דער אייבערשטער האָט זיך אַנטפּלעקט פֿאַר משה, און האָט אים צוגעזאָגט אויסצופֿירן זײַן הבֿטחה צו די אָבֿות — אַבֿרהם, יצחק און יעקבֿ — אויסצולייזן דאָס ייִדישע פֿאָלק פֿון דער מצרישער שקלאַפֿערײַ און צו ברענגען זיי קיין ארץ־ישׂראל. משה און זײַן ברודער, אַהרן, זענען עטלעכע מאָל געקומען צו פּרעה; זיי האָבן אים בלויז געבעטן צו לאָזן די ייִדן צו ברענגען קרבנות אין מידבר־סיני, און נישט צו באַפֿרײַען זיי אינגאַנצן.
משה און אַהרן האָבן געוויזן דעם נס, וואָס דער אייבערשטער האָט אָנגעזאָגט זיי צו טאָן; אַהרן האָט געוואָרפֿן זײַן שטעקן אויף דער ערד, און ער איז פֿאַרוואַנדלט געוואָרן אין אַ שלאַנג (אָדער, לויט אַן אַנדער אָפּטײַטש, אַ מין קראָקאָדיל). פּרעה האָט גערופֿן זײַנע מכשפֿים, און זיי האָבן געטאָן די זעלבע זאַך מיט זייערע שטעקנס; אַהרנס שטעקן האָט אָבער אויפֿגעגעסן די שטעקנס פֿון די מכשפֿים. פּרעה האָט זיך אָפּגעזאָגט צו לאָזן די ייִדן צו דינען דעם אייבערשטן אינעם מידבר. דער אייבערשטער האָט דעמאָלט באַשטראָפֿט מצרים מיט די צען מכּות, איינע נאָך דער אַנדערער; פּרעה האָט אָבער נאָך אַלץ נישט געפֿאָלגט משהס פֿאָדערונגען.
ווי עס שטייט אין אַ מדרש, האָט פּרעה געגלייבט, אַז ער האָט זיך אַליין באַשאַפֿן, און איז דער באַלעבאָס איבערן טײַך ניל. ווי אַזוי האָט אַ קלוגער מענטש, אַ קיניג פֿון אַ גרויסער אימפּעריע, געקאָנט גלייבן אין אַזאַ נאַרישקייט? די מפֿרשים דערקלערן אָבער, אַז פּרעה איז נישט געווען קיין נאַר, און האָט געהאַט ערנסטע פֿילאָסאָפֿישע השׂגות. על־פּי־תּורה, איז דער אייבערשטער די איינציקע אמתע ווירקלעכקייט — "אין עוד מלבֿדו". פּרעה האָט עס געוווּסט; ער האָט אָבער געמיינט, אַז ס׳איז נישטאָ קיין אַנדער ווירקלעכקייט, אַחוץ דעם נאַטירלעכן גאַנג פֿון דער וועלט. דערפֿאַר האָט ער געהאַלטן, אַז ווי באַלד דער באַשעפֿער איז דער עצם פֿון דער גאַנצער נאַטור, מעג אַ מענטש זאָגן, אַז ער איז אויך ג־ט, און אַז דער ג־טלעכער כּוח איז באַגרענעצט מיט די געזעצן פֿון דער נאַטור.
אין דער אמתן, אָבער, זענען די פֿיזישע נאַטור און דער געוויינטלעכער מענטשלעכער שׂכל דווקא די באַריערן, וואָס דערלאָזן אונדז נישט צו דערזען די אמתע ג־טלעכע נאַטור פֿון דער ווירקלעכקייט, העכער פֿון די באַגרענעצונגען פֿון דער רוים, צײַט, פּערזענלעכקייט און נאַטור־געזעצן. די אייניקייט מיטן אייבערשטן ווערט אַנטפּלעקט דווקא בײַ די עכטע צדיקים, וואָס צעשטערן זייער "עגאָ" און ברעכן דורך די גרענעצן פֿונעם געוויינטלעכן וועלט־באַנעם; אַן עגאָיִסטישער מענטש איז פֿאַרשקלאַפֿט אינעם "שאָלעכץ" פֿון עולם־הזה, וואָס דעקט צו דאָס ג־טלעכע ליכט.
