יאַשע
אַ רגע פֿאַרן אויפֿמאַכן די אויגן האָט ער דערפֿילט דעם צוריר פֿון איר בליק אויף זײַנע וויִעס. אַזוי האָט זיך אים געדאַכט. די אַלטיטשקע איז געזעסן אין איר רעדערשטול אומבאַוועגלעך, אָנגעשטעלט די אויגן אויף יאַשען, וואָס איז געלעגן אויף דער סאָפֿע. די פֿרימאָרגנדיקע שײַן איז איר געפֿאַלן אויפֿן פּנים און באַטאָנט יעדן קנייטש און קנייטשעלע אויף דער דין־בלאַסער הויט, אונטער וועלכער עס האָבן זיך בולט אָנגעזען די אַרויסשטאַרצנדיקע ביינער אַרום די אײַנגעפֿאַלענע שלייפֿן, באַקן, דער שפּיציקער קין. די לאַנגע קרענק האָט אויסגעזויגן פֿון איר לײַב אַלע פֿאַרבן פֿון לעבן, בלויז זעלטענע סימנים האָבן זיך פֿאַרהיט אויף דעם אויסגעדייווערטן, אײַנגעשרומפּענעם פּרצוף, ווי דערמאָנונגען, פֿאַרצייכנט אויף אַ פּאָרטרעט. זיי האָבן זיך אויך דורכגעשלאָגן דורך די טונקעלע, טיפֿע אויגנשפּאַלטן און געפֿאַלן אויף יאַשעס וויִעס, ווי וואַרעמע טראָפּנס.
ער האָט זיך נישט גערירט פֿון אָרט, ווי די קראַנקע געשטאַלט פֿון דער זקנה, אַרויסגעריסן פֿון דער ווירקלעכקייט, וואָלט געווען אַן אָנשיקעניש, וואָס פֿאָלגט אים נאָך פֿון אַ בייזן חלום. אָבער ניין! יאַשע האָט זיך דווקא אָנגעכאַפּט אין איר מיט אַ פֿאַרציטערט האַרץ, חלילה־וחס, עס אָפּצוטרײַבן און ווידער פֿאַרלירן, שוין אויף אייביק, ווײַל נאָר דאָרט, אין זײַנע חלומות, האָט די געשטאַלט זיך געפֿונען דעם איינציקן מקום־מיקלט. "מאַמע", — האָבן זײַנע ליפּן אויסגעפֿורעמט דאָס וואָרט אָן אַ קלאַנג...
נאָך דער אָפּעראַציע האָבן זיי אַלע געהאָפֿט, אַז זי וועט צוריק קומען צו די כּוחות. די שוועסטער פֿלעגן נישט אָפּגיין פֿון איר געלעגער אויף קיין מינוט. אַזוי איז געווען תּמיד, ווען איינע פֿון זיי פֿלעגט קראַנק ווערן. זיי האָבן שוין נישט געגעסן און נישט געשלאָפֿן, און נישט געפֿונען זיך קיין אָרט. אַזוי איז געווען אויך, ווען ער, יאַשע, פֿלעגט זיך פֿאַרקילן. אַלע דרײַ זײַנען זיי געווען איין גוף און געפֿילט דעם ווייטיק פֿון אַ צווייטער, אפֿשר נאָך שטאַרקער, ווי זייער אייגענעם. יאַשע האָט זיך שטיל געחידושט דערויף, און איין מאָל אַפֿילו געפּרוּווט זיך פֿאָרצושטעלן, וואָס האָבן געזאָלט פֿילן די צוויי אַנדערע שוועסטער, ווען די דריטע איז געגאַנגען צו קינד?
