די פּרשה הייבט זיך אָן מיט די ווערטער "אלה תּולדות נח, נח איש צדיק וגו׳" — דאָס זײַנען די געבורטן פֿון נח, נח איז געווען אַ מענטש אַ צדיק...

בדרך כּלל געפֿינען מיר אין דער תּורה, אַז ווען ס׳איז דאָ אַן אָנהייב מיטן אויסדרוק "אלה תּולדות", ווערן דערנאָך אויסגערעכנט די געבורטן, די קינדער פֿון דעם מענטש, וועגן וועמען עס רעדט דער פּסוק. אָבער אין די פּסוקים פֿון אונדזער פּרשה זעען מיר, אַז באַלד נאָך די ווערטער "תּולדות נח" שילדערט דער פּסוק נחס פּערזענלעכע מעלות, אַז ער איז געווען אַ ׳צדיק׳, אַ ׳תּמים׳, און ערשט נאָך דעם ווערן אויסגערעכנט נחס דרײַ זין: שם, חם און יפֿת.

רש״י אין זײַן פּירוש אויף חומש באַוואָרנט דאָס, און ער פֿאַרענטפֿערט עס אויף צוויי אופֿנים: אַ) אַז דאָס וואָס די תּורה דערמאָנט דאָ נחס מעלות, איז עס בלויז אַ ׳מאמר המוסגר׳ (אַן אײַנגעשלאָסענער נישט־דירעקט־שײַכותדיקער ענין), נאָר "הואיל והזכירן — זיפּר בשבחו, שנאמר (משלי י, ז): ׳זכר צדיק לברכה׳" — ווײַל דער פּסוק דערמאָנט נחס נאָמען, רײַסט ער איבער דעם המשך און דערציילט שוין וועגן זײַן ׳שבֿח׳, וועגן זײַנע מעלות, און דערנאָך קערט זיך אום דער פּסוק צוריק צום המשך.

ב). אין זײַן צווייטן פּירוש זאָגט רש״י, אַז דאָס דערציילן וועגן נחס מעלות איז נישט קיין ׳מאמר המוסגר׳, נאָר דאָס איז אויך אײַנגעשלאָסן אינעם באַגריף "תּולדות"; מיט "תּולדות" ווערט אויך געמיינט די גײַסטיקע "געבורטן", די מעשׂים טובֿים, די צידקות, ווי מיר געפֿינען אין די מאמרי חז״ל, אַז "עיקר תּולדותיהם של צדיקים — מעשׂים טובֿים" — די הויפּט ׳געבורטן׳ פֿון די צדיקים — זײַנען זייערע מעשׂים טובֿים.

און דערפֿאַר דערמאָנט די תּורה נחס צידקות און מעשׂים טובֿים אין המשך צו "אלה תּולדות נח", ווײַל זיי זײַנען זײַנע גײַסטיקע ׳תּולדות׳. (און דאָס וואָס רש״י פֿאַרצייכנט עס ווי אַ צווייטן פּשט, איז עס דערפֿאַר וואָס דאָס שטימט נישט מיטן געוויינטלעכן און פּשוטן טײַטש פֿון וואָרט "תּולדות", וואָס באַציט זיך צו פֿיזישע געבורטן).

אָבער לויטן ערשטן פּשט שטעלט זיך די שאלה: מיר זעען דאָך, אַז נחס נאָמען איז שוין דערמאָנט געוואָרן פֿריִער אין דער תּורה. הײַנט, אויב דער טעם פֿון פֿאַרצייכענען נחס מעלות אין מיטן אַן ענין איז נאָר ווײַל עס ווערט דאָ דערמאָנט זײַן נאָמען — און "זכר צדיק (איז) לברכה" — האָט דאָך די תּורה געדאַרפֿט אים משבח זײַן שוין אין דער פּרשה בראשית, וווּ זײַן נאָמען ווערט דערמאָנט דעם ערשטן מאָל — פֿאַר וואָס קומט דער שבֿח ערשט נאָך דער פּרשה בראשית? חסידות קלערט אויף דעם ענין לויט דעם וואָס עס שטייט אין גמרא (ערכין טו, ב), אַז לשון־הרע הרגעט אַוועק דרײַ מענטשן — דעם וואָס דערציילט די לשון־הרע, דעם וואָס הערט די לשון־הרע און דעם וואָס וועגן אים ווערט גערעדט די לשון־הרע.

