די הײַנטיקע פּרשה הייסט "משפּטים", נאָכן ערשטן פּסוק: "ואלה המשפּטים אשר תּשׂים לפֿניהם" — "און דאָס זענען די משפּטים, וואָס דו זאָלסט אײַנשטעלן פֿאַר זיי", האָט דער אייבערשטער געהייסן משה רבינו.
דער דאָזיקער זאַץ קלינגט ווי אַ המשך פֿון דער פֿריִערדיקער פּרשה, וווּ עס ווערן געגעבן די צען געבאָטן. רש״י דערקלערט, אַז דער סינטאַקט פֿונעם פּסוק לאָזט אונדז צו הערן, אַז די מיצוות, וואָס ווערן געגעבן אין דער הײַנטיקער פּרשה זענען אויך געקומען פֿון באַרג סיני, פּונקט אַזוי ווי די עשׂרת-הדברות.
רש״י איז אויך מסביר, פֿאַרוואָס האָט אינעם פּסוק דער באַשעפֿער געהייסן משהן אײַנצושטעלן די מישפּטים דווקא "פֿאַר זיי", הגם ס׳איז קלאָר, אַז דאָ גייט אַ רייד וועגן ייִדן: אַ טייל פֿון די כּללים, ווי אַזוי די דיינים זאָלן לייזן די סיכסוכים, קאָנען שטימען מיט די ניט-ייִדישע געזעצן; פֿונדעסטוועגן, טאָרן ייִדן זיך נישט מישפּטן אין ניט־ייִדישע געריכטן, כּדי נישט צו באַרימען דעם נאָמען פֿון עבֿודה-זרה. רש״י גיט צו, אַז "אויב מיר וועלן לאָזן אונדזערע שׂונאים צו מישפּטן אונדז, וועט עס זײַן אַזוי ווי אַן עדות לכּבֿוד זייער עבֿודה-זרה".
דער דאָזיקער פֿראַגמענט פֿון רש״יס קאָמענטאַר רופֿט אַרויס אַ קשיא: אין ס׳רובֿ הײַנטיקע לענדער האָבן די געזעצן גאָרנישט צו טאָן מיט עבֿודה-זרה, און דיסקרימינירן נישט די ייִדן; פֿון דער צווייטער זײַט, זענען אַ סך ייִדישע פֿאַרמעגן-הלכות באַגרינדעט אויך אויף על-פּי-סבֿרא, אויפֿן מענטשלעכן שׂכל. אויב אַזוי, וואָס איז דער פּרינציפּיעלער חילוק צווישן דעם ייִדישן בית-דין און ניט-ייִדישן געריכט?
די חסידישע ספֿרים דערקלערן, אַז דער חילוק באַשטייט דאָ אין דעם צוגאַנג צום ענין פֿון געזעצן. אין נאָרמאַלע סיטואַציעס שטרעבן די ייִדן זיך נישט ווענדן אין אַ בית-דין; די קאָנפֿליקטירנדיקע צדדים פּרוּוון קודם צו לייזן דעם סיכסוך אַליין, צווישן זיך. אויב מע באַשליסט יאָ צו ווענדן זיך אין אַ בית-דין, פּרוּוון די דיינים אָפֿט אויסצוגלײַכן דעם קאָנפֿליקט דורך אַ פּשרה.
עס טרעפֿן זיך, אָבער, צומאָל אַזעלכע פֿאַלן, ווען די צדדים קאָנען נישט געפֿינען אַ קאָמפּראָמיס, און ווילן לייזן דעם סיכסוך דווקא דורך אַ קלאָרן פּסק. דעמאָלט הייסט זיי די תּורה צו ווענדן זיך צו אַ בית-דין, וואָס באַשטייט פֿון ירא-שמימדיקע ייִדן. על-פּי-חסידות, מוז אַן עכטער דיין זײַן אַ צדיק, וואָס געפֿינט זיך תּמיד אין דבֿיקות מיטן אייבערשטן, און ווערט נישט נתפּעל פֿון קיין גשמיותדיקע זאַכן — אָדער, לכל-הפּחות, שטרעבט מיטן גאַנצן האַרצן צו אַזאַ אידעאַל.
