מאָניקאַ ורדימון

אינעם אַקטיאָרן־פּערסאָנאַל פֿון "ייִדישפּיל־טעאַטער" אין תּל־אָבֿיבֿ פֿאַרנעמט מאָניקאַ אַ באַזונדערן, חשובֿן פּלאַץ. מאָניקאַ באַזיצט אייניקע אייגנשאַפֿטן און מעלות וואָס שטרײַכן אונטער איר קינסטלערישע פּערזענלעכקייט ווי אַן אַקטריסע און זינגערין. זי איז זייער אַ שיינע און רעפּרעזענטאַטיווע פֿרוי, זי האָט אַ גלענצנדיקע, גוט־אויסגעשולטע שטימע, אַ פּרעכטיקע דיקציע, און, ווי זאָגט מען עס בײַ אונדז, ייִדן — "אַ מויד, אַ ברען".

מאָניקאַ ורדימון (וואַרדימאָן), אָדער לויט איר פֿריִערדיקן נאָמען טעסלער, איז געבוירן געוואָרן אין בוקאַרעשט עטלעכע יאָר נאָך דער צווייטער וועלט־מלחמה, אין דער צײַט פֿון שווערן רומענישן קאָמוניסטישן רעזשים. זי האָט געחלומט צו ווערן אַ זינגערין ווען זי איז געווען נאָך אַ קינד. זי האַט געלערנט אין אַ פֿאָלקס־קאָנסערוואַטאָריע. באַזיצנדיק אַ שטימע פֿון דרײַ אָקטאַוועס האָט זי געמיינט, אַז זי וועט גיין אין דער ריכטונג פֿון אָפּערע־געזאַנג. אָבער זי האָט ליב געהאַט מער לײַכטע מוזיק — אָפּערעטע, וואָדעוויל, דזשעז. זי איז אָנגענומען געוואָרן אינעם בוקאַרעשטער רעוויו־טעאַטער "טענאַסע".

זי איז אויפֿגעטראָטן אין ראַדיאָ און טעלעוויזיע און האָט אָנטייל גענומען אין אַ ריי פֿילמען אין רומעניע.

מ'האָט איר פֿאָרגעשלאָגן אַרויסצופֿאָרן קיין אויסלאַנד כּדי צו שפּילן טעאַטער אין דער מערבֿ־וועלט, אָבער די קאָמוניסטישע מאַכט האָט איר נישט דערלויבט צו פֿאַרלאָזן רומעניע.

פֿון דעסט וועגן האָט זי זיך באַטייליקט אין אַ סך אונטערנעמונגען, וואָס זענען פֿאָרגעקומען אין רומעניע. זי האָט זיך באַטייליקט אין אַ קאָנצערט אין איינעם פֿון די פּאַלאַצן פֿון טשאַושעסקו לכּבֿוד דעם ישׂראלדיקן פּאָליטיקער יגאל אַלון.

אין 1976 געלינגט איר צו פֿאַרלאָזן רומעניע און צוזאַמען מיט איר ערשטן מאַן ברונאָ טעסלער קומט זי אָן קיין ישׂראל. גלײַך ווערט זי אַנגאַזשירט אין ייִדישן טעאַטער, וואָס האָט דעמאָלט עקזיסטירט אין לאַנד — אַ טעאַטער, וואָס האָט געשפּילט, בדרך־כּלל, לײַכטן פֿאַרווײַלונגס־רעפּערטואַר — געראָ, פּערלמאַן, בורשטיין. די ערשטע פֿאָרשטעלונגען זענען געווען די מיוזיקלס "די די שייני ליידי" לויט בערנאַרד שאָו און "The Barry Sisters", אַן אַמעריקאַנער אָפּערעטע "די ציגײַנערין", "די בלינדע ליבע" מיט קאַראָל מאַרקאָוויטש ז״ל, "רייזעלע פֿון שאַנכײַ", "די רומענישע קרעטשמע", "די קעניגין פֿון קאַבאַרעט".