איז מילא. בנוגע דעם דערציילער און דעם הערער פֿון לשון־הרע, קען מען פֿאַרשטיין פֿאַר וואָס זיי ווערן געטראָפֿן פֿון דעם עונש פֿון לשון־הרע, וויבאַלד זיי זײַנען ביידע ממשותדיק באַטייליקט אינעם חטא פֿון לשון־הרע — דער, מיט זײַן ריידן שלעכטס אויף אַ ייִדן, און דער צווייטער, מיט זײַן הערן און אויפֿנעמען די שלעכטע רייד. דורך זיי ביידן ווערט אויסגעפֿירט די נעגאַטיווע פֿונקציע פֿון לשון־הרע. אָבער פֿאַר וואָס זאָל דערפֿון אויך לײַדן דער אויף וועמען מ׳רעדט די לשון־הרע? פֿאַר וואָס זאָל ער זײַן שולדיק וואָס אַנדערע ריידן אָן שלעכטס אויף אים?

דער עיקר אויפֿטו פֿון דיבור, פֿון ריידן בײַ מענטשן, איז וואָס דער דיבור אַנטפּלעקט און ברענגט אַרויס אין דרויסן דאָס וואָס איז פֿריִער געווען באַהאַלטן אין געדאַנק; ער האָט אַ ספּעציעלן כּוח צו אַנטפּלעקן זאַכן וואָס זײַנען געווען פֿאַרהוילן. און נישט בלויז אויפֿן ריידער אַליין האָט דער דיבור אַ ווירקונג, נאָר ער האָט אויך אַן אײַנפֿלוס אויף אַ צווייטן. און דערמיט ווערט נישט בלויז געמיינט דער דירעקטער אײַנפֿלוס דורך ריידן צו אַ צווייטן מיט ליבשאַפֿט אָדער מיט בייזקייט, נאָר אויך אַ מין מעטאַפֿיזישן כּוח צו ווירקן אויף עמעצן דורך ריידן אומדירעקט, וועגן יענעם, פּאָזיטיווע רייד אָדער פֿאַרקערט. (על־דרך ווי מיר געפֿינען, למשל, דעם אָנזאָג פֿון חז״ל, אַז מ׳זאָל נישט עפֿענען אַ מויל פֿאַרן שׂטן — "אל תּפֿתּח פּה לשׂטן" (כּתובֿות ח, ב) — ס׳מיינט, נישט אַרויסריידן, פֿאָרויסזאָגן עפּעס נישט־גוטס וועגן זיך אָדער וועגן אַ צווייטן; אָבער דאָ ווערט געמיינט נאָך אַ ביסל ווײַטער, דהײַנו: אַז מ׳רעדט וועגן דאָס שלעכטע וואָס פּלוני פֿאַרמאָגט אין זיך, איז מען דערמיט גופֿא גורם אַז דאָס שלעכטע וואָס געפֿינט זיך בײַ פּלוני (אַפֿילו אין אַ קליינער מאָס, וואָרעם נאָר גאָר געציילטע קענען זיך פֿאַרגינען צו מיינען, אַז זיי זײַנען ריין פֿון רע) זאָל ווערן מער אָנזעעוודיק און אַקטיוו.

און אין דעם באַשטייט די שעדלעכקייט פֿון לשון־הרע אויך פֿאַר דעם באַרעדטן, ווײַל דורך דער לשון־הרע ווערט בײַ אים דאָס ביסל רע מער אַנטפּלעקט און פֿאַרגרעסערט. די חז״ל זאָגן (סוטה יא, א): "מרובה מידה טובֿה ממידת פּורענות" — אַז די מאָס פֿון גוטס איז גרעסער פֿון דער מאָס פֿון שלעכטס (אויב דאָס שלעכטס פֿון אַ געוויסן אַקט דערגרייכט אַזאַ און אַזאַ מאָס, איז אין פֿאַרגלײַכלעכן גוטן קעגנזאַץ די מאָס גרעסער).

