די שאָכשפּיל האָט יאַשען פֿאַרכאַפּט. ער האָט אין דעם שאָך־קעניגרײַך געפֿונען זײַנע פֿרײַנד און פֿײַנט און געוווּסט, ווי אַזוי זיך אויפֿצופֿירן מיט זיי. אינעם לעבן איז אָפֿטלעך געווען גאָר אַנדערש. ער האָט געמאַכט דערפֿאָלגרײַכע טריט פֿאָרויס. בײַ פֿופֿצן יאָר האָט ער שוין געשפּילט אין דער שטאָט־מאַנשאַפֿט אויף דעם רעפּובליקאַנער שאָך־פֿאַרמעסט און געוווּנען דאָס צווייטע אָרט; אין צוויי יאָר אַרום איז ער אײַנגעשלאָסן געוואָרן אין דער רעפּובליקאַנער געזאַמלטער מאַנשאַפֿט צו שפּילן אויפֿן אַלפֿאַרבאַנדישן טשעמפּיאָנאַט אין מאָסקווע. זײַן מאַמע און די מומעס זײַנען אַוודאי געוואָרן הייסע אָנהענגערס פֿון שאָך. זיי האָבן געקענט די נעמען פֿון אַ סך באַרימטע גרויסמײַסטערס, אָבער נישט זעלטן זיי אַזוי פֿאַרדרייט, אַז יאַשע פֿלעגט נישט באַלד דערקענען וועמען זיי מיינען. פֿאַרשטייט זיך, אַז לויט זייער טיפֿן מיין, האָבן אַלע וועלט־טשעמפּיאָנען אין שאָך געזאָלט זײַן ייִדן, און ווען דער ייִד קאָרטשנוי האָט פֿאַרשפּילט די שאָך־קרוין דעם רוס קאַרפּאָוון, האָט יאַשעס מאַמע זיך נישט זייער אַנטוישט. זי האָט זיך דעמאָלט גאַנץ ערנסט אָנגערופֿן:
— כ'בין זיכער, אַז זײַן אמתער נאָמען איז מסתּמא קאַרפּינאָוויטש. עס פּאַסט אָבער נישט, אַז די ייִדן זאָלן תּמיד זײַן די ערשטע.
יאַשע האָט שטענדיק געשטרעבט צו זײַן דער ערשטער, און ווייטיקלעך איבערגעלעבט יעדן דורכפֿאַל. איסאַק יעפֿימאָוויטש, וואָס האָט אים געקענט שוין בעסער ווי די מאַמע מיט די מומעס, האָט אים נישט איין מאָל דערקלערט:
— יאַשע, דאָס פֿאַרשפּילן איין טור, דאַרף דיר צוגעבן מוט צו געווינען צוויי אַנדערע...
געמיינט האָט דער אַלטער לערער אַוודאי נישט נאָר שאָך, אָבער שׂכל קומט מיט יאָרן. נאָכן פֿאַרענדיקן די שול זײַנען אַ סך פֿון יאַשעס פֿרײַנד, די ייִדישע חבֿרה, וואָס האָבן געוואָלט זיך לערנען ווײַטער, אַוועקגעפֿאָרן אָפּגעבן עקזאַמענס אין ווײַטע שטעט פֿון רוסלאַנד — אַזש ביז סיביר אַרײַן. "דאָרט, — האָבן זייערע עלטערן געטענהט, — איז לײַכטער אָנצוקומען אין אַן אוניווערסיטעט. דאָרט איז דער אַנטיסעמיטיזם קלענער!" יאַשען האָט אָפּגעגליקט, ער האָט נישט געדאַרפֿט פֿאָרן זיך לערנען אין די ווײַטע מקומות; ער האָט אָפּגעגעבן די עקזאַמענס אינעם קעשענעווער אוניווערסיטעט און מ'האָט אים אָנגענומען. זײַן מאַמע און די מומעס זײַנען געווען אויפֿן זיבעטן הימל פֿאַר גליק און שטאָלץ!
— אַז מע האָט אַ גוטן קאָפּ, — האָבן זיי זיך באַרימט פֿאַר די שכנים, — עפֿענען זיך אַלע טירן.