אין יאָר 1978 באַטייליקט זיך מאָניקאַ אין גרויסן ייִדישן געזאַנג־פֿעסטיוואַל, וואָס איז פֿאָרגעקומען אין זאַל פֿון "היכל־התּרבות" אין תּל־אָבֿיבֿ בײַ אַן עולם פֿון 3,000 צושויער. אויף דעם פֿעסטיוואַל פֿאַרנעמט מאָניקא דאָס צווייטע אָרט נאָכן באַרימטן זינגער דודו פֿישער. אין דער צײַט מאַכט זי אַ טורנע איבער פֿאַרשיידענע שטעט אין אייראָפּע. זי באַטייליקט זיך צווישן אַנדערן אין אַ טעלעוויזיע־פּראָגראַם, וואָס איז געפֿירט געוואָרן דורכן באַרימטן ייִדיש־דײַטשישן קאָנפֿעראַנסיע ראָזענטאַל. אין די יאָרן 1981־1982 באַטייליקט זי זיך מיטן באַרימטן פֿאָלקזינגער און אַקטיאָר בען באָנוס אין דער פֿאָרשטעלונג "דעם שמידס טעכטער", וואָס ווערט געשפּילט צו ערשט אין ניו־יאָרק און שפּעטער אין דרום־אַמעריקע.

אין יאָר 1978 פֿאָרט זי אַרויס אויף גאַסטראָלן קיין אויסטראַליע. זי שפּילט צוזאַמען מיט יעקבֿ באָדאָ.

אין יאָר 1983 שפּילט זי די הויפּט־ראָלע אין אַ ישׂראלדיקן פֿילם "נורית ב" — רעזשי דזשאָזעף עובֿדיה.

אין די יאָרן 1985־1986 טרעט זי ווידער אויף אין ניו־יאָרק, אין בראָדוויי, צוזאַמען מיטן אַקטיאָר דוד מאָנטעפֿיאָרי, אין דער פֿאָרשטעלונג "אַ שידוך פֿון הימל". די אַמעריקאַנער פּרעסע שרײַבט וועגן איר שפּילן אַ לויבגעזאַנג. בכלל איז דאָס אַ זעלטענע דערשײַנונג, אַז די אַמעריקאַנער פּרעסע אין ענגליש זאָל שרײַבן אַ רעצענזיע וועגן ייִדישן טעאַטער, וועגן ייִדישע אַקטיאָרן... ס'טרעפֿט זיך...

דער טעאַטער־קריטיקער ריטשאַרד שעפּאַרד שרײַבט אין "ניו־יאָרק טײַמס" פֿון 15טן נאָוועמבער 1985 אונטערן קעפּל "אַ ייִדישער מיוזיקל ׳אַ שידוך פֿון הימל׳":

"...מאָניקאַ טעסלער, 'די מויד' טרעט אויף אין דער פֿאָרשטעלונג ווי אַ שטאַרקע פּערזענלעכקייט. אַ פֿײַער בליצט פֿון אירע אויגן. זי האָט אַ גוואַלדיקן טעמפּעראַמענט און אַ חוש פֿאַר קאָמיזם, אַ מעלאָדישע שטימע, אַ קול וואָס דערמאָנט דעם ישׂראלדיקן סטיל. זי איז אויסערגעוויינטלעך עמאָציאָנעל. מאָניקאַ איז אַ מוסטער פֿון דער ישׂראלדיקער פּאָפּ־מוזיק".

דאָן נעלסאָן שרײַבט אין "דיילי ניוז": "...מאָניקאַ טעסלער ברענגט אַרויס אין איר ראָלע ווי דאָס מיידל נאַטאַשאַ אַ סך כּוח. איר שטימע דערמאָנט די פֿאַרשטאָרבענע עטל מערמאַן, אָבער אין איר קול איז פֿאַראַן מער ניואַנסן און בייגעוודיקייט".

און ביל קאַופֿמאַן שרײַבט אין "טעאַטער־רעוויו": "...מאָניקאַ, ווי אַ דינסטמויד אַ 'שיקסע', האָט אַ וווּנדערלעכע שטימע און בינע־אָנוועזנקייט. זי איז אַ סטאַר אין ישׂראלדיקע און רומענישע פֿילמען. זי איז גענייגט צו קאַבאַרעט־סטיל".

אין 1985 האָט זי באַקומען ערן־בירגערשאַפֿט פֿון מיאַמי.

אין 1995 טרעט זי אויף צוזאַמען מיט יעקבֿ באָדאָ אין קאַנאַדע.

