ווען יוסף און זײַנע ברידער זענען ניפֿטר געוואָרן, איז אין מצרים געקומען צו דער מאַכט אַ נײַער קיניג, וועלכער האָט נישט געקענט יוספֿן, און אָנגעהויבן רודפֿן די ייִדן. דאָס ייִדישע פֿאָלק, אַחוץ דעם שבֿט־לוי, איז געוואָרן פֿאַרשקלאַפֿט.
נאָך עטלעכע דורות פֿון שווערער שקלאַפֿערײַ און רדיפֿות, האָט די מצרישע רעגירונג פֿאַרשטאַנען, דורך אַסטראָלאָגישע חשבונות, אַז בײַ די ייִדן וועט געבוירן ווערן אַ מאַן, וועלכער וועט זיי אויסלייזן פֿון שקלאַפֿערײַ. כּדי דאָס אויסצומײַדן, האָט דער פּרעה באַפֿוילן די ייִדישע הייבאַמען צו הרגענען אַלע ייִדישע ייִנגלעך; הגם די הייבאַמען האָבן איגנאָרירט דעם אַכזריותדיקן באַפֿעל, האָבן די ייִדישע משפּחות געמוזט אויסבאַהאַלטן זייערע ייִנגלעך.
פּרעהס טאָכטער איז אַמאָל געגאַנגען בײַם טײַך ניל, און דערזען אַ קליינעם פּלאָט מיט אַ ייִדיש קינד שווימען אינעם וואַסער; די עלטערן פֿונעם ייִנגל — וועלכער האָט געהייסן משה — האָבן נישט געקאָנט אים מער אויסבאַהאַלטן, און האָבן אַוועקגעשיקט דאָס קינד אויף ג־טס באַראָט. פּרעהס טאָכטער האָט אויפֿגעהאָדעוועט דעם קומענדיקן גואל פֿונעם ייִדישן פֿאָלק.
ווען דער אייבערשטער האָט זיך באַוויזן צו משהן אין אַ ברענענדיקן קוסט, און האָט אים געהייסן צו גיין פֿאָדערן בײַ פּרעה צו באַפֿרײַען די ייִדן, האָט ער געזאָגט, אַז מע זאָל אים רופֿן "א־ה־י־ה אַשר א־ה־י־ה" — "איך בין דער, וואָס איך וועל זײַן". אינעם פֿריִערדיקן טייל פֿונעם חומש, בראשית, וווּ עס ווערט דערציילט וועגן דער אָפֿענער ג־טלעכער השגחה, וועלכע איז אַנטפּלעקט געוואָרן אין דער באַשאַפֿונג און אַנטוויקלונג פֿון דער וועלט, האָבן מיר קיינמאָל נישט געטראָפֿן אַזאַ נאָמען. פֿאַרוואָס ווערט דער דאָזיקער שם — א־ה־י־ה — דערמאָנט דווקא אין אַ פּרשה, וווּ עס רעדט זיך וועגן גלות — דער מצבֿ, ווען דער אייבערשטער ווערט, כּביכול, אויסבאַהאַלטן?
ס׳איז פֿאַראַן אַ מחלוקת צווישן די חז״ל, צי דער נײַער קיניג, וועלכער האָט נישט געקענט יוספֿן, איז טאַקע געווען בוכשטעבלעך אַ נײַער מענטש, אָדער דער זעלבער פּרעה האָט פּלוצעם פֿאַרגעסן די טובֿות, וואָס יוסף האָט געטאָן פֿאַר זײַן לאַנד, און האָט אָנגעהויבן זיך פֿירן ווי "אַ נײַער קיניג". דער ערשטער טשערנאָבילער רבי האָט דערקלערט אין זײַן ספֿר "מאור עינים", אַז די דאָזיקע צוויי מיינונגען זענען לאוו־דווקא אין אַ סתּירה איינע מיט דער צווייטער.
אַלע זאַכן אין דער וועלט זענען פֿאַרבײַיִק, און בײַטן זיך יעדע רגע; דער גאַנצער אוניווערס ווערט אין יעדן מאָמענט באַשאַפֿן פֿונסנײַ. דאָס לעבן אינעם מצרישן גלות איז געווען אומסטאַביל און כאַאָטיש, דערפֿאַר קאָן מען זאָגן, אַז דער זעלבער פּרעה, וועלכער האָט געביטן זײַן פּאָזיציע לגבי יוסף און די ייִדן, איז געוואָרן, אין דער זעלבער צײַט, ממש אַ נײַער מענטש; אַפֿילו אין מער סטאַבילע צײַטן זענען אינעם גאַנצן אוניווערס, אין דער אמתן, נישטאָ קיין זאַכן, וואָס בלײַבן אַפֿילו אויף אַ רגע פּינקטלעך די זעלבע. לויט טשערנאָבילער רבין, האָט דער אויבן־דערמאָנטער מחלוקת פֿון חז״ל אַ פֿילאָסאָפֿישן כאַראַקטער: צי מע זאָל פֿאַררעכענען אַ זאַך, וואָס האָט זיך געביטן, ווי די זעלבע אָדער אַן אַנדערע?