אין אַ געוויסן זין זײַנען זיי געווען גערעכט, אָבער די טירן פֿונעם קעשענעווער אוניווערסיטעט האָבן זיך געעפֿנט פֿאַר יאַשען נישט אַזוי, ווײַל ער האָט גוט אָפּגעגעבן די עקזאַמענס; צוגעשפּילט האָבן אים זײַנע ספּאָרטיווע דערגרייכונגען אין שאָך. דעם אוניווערסיטעט האָט זייער אויסגעפֿעלט אַזאַ שפּילער ווי ער, האָט מען פֿאַרמאַכט די אויגן אויף זײַן ייִדישן ייִחוס. ער האָט זיך געלערנט אויפֿן פֿיזיק־מאַטעמאַטישן פֿאַקולטעט, געזאָלט ווערן אַ לערער פֿון די צוויי קעגנשטאַנדן, אָבער ס'רובֿ פֿון זײַן צײַט פֿלעגן אָפּנעמען די צוגרייטונגען צו די פֿאַרמעסטן און די פֿאַרמעסטן אַליין. קוים דערשלעפּט זיך ביזן דריטן קורס, האָט יאַשע באַשלאָסן, אַז נאָך דעם אַלוועלטלעכן סטודענטישן טשעמפּיאָנאַט אין בודאַפּעשט, פֿאַרלאָזט ער אויף אַ צײַט די מאַנשאַפֿט און גיט זיך אין גאַנצן אָפּ מיטן לערנען.
ער איז געווען צווישן די ערשטע אויף דער ליסטע פֿון דער רעפּובליקאַנער געזאַמלטער מאַנשאַפֿט. דאָס האָט געזאָלט זײַן זײַן ערשטער אַרויספֿאָר אין אויסלאַנד, האָט ער פֿאַרגעסן אין אַלץ און אין אַלעמען און זיך אָפּגעגעבן נאָר מיט די טרענירונגען. אַזוי גוט און באַגײַסטערט, ווי אין יענער צײַט, האָט ער זיך שוין מער קיין מאָל נישט געפֿילט. זײַן מאַמע און די מומעס האָבן אים, צו זײַן אַרויספֿאָרן אין אויסלאַנד, "געקראָגן" אַ נײַעם "אימפּאָרטנעם" קאָסטיום.
— אַ קלייניקייט, — האָבן אים מיט אַ ציטער אין קול דערקלערט זײַנע מומעס. — דו וועסט דאָך פֿאָרשטעלן דאָרט דאָס גאַנצע לאַנד!
אָבער זײַן מאַמע האָט נאָר צוגעגעבן: "טראָג אים געזונטערהייט". די אויגן זײַנען איר געווען אײַנגעפֿאַלן און טרוקן. זי האָט אויסגעזען זייער אָפּגעשוואַכט נאָך אַן אָפּעראַציע; זיי האָבן אַלע געגלייבט דעמאָלט, אַז אַלץ וועט זיך באַגיין. זי וועט קומען צו די כּוחות, אָבער די קרענק האָט זיך נישט אָפּגעטשעפּעט, און זי געמאַטערט און געפּײַניקט בײַ צוויי יאָר...
אַ טאָג פֿאַרן פֿאָרן, איז צו יאַשען צוגעגאַנגען דער הויפּט־טרענירער פֿון דער מאַנשאַפֿט. פֿון זײַן פּנים האָט ער אינסטינקטיוו דערפֿילט, אַז עפּעס איז געשען, און דאָס "עפּעס" האָט אַ שײַכות צו אים.
— דו קענסט נישט פֿאָרן קיין בודאַפּעשט... — האָט יאַשע דערהערט, און באַלד נאָך דעם דערפֿילט דעם טרענירערס וואַרעמע האַנט אויף זײַן אַקסל, — אָבער פֿרעג נישט, פֿאַר וואָס...
יאַשע האָט געמוזט האָבן אַ פּאָר רגעס איבערצוקאָכן די אומדערוואַרטע בשׂורה, און פּלוצעם, ווי עמעצער וואָלט עס אים שטיל אַרײַנגעשעפּטשעט אין אויער, האָט ער אַרויסגעבראַכט שטיל, נאָר מיט די ליפּן:
— מײַן ייִדישע מאַמע שטערט אײַך?!