פּרעהס מכשפֿים האָבן געקאָנט "טעכנאָלאָגיעס", וואָס דערמעגלעכן צו בײַטן דעם אויסזען פֿון די זאַכן, און אַפֿילו צו פֿאַרוואַנדלען אַ שטעקן אין אַ שלאַנג — אָבער נאָך אַלץ אין די ראַמען פֿון די נאַטור־געזעצן; משה און אַהרן האָבן אָבער געוויזן פּרעה, אַז די געוויינטלעכע ווירקלעכקייט גופֿא איז אַ דמיון, דערפֿאַר קאָן אַ שטעקן זיך פֿאַרוואַנדלען, על-פּי-נס, אין אַ שלאַנג — קעגן אַלע נאַטור־געזעצן — און צעשטערן די קונצן פֿון פּרעהס חכמים.
אַ טייל מענטשן מיינען, אַז דער גײַסטיקער שׂכר און עונש איז ענלעך אויפֿן סדר פֿון דער מאַטעריעלער וועלט, וווּ די מאַכט־כּוחות באַשטראָפֿן די מענטשן פֿאַרן נישט פֿאָלגן די געזעצן, און באַלוינען די, וואָס דינען זיי. אין רוחניות איז עס אָבער נישט אַזוי; ווי עס ווערט דערקלערט אין די קבלה־ספֿרים, זענען די מיצוות גופֿא גורם דעם שׂכר, און די עבֿירות גופֿא זענען גורם דעם עונש — אַזוי ווי, למשל, ווען מע שטעקט אַרײַן אַ האַנט אינעם פֿײַער, ווערט מען "אויטאָמאַטיש" אָפּגעבריט. מיר זעען אָבער נישט, געוויינטלעך, די רעזולטאַטן פֿון אונדזערע גײַסטיקע אַקציעס, דערפֿאַר ווערן זיי באַשריבן, על-פּי-פּשט, ווי אַ בוכשטעבלעכער שׂכר און עונש.
בעת די מכּות־מצרים האָבן די זעלבע געשעענישן אויסגעזען ווי אַ טובֿה פֿאַר די ייִדן, ווי אויך פֿאַר אַ טייל מיצריים, וועלכע האָבן זיך פֿרײַנדלעך באַצויגן צום ייִדישן פֿאָלק, און זענען נישט געווען באַטייליקט אין די אַנטיסעמיטישע רדיפֿות; פֿאַר די פּײַניקער פֿון די ייִדן האָבן זיי אָבער אויסגעזען ווי צרות. למשל, ווען דער אייבערשטער האָט פֿאַרוואַנדלט דאָס וואַסער אין מצרים אין בלוט, האָט פֿאַר די ייִדן דאָס וואַסער אויסגעזען ווײַטער נאָרמאַל; אויב אַ שׂונא־ישׂראל וואָלט געטרונקען וואַסער פֿון אַ גלאָז, אַפֿילו צוזאַמען מיט אַ ייִד, איז עס פֿאַר אים געווען בלוט.
דער מהר״ל פֿון פּראָג האָט מסביר געווען אין זײַן ספֿר "גבֿורות השם", אַז דער נס פֿון די מכּות איז באַשטאַנען איז דעם, וואָס דער אייבערשטער האָט געוויזן, אַז צוויי מענטשן קאָנען לעבן אין צוויי באַזונדערע וועלטן: לויט דעם פּערזענלעכן באַנעם פֿון דער "ייִדישער וועלט", איז וואַסער געבליבן וואַסער; לויט דעם באַנעם פֿון די שׂונאי־ישׂראל, איז עס געווען בלוט. די מיצוות און עבֿירות האָבן זיי אַרײַנגעבראַכט אין צוויי גאַנץ אַנדערע "שיכטן" פֿון ווירקלעכקייט.
אין דער אמתן, לעבט יעדער מענטש אין אַן אייגענער סוביעקטיווער וועלט; צום בײַשפּיל, ווי עס שטייט אין די חסידישע ספֿרים, לעבן די גרעסטע צדיקים אין אַ וועלט, וווּ עס איז נישטאָ קיין שלעכץ — אַלע שלעכטע זאַכן געהערן צו די "פּערזענלעכע וועלטן" פֿון די מער פּשוטע מענטשן, וואָס זייערע נשמות זענען נישט באַפֿרײַט פֿון די שלעכטע מידות. אין מצרים האָט עס דער אייבערשטער געוויזן אָפֿענערהייט, אַז די געוויינטלעכע נאַטור, וואָס זעט אויס סטאַביל און אומבײַטעוודיק, איז באמת אַ רעלאַטיווע און ווענדט זיך פֿון דער גײַסטיקער אויפֿפֿירונג פֿונעם מענטש, כּדי צוצוגרייטן דאָס ייִדישע פֿאָלק צום באַנעמען די העכערע ג־טלעכע ווירקלעכקייט בײַם באַרג־סיני.
You've successfully signed up!