דער אייבערשטער אַליין, אין זײַן אומבאַנעמלעכן, אומבאַגרענעצטן עצם, קאָן נישט אָנגערופֿן ווערן מיט קיין שום באַגריף און נאָמען. דער שם א־ה־י־ה ווײַזט אָן אויף דעם, אַז דאָס וועזן, אונדזער עקזיסטענץ גופֿא, איז אַ מאַניפֿעסטאַציע פֿונעם באַשעפֿער; דער אייבערשטער האָט אָנגעזאָגט משה רבינו, ער זאָל דערמאָנען די ייִדן, אַז הגם די וועלט זעט אויס שרעקעדיק־כאַאָטיש, קאָן ג־ט ראַטעווען די ייִדן אין יעדן מאָמענט — ווײַל ער איז דער עצם פֿון אַלע זאַכן, אַרײַנגערעכנט דעם מיצרישן גלות־כאַאָס גופֿא, און בײַט דעם מצבֿ פֿון אַלע זאַכן אין יעדער רגע.
לכאורה, איז אַזאַ "עקזיסטענציאַליסטישער" נאָמען העכער און דערהויבענער, ווי די אַנדערע נעמען פֿונעם באַשעפֿער, ווײַל ער איז פֿאַרבונדן נישט בלויז מיט אַ געוויסער מידה, מיט אַ באַשטיטמן טייל פֿון אונדזער דערפֿאַרונג, נאָר מיט דער עקזיסטענץ גופֿא. פֿונדעסטוועגן, איז פֿאַראַן אַ מיינונג אין הלכה - הגם די וועלט האַלט נישט אַזוי — אַז אין פֿאַרגלײַך מיט די זיבן ג־טלעכע נעמען, וועלכע מע טאָר נישט קאַליע מאַכן, מעג אַ סופֿר אָפּמעקן דעם שם א־ה־י־ה.
על־פּי־חסידות, איז די דאָזיקע הלכה־מיינונג פֿאַרבונדן מיט דעם, וואָס דער "עקזיסטענציאַליסטישער" שם א־ה־י־ה איז העכער, ווי דער חילוק צווישן הייליקע און נישט־הייליקע זאַכן. דער דאָזיקער נאָמען דערמאָנט אויף דעם, וואָס דער אייבערשטער איז די אמתע נאַטור פֿון אַלע זאַכן, סײַ הייליקע סײַ אומהייליקע, דעריבער איז ער העכער, ווי די קאָנצעפּציע פֿון הייליקייט גופֿא.
דער רבי נחמן בראַסלעווער האָט באַטאָנט, אַז פֿון דער פֿאַרבײַיקייט פֿון אַלע זאַכן קאָן מען אָפּלערנען אַ וויכטיקן פּראַקטישן ענין אין עבֿודת־השם; ווען אַ מענטש וויל תּשובֿה טאָן און וויל מער נישט זײַן פֿאַרשקלאַפֿט אינעם אינערלעכן "מצרים", זאָל ער זיך דערמאָנען, אַז אין דעם מאָמענט, ווען ער האָט אָנגעהויבן טראַכטן וועגן דעם, איז ער שוין געוואָרן אַ נײַע באַשעפֿעניש — אַ נײַער מענטש, וועלכער האָט אַליין נישט געזינדיקט, הגם ער טראָגט דאָס אַחריות פֿאַר די זינד פֿון זײַן פֿריִערדיקן מצבֿ, וועלכן ער האָט שוין פֿאַרלאָזט. ווען מע דערמאָנט זיך, אַז דער אייבערשטער — "א־ה־י־ה אַשר א־ה־י־ה" — באַהאַלט זיך אויס אין אַלע זאַכן, און מע שטרעבט דורכצוברעכן די אילוזיעס פֿון דער פֿאַרבײַיִקער וועלט און צו דערגרייכן דעם ג־טלעכן עצם, קאָן מען דערשפּירן דעם אמתן, אייביקן ג־טלעכן וועזן, און אויסגעלייזט ווערן פֿונעם אינערלעכן "מצרים".
You've successfully signed up!