דער טרענירער, וואָס האָט זיך שוין געלאָזט אַוועקגיין, האָט זיך אויסגעדרייט צו אים און רויִק געענטפֿערט: "מיר, פּערזענלעך, שטערט זי נישט..."
יאַשע האָט באַשלאָסן צו פֿאַרלאָזן דעם אויניווערסיטעט. ער האָט אָבער אויך געוווּסט, ווי ווייטיקלעך עס וועלן איבערלעבן דעם באַשלוס זײַנע אייגענע, בפֿרט די מאַמע. נישט זאָגן זיי גאָרנישט, האָט ער אויך נישט געקאָנט, ווײַל ער האָט געוואָלט זיך אומקערן קיין בענדער. אַן עצה האָט אים געגעבן זײַן פּראָפֿעסאָר פֿון פֿיזיק, אַ ייִד, אַ באַקאַנטער נאָמען אין דער וויסנשאַפֿט: "פֿיר זיך איבער אויפֿן הינטעראויגיקן אָפּטייל. אַ שאָד אַזוי נאַריש זיך אָפּזאָגן פֿון דעם דיפּלאָם". ער האָט געוווּסט די אמתע סיבה פֿון יאַשעס אומדערוואַרטן באַשלוס, הגם יאַשע אַליין האָט עס דערקלערט אין דעקאַנאַט מיט זײַן מאַמעס שלאַפֿקייט; זײַן פּראָפֿעסאָר האָט געהאַלטן, אַז אַמביציעס דאַרף מען אַרויסווײַזן דאָרט, וווּ זיי קאָנען ברענגען נוץ. "דאָ, פֿרײַנד מײַנער, וועט דיר אויסקומען אַראָפּצולאָזן דעם קאָפּ..." — אַזוי האָט ער אים געזאָגט. יאַשע האָט עס אַראָפּגעשלונגען. מיט עטלעכע יאָר שפּעטער האָט יאַשע אים באַגלייט קיין ישׂראל, אויף שטענדיק. שוין בײַם געזעגענען זיך, בײַם וואַגאָן, האָט דער פּראָפֿעסאָר געגעבן זײַן געוועזענעם סטודענט די צווייטע עצה: "פֿאַרליר נישט די צײַט, יאַשע; האָסט נישט וואָס צו זוכן דאָ!.."
צו לערנען זיך הינטעראויגיק, האָט יאַשע געמוזט ערגעץ אַרבעטן, איז ער געקומען אין "פּיאָנערן־פּאַלאַץ" — פֿאָרט אַ פּעדאַגאָגישע אַרבעט. איסאַק יעפֿימאָוויטש האָט שוין צו יענער צײַט נישט געלעבט. דער שאָך־קלוב, וואָס ער האָט געגרינדעט, האָט קוים געזשיפּעט, האָט מען פֿאָרגעלייגט יאַשען מיטן שאָך־קלוב אָנצופֿירן. די אַרבעט מיט קינדער האָט אים פֿאַרכאַפּט. ער האָט זיך, ווי ווידער, אומגעקערט אין זײַנע אייגענע זאָרגלאָזע קינדער־יאָרן. ער האָט געוווינט אויף דער זעלבער גאַס און אין דער זעלבער שטוב, צוזאַמען מיט זײַנע נאָענטע מענטשן; ער האָט אָנגעהויבן זאַמלען ביכער, וואָס זײַנען צו יענער צײַט אויך אַרײַן אין דער לאַנגער רשימה פֿון דעפֿיציטן; און פֿאַרברענגען אַ סך צײַט אינעם קלוב פֿאַר "ביכער־ליבהאָבערס". ער האָט פֿאַרשטאַנען, אַז פּונקט ווי איסאַק יעפֿימאָוויטש אין זײַן צײַט, זוכט ער שוין אַליין אַן אויסוועג...