הגם די הײַנטיקע אַלגעמיינע רעגירונג-געריכטן דינען נישט קיין בוכשטעבלעכע עבֿודה-זרה, ווערט אין זיי אָפֿט "פֿאַרגעטערט" דער ענין פֿון מאַכט און גוואַלד. די באַשלוסן פֿון אַ ריכטער זענען פֿאַרבונדן נישט מיט גײַסטיקע אידעאַלן, נאָר מיטן דינען די אינטערעסן פֿון דער מלוכה; ס׳איז כּדאַי צו באַמערקן, אַז די ריכטער ווערן אָפֿט אָנגערופֿן "דינער פֿון געזעץ"; דאָס געזעץ גופֿא ווערט פֿאַרוואַנדלט אין די וועלטלעכע געריכטן אין אַ מין עבֿודה-זרה.
בײַם לייענען דעם אָנהייב פֿון דער פּרשה, קאָן מען פֿרעגן נאָך אַ קשיא: אַ צאָל מיצוות — למשל, די, וואָס האָבן צו טאָן מיט דער באַהאַנדלונג פֿון שקלאַפֿן — האָבן נישט קיין דירעקטן שײַכות צום הײַנטיקן ייִדישן לעבן. אין די אוראַלטע צײַטן, ווען שקלאַפֿערײַ איז געווען אָנגענומען אין דער גאַנצער וועלט, זענען די דאָזיקע מיצוות געווען זייער אַקטועל, ווײַל זיי באַשיצן די שקלאַפֿן און פֿאַרווערן צו באַציִען זיך צו זיי מיט אַכזריות. להיפּוך צו די אַנדערע פֿעלקער פֿון יענער צײַט, פֿאָדערט די תּורה צו באַציִען זיך צו די שקלאַפֿן מיט ליבשאַפֿט און דרך-ארץ, פּראַקטיש ווי צו אייגענע משפּחה-מיטגלידער; אין דער אמתן, איז עס נישט אינגאַנצן באַרעכטיקט איבערצוטײַטשן דאָס וואָרט "עבֿד" ווי אַ "שקלאַף".
פֿאַרוואָס זענען דווקא אַזעלכע ניט-אַקטועלע ענינים געגעבן געוואָרן ווי אַ המשך פֿון אַזעלכע יסודותדיקע מיצוות, ווי שבת און כּיבוד-אָבֿ-ואם? הגם אין דער תּורה זענען פֿאַראַן אַ צאָל אַזעלכע מיצוות, וואָס קאָנען נישט אויסגעפֿירט ווערט אויף אַ פֿיזישן אופֿן, בלײַבט זייער גײַסטיקער באַדײַט אייביק וויכטיק. אַחוץ דעם מיסטישן באַדײַט פֿון דער "אינערלעכער שקלאַפֿערײַ", וואָס ווערט דערקלערט אין די חסידישע ספֿרים, טראָגט דער ענין אַ פּשוטן סאָציאַלן זין.
ווען די ייִדן זענען אַרויס פֿון מצרים — אַ לאַנד, דורכגעזאַפּט מיטן גײַסט פֿון שקלאַפֿערײַ — האָבן זיי זיך נישט געקאָנט פֿאָרשטעלן אַ געזעלשאַפֿט אינגאַנצן אָן שקלאַפֿן; דערפֿאַר האָט די תּורה זיי געהייסן לכל-הפּחות צו באַגרענעצן די שקלאַפֿערײַ ביז אַ מינימום, הגם דער גאַנצער ענין פֿון שקלאַפֿן איז בעצם פֿרעמד דער ייִדישער עטיק. ווען מע לעבט אין אַן אומיושרדיקער געזעלשאַפֿט און מע קאָן נישט פּטור ווערן פֿון אַלע אירע חסרונות, מוז מען לכל-הפּחות שטרעבן צו פֿאַרקלענערן דעם אומיושר אויף וויפֿל ס׳איז מעגלעך.
You've successfully signed up!