הײַנט, אויב דאָס ריידן שלעכטס אויף אַ ייִדן האָט אַ שלעכטע ווירקונג אויף דעם באַרעדטן — איז דאָך אַוודאי און אַוודאי אַז דאָס רעדן גוטס אויף אַ ייִדן רופֿט אַרויס אַ פּאָזיטיוו־גוטע ווירקונג בײַ יענעם. אַז מען רעדט גוטע זאַכן וועגן אַ ייִדן, מ׳שילדערט זײַנע מעלות און מידות טובֿות, איז מען פֿאַקטיש גורם אַז דאָס גוטס וואָס ער פֿאַרמאָגט זאָל ווערן שטאַרקער און גרעסער, און דאָס ברענגט יענעם מענטשן ממשותדיקן תּועלת און נוצן.

און אויב ס׳איז אַזוי בײַ אַ בשׂר־ודם, איז דאָך געוויס אַ סך מער אין פֿאַל ווען דער אויבערשטער שרײַבט אין דער תּורה שבֿחים און לויב־ווערטער אויף אַ מענטשן — אַזוי אַז דאָס האָט אַ גרויסע פּאָזיטיווע השפּעה אויף דעם מענטשן; שבֿחים באַהויכן דעם מענטשן מיט ספּעציעלע כּוחות און מאַכן שטאַרקער און מער דאָס גוטע אין אים.

וועט איצט ווערן פֿאַרשטענדלעך פֿאַר וואָס נחס שבֿחים ווערן ערשט דערמאָנט אין אונדזער פּרשה און נישט פֿריִער, אין דער פּרשה בראשית, וווּ זײַן נאָמען ווערט שוין דערמאָנט — ווײַל אין אונדזער פּרשה קומט צום אויסדרוק דער ממשותדיקער הויפּט־אויפֿטו פֿון נחס עבֿודה אין דער וועלט. דאָס איז געווען די צײַט, ווען ער האָט זיך גענייטיקט אין אַ ספּעציעלן חיזוק און שטאַרקע גײַסטיקע כּוחות, בכדי זיך קעגנצושטעלן אַלע מענטשן פֿון זײַן דור — דער דור המבול. דערפֿאַר דערשײַנען דווקא אין דער פּרשה זײַנע מעלות און שבֿחים, כּדי צו געניסן דורך דעם פֿון ספּעציעלע כּוחות צו דערפֿילן די שווערע אַרבעט וואָס ער דאַרף דורכפֿירן.

* * *

גלײַך בײַם אָנהייב פֿון דער פּרשה זאָגט דער פּסוק: "... נח איש צדיק תּמים הי׳ בדורותיו וגו׳" — נח איז געווען אַ צדיק אַ תּמים אין זײַנע דורות. זאָגט רש״י אויפֿן וואָרט "בדורותיו", אַז "יש דורשין לשבֿח ויש דורשין לגנאי" — עס זײַנען פֿאַראַן חכמים וועלכע טײַטשן אַרויס פֿונעם וואָרט "בדורותיו" אַז דאָס מיינט אויסצודריקן אַ שבֿח, אַ לויב פֿאַר נחן, אַז אַפֿילו זײַענדיק אין אַזעלכע פֿאַרדאָרבענע דורות איז נח געווען אַ צדיק, און וואָלט ער געלעבט אין פֿײַנע דורות, וואָלט ער געווען נאָך אַ סך אַ גרעסערע צדיק; און פֿאַראַן חכמים וועלכע טײַטשן אויס דאָס וואָרט "בדורותיו" פֿאַרקערט, צו פֿאַרמינערן די צידקות פֿון נח — דהײַנו: אין פֿאַרגלײַך מיט זײַנע נידעריקע, פֿאַרדאָרבענע דורות איז נח געווען אַ צדיק, אָבער ווען ער וואָלט געלעבט אין מער געהויבענע דורות, וואָלט ער לגבי זיי נישט געווען אַזאַ צדיק.