דאָס לייענען האָט אָבער נישט געראַטעוועט. נאָך מער: די ביכער, וואָס ער פֿלעגט קריגן אויף אַ קורצער צײַט און לייענען בשתּיקה, בײַ נאַכט, אַ פֿרעמד אויג זאָל אין זיי, חלילה, נישט אַרײַנקוקן, האָבן אים נאָך מער צעטומלט און אַרײַנגעטריבן אין ספֿקות. וואָס זײַנען געווען די ספֿקות? ניין, יאַשע האָט זיך קיין מאָל נישט געהאַלטן פֿאַר אַ "העלד", כאָטש ער האָט געוווּסט, אַז עס זײַנען דאָ אַזעלכע, וואָס שווײַגן נישט. זיי קעמפֿן, שטעלן אײַן דאָס לעבן... ער האָט אַוודאי פֿאַרשטאַנען, אַז זײַן געוועזענער פּראָפֿעסאָר איז גערעכט, און ער האָט נישט דאָ וואָס צו זוכן; אָבער נישט נאָר יאַשע האָט געדאַרפֿט באַשליסן — "פֿאָרן", אָדער "נישט פֿאָרן". די מאַמע מיט די צוויי מומעס האָבן וועגן "פֿאָרן" אַפֿילו נישט געוואָלט הערן. "וואָס איז אונדז דאָ שלעכט?" — האָבן זיי געטענהט, און ווידער דערמאָנט די "גרויסע גליקן", וועלכע זיי האָבן גענאָסן אין זייער לעבן. "ס'איז אונדז אַזוי באַשערט!" — האָבן זיי געזיפֿצט. יאַשע האָט זיך מיט זיי נישט געאַמפּערט, נישט בלויז ווײַל זײַנע רייד וואָלטן זיי סײַ ווי נישט איבערצײַגט; ער אַליין איז נאָך נישט גענוג רײַף געווען אָנצונעמען אזאַ באַשלוס. דערצו האָט ער זיך צו יענער צײַט באַקענט מיט קלאַרען, און די באַגעגעניש האָט מיט אַ מאָל געענדערט דעם גאַנצן גאַנג פֿון זײַן לעבנסשפּיל...
יאַשע איז געבליבן שטיין אַנטקעגן דעם בנין, וווּ ס'האָבן געוווינט רייטשעל און איר מאַמע. נעכטן האָבן זיי זיך דאָ געזעגנט און אָפּגערעדט זיך טרעפֿן הײַנט — "אַרום נײַן אַ זייגער". זי האָט עס אַ זאָג געטאָן אַזוי נאַטירלעך, — האָט געטראַכט יאַשע, — ווי ס'וואָלט שוין געווען צווישן זיי אַזוי אײַנגעפֿירט פֿון אַ היפּשער צײַט; עס האָט געפֿעלט נאָר צוצוגעבן: "ווי שטענדיק..."
די פֿאַרגאַנגענע נאַכט האָט ער לאַנג נישט געקאָנט אַנטשלאָפֿן ווערן. עס זײַנען אויפֿגעקומען שטיקער רייד, ווערטער פֿון דעם שמועס בשעתן שפּאַציר מיט זײַן נײַער באַקאַנטער. ער האָט זיך אײַנגעהערט אין איר קול, ווי ער וואָלט געקאָנט, דורך די ווייכע, עטוואָס פֿאַרדומפּטע טענער דערפֿילן איר אָטעם, און אפֿשר אַפֿילו איר צוריר מיט די ליפּן צו זײַן אויער. אַן אומדערוואַרטע גלוסטעניש האָט פֿאַרכאַפּט זײַן דמיון. ער האָט אָפּגעשטעלט דאָס אָנגעכלינעטע געפֿיל; אָבער טראַכטן וועגן איר האָט ער נישט אויפֿגעהערט. ער האָט איר געזאָלט דערציילן און דערקלערן אַ סך זאַכן, טאַקע ווײַל זי איז פֿון גאָר אַן אַנדער לעבן, אַ היפּוך פֿון דער וועלט, וווּ ער איז געבוירן געוואָרן און געוואַקסן. צוריק גערעדט, צי איז עס אַזוי וויכטיק, אַז אַ מאַן און אַ פֿרוי, וואָס ביידע זוכן זיי אַן אָנשפּאַר, אַ ביסל וואַרעמקייט און זאָרג איינער צום צווייטן, זאָלן וועלן זיך לאָזן גריבלען אין זייער נעכטן? יאַשע האָט קיין ענטפֿער אויף דער פֿראַגע נישט געפֿונען, אָבער די דערמאָנונגען האָבן אים יעדעס מאָל געשלעפּט צוריק, מעגלעך, ווײַל דאָרט האָט ער זיך געפֿילט אויף אַ זיכערן באָדן. דער רעגן, וואָס האָט זיך אָנגעהויבן און געקלאַפּט מיט די ערשטע שווערע טראָפּנס אין פֿענצטער, האָט צעמישט זײַנע געדאַנקען, אַרײַנגעבראַכט אַן אומרו אין זײַן וואַקלענדיקער האָפֿענונג נאָך עפּעס צו ענדערן אין זײַן הײַנט.