אין יאָר 1996 שליסט זי זיך אָן צום "ייִדישפּיל־טעאַטער" אונטער דער לייטונג פֿון שמואל עצמון (אַצמאָן). במשך פֿון 10 יאָר טעטיקייט אין "ייִדישפּיל־טעאַטער" שפּילט זי סײַ אין הויפּט־ראָלעס, סײַ "קלענערע" ראָלעס. אין דער צײַט פֿאַרבעסערט זי באַטײַטיק איר ייִדיש. זי באַטייליקט זיך אין די קורסן, וואָס זענען אָרגאַניזירט געוואָרן דורך "ייִדישפּיל־טעאַטער" אין דער באַרימטער טעאַטער־סטודיע פֿון ניסן נתיבֿ. זי באַקומט אויך דעם ליטעראַרישן פּרײַז א"נ פֿון ישׂראל פּאָלאַק.

דאָס אַרײַנטרעטן אין "ייִדישפּיל־טעאַטער" איז פֿאַר מאָניקאַ געווען ממש אַן איבערקערעניש... זי האָט דערזען אַ נײַע וועלט, אַ נײַעם אומבאַקאַנטן רעפּערטואַר.

"ייִדישפּיל־טעאַטער" האָט אַ פֿאַרשיידנאַרטיקן רעפּערטואַר.

אין דעם טעאַטער שפּילט מען סײַ ערנסטע דראַמעס ווי צום בײַשפּיל: "יאָשע קאַלב", "200,000", "מירעלע אפֿרת", "מאָטקע גנבֿ", "סענדער בלאַנק", "לייזער רויטשוואַניעץ", "מסעות בנימין השלישי". אין דער זעלבער צײַט שפּילט דער טעאַטער לײַכטן פֿאַרווײַלונגס־רעפּערטואַר — אָפּערעטע, קאָמעדיע, רעוויו, אַפֿילו וואָדעוויל — קיין שום טעאַטער־זשאַנער איז נישט פּסול אויב דאָס ווערט דערלאַנגט ריין, אויף אַ קינסטלערישן ניוואָ...

מאָניקאַ האָט ביז איצט זיך באטייליקט אין 25 פּרעמיערעס.

אַלע פֿאָרשטעלונגען וועל איך נישט אויסרעכענען, אָבער אייניקע, די וויכטיקסטע, וועל איך יאָ דערמאָנען: "די אייביקע דזשיגאַן און שומאַכער", "שווער צו זײַן אַ ייִד", "דער פֿאַרכּישופֿטער שנײַדער", "סענדער בלאַנק", "די גאָלדענע יאַטן", "אַ פּשוטע מעשׂה", "מסעות בנימין השלישי". וואָס דאַרף אַן ערנסטער טעאַטער כּדי צו האָבן דערפֿאָלג?

ער דאַרף זיך אײַנשאַפֿן אַ גוטן, צוגעפּאַסטן רעפּערטואַר סײַ פֿאַרן פּובליקום, סײַ פֿאַרן אַקטיאָר. אַ גוטער טעאַטער דאַרף האָבן אַ גוטע קינסטלערישע און אַדמיניסטראַטיווע אָנפֿירונג, וואָס זאָל זאָרגן סײַ פֿאַרן ניוואָ פֿון טעאַטער, סײַ פֿאַר דער... קאַסע.

אין די באַדינגונגען פֿון ישׂראל מוז דער טעאַטער, וואָס ווערט נישט געשטיצט און אַוודאי נישט אויסגעהאַלטן דורך דער מדינה (אַ ביסל יאָ!) און דורך קיין שום שטאַרקן געזעלשאַפֿטלעכן כּוח, זאָרגן, אַז דער טעאַטער זאָל קאָנען נאָרמאַל פֿונקציאָנירן. אין "ייִדישפּיל־טעאַטער" איז פֿאַראַן אַ פּערסאָנאַל פֿון פּראָפֿעסיאָנעלע אַקטיאָרן, פֿון יונגע כּוחות, וואָס וואַקסן צוזאַמען מיטן טעאַטער.

מאָניקאַ איז איינע פֿון די ענטוזיאַסטן, פֿאַרליבט אין ייִדיש. ייִדיש האָט אַ גוואַלדיקן צוציִונגס־כּוח...

די קרוין פֿון איר קינסטלערישער אַרבעט איז דאָס אַרויסגעבן מיט אַ האַלב יאָר צוריק אַ קאָמפּאַקטל, וואָס איז פּראָדוצירט געוואָרן אין פּוילן — 12 אויסגעוויילטע ייִדישע לידער אין אַ נײַער באַאַרבעטונג בײַ דער באַגלייטונג פֿון אַ גרויסן אָרקעסטער. דער דיסק האָט אַרויסגערופֿן גוואַלדיקע באַגײַסטערונג.