זאָגט דער "פּרדס יוסף", אַז מיט אַ ספּעציעלער כּוונה האָבן טייל חכמים עס אויסגעטײַטשט "לגנאי". וויבאַלד זיי האָבן געזען מיט רוח־הקודש, אַז כּמעט אַלע קומענדיקע צדיקים וועלן זיך אָנטרעפֿן אויף המתנגדות, אויף קעגנערשאַפֿט — און אַפֿילו משה רבנו וועט אויף זיך האָבן מתנגדים — דערפֿאַר זײַנען זיי מיט זייער אויסטײַטש אויסן צו באַווײַזן, אַז שוין דער ערשטער צדיק וואָס ווערט דערמאָנט אין דער תּורה, נח, האָט מען שוין געקאָנט וועגן אים זיך אויסדריקן "לגנאי"; און פֿונדעסטוועגן האָט דער אויבערשטער געזאָגט צו אים: "כּי אותך ראיתי צדיק לפֿני" — איך זע דיך ווי אַ צדיק פֿאַר מיר. דערפֿאַר איז נישטאָ וואָס נתפּעל צו ווערן ווען מ׳זעט ווי אַ צדיק ווערט בײַ מתנגדים באַטראַכט מיט "גנאי"...

* * *

אין אונדזער פּרשה דערציילט די תּורה, אַז "שנים שנים באו אל נח אל התּיבֿה" (ז, ט) — אַז פּאָרלעכווײַז זײַנען פֿון אַלע באַשעפֿענישן געקומען צו נחן אַרײַנצוגיין אין דער תּיבֿה. זאָגט דער מדרש "שוחר טובֿ", אַז צוזאַמען מיט די פֿאַרשיידענע ברואים, וועלכע האָבן זיך פֿאַרזאַמלט אַרום דער תּיבֿה, איז אויך געקומען דער שקר. אויך ער האָט געוואָלט אַרײַנקומען אין דער תּיבֿה. אָבער נח האָט אים נישט אַרײַנגעלאָזט. נח האָט אים דערקלערט, אַז יעדער וואָס וויל אַרײַנקומען, דאַרף האָבן מיט זיך אַ בן־זוג, אַז זיי זאָלן זײַן אַ פּאָרל.

איז דער שקר אַוועק זוכן פֿאַר זיך אַ בן־זוג. ער האָט געוואַנדערט איבער גאַסן און געסלעך, אויף וועגן און שטעגן, זוכנדיק אַ "פּאַרטנער". אַזוי בלאָנדזשענדיק האָט ער אָנגעטראָפֿן דעם שלימזל. פֿרעגט דער שקר דעם שלימזל: פֿון וואַנען קומסטו? ענטפֿערט דער שלימזל: קומען קום איך פֿון נחס תּיבֿה; מ׳לאָזט מיך ניט אַרײַן אין דער תּיבֿה, סײַדן איך זאָל ברענגען מיט זיך אַ בן־זוג.

רופֿט אויס דער שקר מיט שׂמחה: אויב אַזוי, לאָמיר זיך ביידע צוזאַמענקומען און אזוי אַרום אַרײַנגיין אין דער תּיבֿה — זײַנען מיר דען נישט זייער צוגעפּאַסט צו זײַן אַ פּאָרפֿאָלק? האָט שלימזל מסכּים געווען און זיי זײַנען ביידע אַרײַן אין נחס תּיבֿה. דערבײַ האָבן זיי ביידע פֿריִער צווישן זיך געשלאָסן אַן אָפּמאַך, אַז אַלץ וואָס שקר וועט פֿאַרדינען זאָל ער אַוועקגעבן שלימזלען...

אַזוי אַרום מעגן מיר געדענקען, אַז דעם שקר איז געלונגען זיך אַרײַנצוכאַפּן אין דער תּיבֿה, איבערלעבן דעם מבול און ווידער גענומען שאַלטעווען אין דער וועלט צוזאַמען מיט זײַן בן־זוג, דעם שלימזל...