דער נאַסער ווינט, וואָס האָט זיך געטראָגן איבער די גליטשיקע ברעטער פֿונעם שפּאַצירוועג, האָט זיך ווי אַרויפֿגעוואָרפֿן אויף יאַשעס איינזאַמקייט און אומבאַשלאָסנקייט. ס'איז שוין אַ פֿערטל צו צוועלף; קלאָר, אַז רייטשעל וועט שוין הײַנט נישט אַרויסקומען; זי וועט נישט לאָזן די מוטער אַליין. דאָס פֿעדעמל פֿון זײַן שוואַכער בײַנאַכטיקער האָפֿענונג רײַסט זיך אָט־אָט איבער. אַ מענטש איז צו אים צוגעגאַנגען און געפֿרעגט אויף רוסיש:
— קיין ציגײַער האָסטו נישט?
יאַשע האָט אַ שאָקל געטאָן מיטן קאָפּ אויף "ניין". דער דורכגייער האָט זיך אָבער נישט אָפּגעטשעפּעט. געפֿרעגט ווידער:
— אפֿשר ווייסטו, ווער עס זוכט אַ כּלבֿ צונויפֿצופּאָרן מיט אַ צויג. כ'האָב אַ פּינטשער מיט אַ גוטן ייִחוס. מע קען אויף דעם פֿאַרדינען אַ פּאָר דאָלאַר.
ערשט איצט האָט יאַשע דערזען, אַז בײַ די פֿיס פֿון דעם אומבאַקאַנטן פּאַרשוין זיצט אַ קליין הינטל מיט אַ שפּיציק־אויסגעצויגענער צורה און שוואַרצע אויסגעטאַראַשטשעטע1 קײַלעכדיקע אייגעלעך. די צוויי שפּיציקע אויערלעך האָבן אים געציטערט פֿאַר קעלט. דער באַלעבאָס האָט עס געהאַלטן אויף אַ שמאָל רימענדל, און יעדעס מאָל עס אַ שלעפּ געטאָן, ווי געוואָלט זיך איבערצײַגן, אַז זײַן כּלבֿ, זײַן פּרנסה־געבער, איז פֿון אים נישט אַנטלאָפֿן.
— ווי הייסט דײַן הונט? — האָט יאַשע ערנסט געפֿרעגט, אַליין נישט פֿאַרשטייענדיק, צו וואָס דאַרף ער עס וויסן.
— באָליוואַר! — האָט געזאָגט דער פּאַרשוין מיט ווערדע.
יאַשע האָט זיך צעלאַכט. דער נאָמען פֿונעם הינטל האָט אים דערמאָנט די דערציילונג פֿון אָ'הענרי וועגן די צוויי פֿרײַנד־גענגסטערס, וועלכע זײַנען געבליבן מיט איין פֿערד, וואָס האָט געהייסן — באָליוואַר. און יאַשע האָט אַ זאָג געטאָן, ווי איינער פֿון די צוויי פֿרײַנד־גענגסטערס:
— באָליוואַר וועט אונדז ביידע נישט אויסהאַלטן!
דער דורכגייער מיטן הינטל האָט, אַ פּנים, אָ'הענרי נישט געלייענט. האָט ער די ווערטער פֿאַרטײַטשט אויף זײַן שטייגער:
— ביסט שיכּור, צי וואָס?
