמאַדע סטײַעט איר אויף אַ גאַנץ יאָר. אירע קליידער, לײַבוועש? זי גייט, חלילה, נישט נאַקעט, און פּטרן אויף שמאַטעס געלט, האָט זי זיך נישט געקאָנט פֿאַרגינען... צו ערשט, איז איליק געפֿאָרן זיך לערנען, דערנאָך — פֿירוניע. אויסצושולן און אויסצוהאַלטן קינדער אין דער פֿרעמד איז גאָר נישט לײַכט. דערנאָך זיי חתונה צו מאַכן... יאָ, איר דוד האָט זיך דערשלאָגן אַ סך, געשטעלט געוואָרן אָנצופֿירן מיטן גאַנצן בוי־טרעסט. איז עס אים דען אָנגעקומען גרינג? וווּ נעמט ער נאָך כּוח זיך צו טרעפֿן מיט דער ביבליאָטעקערשע?

זי האָט נישט געוואַגט אים צו זאָגן וועגן אירע חשדים. עפּעס האָט זי אָפּגעהאַלטן פֿון דעם, אָבער וואָס גענוי, האָט זי עס קיין מאָל נישט געקאָנט דערקלערן, און דעם אמת געזאָגט, נישט געוואָלט. אַראָפּגעשלונגען — חלילה וחס, די קינדער זאָלן זיך נישט דערוויסן — האָט זי געוואַרט, און זיך דערוואַרט... אַזוי באַקומט זיך שוין בײַ איר אין לעבן, אַז איין שטיין שטויסט אַרויס אַ צווייטן. זי איז אַוועקגעפֿאַלן בײַ דער אַרבעט, און איז געקומען צו זיך שוין אין שפּיטאָל. די רעכטע זײַט איז איר געליימט געוואָרן, דאָס פּנים פֿאַרקרימט. דוד איז געווען דער ערשטער, וועמען זי האָט דערקענט. ער האָט איר געגלעט די האַנט, אָבער זי האָט נישט געפֿילט ניט איר האַנט און ניט זײַן גלעטן. זײַן פּנים און דער ווײַסער שפּיטאָל־כאַלאַט, אַרויפֿגעוואָרפֿן אויף דער פּלייצע, האָבן געהאַט איין קאָליר. ער האָט צו איר געשמייכלט, מיט עפּעס אַ פֿאַרטרערטן שמייכל, און זי האָט נישט באַלד פֿאַרשטאַנען, וואָס ער רעדט צו איר: "פֿירוניע האָט געבוירן אַ ייִנגעלע. מ׳האָט עס אָנגערופֿן נאַום... נאַומטשיק, נאָך מײַן טאַטן..."

‫(המשך אין קומענדיקן נומער) ‬

[1] פֿאַרשיקן צו די ווײַסע בערן (אויסדרוק) — אויפֿן ווײַטן צפֿון, עק וועלט

[2] מיקע — גרויסע שוועריקייטן

[3] וואַלידאָל — האַרץ־פּיל

[4] לעצטן דעך (אויסדרוק) — ביזן טויט