און פּלוצעם האָט יאַשע פֿאַרשטאַנען, וואָס ער מוז טאָן ווײַטער. אין עטלעכע מינוט אַרום איז ער שוין געווען בײַ דער אַרײַנגאַנג־טיר פֿונעם בנין און געגליטשט מיטן בליק איבער די שוואַרצע קנעפּלעך, אויף וועלכע עס זײַנען אויסגעקריצט געווען די נומערן פֿון די דירות. הונדערטער נומערן, אָבער ער דאַרף נאָר אַן איין־און־איינציקן. און ווידער האָט אים צוגעשפּילט; אַ באַעלטערטע פֿרוי, שווער־אָטעמדיק, האָט זיך אויפֿגעהויבן מיט די טרעפּ און אויף אַ רגע זיך פֿאַרהאַלטן אַנטקעגן יאַשען. אין אירע אויגן האָט יאַשע, אַ פּנים, אויסגעזען נישט זייער צוציִענדיק, האָט זי מיט אַ געשפּאַנטן אויפֿמערק באַקוקט אים פֿון קאָפּ ביז די פֿיס.
יאַשע האָט אָבער נישט געוואַרט אויף איר גאַסטפֿרײַנדלעכקייט, און זי גוטמוטיק געפֿרעגט:
— מיר האָבן אָפּגערעדט מיט רעטשיל, אַז כ'וועל קומען מיטן אויטאָ זי נעמען אָפּפֿירן מיט דער מוטער צום דאָקטער; האָב איך, ווי אויף צו להכעיס, פֿאַרגעסן דעם נומער פֿון זייער דירה. איר קענט זיי אַוודאי?
— ווער קען נישט רייטשעל, אַזאַ געטרײַע טאָכטער, — האָט די פֿרוי שוין פֿרײַנדלעכער באַמערקט, און פֿאַרפּינקטלעכט, עפֿענענדיק די אַרײַנגאַנג־טיר מיט איר שליסל, — אויפֿן נײַנטן גאָרן וווינען זיי, גלײַך אַנטקעגן עליווייטער.
די פֿרוי איז אַרויסגעגאַנגען אויפֿן אַכטן גאָרן, אַזוי אַז בשעתן פֿאָרן אין איינעם איז יאַשען, פֿון דעסטוועגן, אויסגעקומען צוטראַכטן נאָך איין מעשׂה, כּדי צו ענטפֿערן אויף דער פֿראַגע, ווי קומט ער צו רייטשעל און איר מאַמע?
שוין נאָך דעם ווי די טיר פֿונעם "עליווייטער" האָט זיך פֿאַרמאַכט נאָך אים, האָט יאַשע זיך געכאַפּט, אַז די אַלע אימפּראָוויזאַציעס ביז אַהער זײַנען געווען סתּם פּלאַפּלערײַען; וואָס וועט ער אָבער זאָגן רייטשעל? וואָס זוכט ער דאָ, בײַ דער שוועל פֿון דער פֿרעמדער פֿרוי, וואָס ער איז מיט איר קוים באַקאַנט?
עס איז אים געוואָרן הייס. ער האָט דערפֿילט, ווי שווער זײַנען געוואָרן זײַנע בגדים, אויסגעווייקטע אויפֿן רעגן. זיי האָבן אים געצויגן אַראָפּ. אין דעם מאָמענט האָט זיך אַנטקעגן אים געעפֿנט די טיר. רייטשעל האָט גאָרנישט געפֿרעגט. זי האָט פֿאַרשטעלט אירע באַקן מיט די דלאָניעס, ווי עס טוען אָפֿטלעך געפּלעפֿטע קינדער.
ווי זײַן טבֿע איז, האָט יאַשע אַ הייב געטאָן די אַקסלען און געזאָגט די ווערטער, וואָס זײַנען אים די רגע געקומען אין קאָפּ אַרײַן:
— כ'האָב בײַ אײַך נישט פֿאַרגעסן מײַן שירעם?..
1) אויסגעטאַראַשטשעטע (טאַראַשטשען) — אָנשטעלן דעם בליק