ער האָט וועגן די דרײַ שוועסטער דערציילט קלאַרען, זיי האָבן גראָד דעמאָלט אָנגעהויבן זיך באַגעגענען, אָבער קלאַרען האָט עס נישט איבערראַשט. זי האָט צו דעם געפֿונען אַ דערקלערונג און עס אָנגערופֿן מיט עפּעס אַ מאָדנעם לאַנגן וואָרט, מסתּמא אַ מין מעדיצינישער באַגריף, וואָס יאַשע האָט עס באַלד פֿאַרגעסן. ער וואָלט וועגן דעם געוויס מער נישט דערמאָנט, ווען ס’וואָלט נישט געשען אַזוי, אַז די אַלע דרײַ שוועסטער, וואָס איינע איז געווען עלטער פֿון זײַן מאַמען, און די צווייטע — ייִנגער, וואָלטן נישט געשטאָרבן אין איין יאָר.
אין יענעם יאָר האָט ער חתונה געהאַט מיט קלאַרען. כּמעט דרײַ חדשים פֿאַר דער חתונה איז דער מאַמען געוואָרן ערגער. די דאָקטוירים האָבן צעפֿירט מיט די הענט; די קרענק האָט זי נישט אָפּגעלאָזט, און איז זיך צעקראָכן איבערן גוף. ס’האָט נישט געהאַט קיין זין מער צו האַלטן זי אין שפּיטאָל, דערצו האָט די מאַמע אַליין געבעטן מע זאָל זי ברענגען אַהיים. זי איז געזעסן אויפֿן געלעגער, די פֿיס צוגעדעקט מיט דער קאָלדרע, זיך אָנשפּאַרנדיק מיט דער פּלייצע אין צוויי קישנס. דעם קאָפּ, אַרומגעוויקלט מיט אַ ווײַסער פֿאַטשיילקע, האָט זי געהאַלטן אַ ביסל גענייגט אויף אַ זײַט, פּונקט אַזוי ווי אויף יענעם בילד, וווּ זי איז פֿאָטאָגראַפֿירט מיט יאַשען, ווען ער האָט ערשט אָנגעהויבן גיין אין שול. דער פֿאָטאָגראַף האָט זיי דעמאָלט אַוועקגעזעצט אויף אַ באַנק, אונטערלייגנדיק אונטער יאַשעס געזעסל עטלעכע דיקע ביכער, ער זאָל אויסזען העכער; אָפּגעטראָטן פֿון זיי אויף אַ שפּאַן, האָט ער זיי אַזוי אַ רגע באַטראַכט, דערנאָך אָנגעבויגן זייערע קעפּ און זיי לײַכט צונויפֿגעשטויסן. "די קעפּעלעך, די קעפּעלעך! — האָט ער פּלוצעם אויסגעשריִען, און צוגעלאָפֿן צו זײַן קעסטעלע־אַפּאַראַט אויף דרײַ פֿיס, — נאָך אַ סעקונדעלע... אָט אַזוי!" ער האָט, ווי אַ קונצן־מאַכער, אַראָפּגענומען דאָס דעקל פֿונעם אָביעקטיוו און עס באַלד צוגעשטעלט צוריק. "פֿאַרטיק!"
די מאַמע האָט געבעטן די שוועסטער זיי זאָלן אַרויסגיין פֿונעם צימער, און ווען זיי האָבן פֿאַרמאַכט נאָך זיך די טיר, האָבן אירע ווינקעלעך פֿונעם מויל זיך לײַכט צערוקט.
— זיי וועלן שוין מיר מוזן מוחל זײַן דאָס סודען זיך מיט דיר.
יאַשע האָט זי אָנגענומען בײַ דער האַנט און געפּרוּווט ענטפֿערן מיטן זעלבן טאָן:
— דו ביסט זיכער, מאַמע, אַז האָסט פֿאַר זיי סודות?
— פֿאַר זיי, אפֿשר נישט... אָבער שלאָג מיך נישט איבער.
זי האָט שווער אָפּגעאָטעמט און געזאָגט אין אַ זײַט, ווי צו עמעצן אַ דריטן:
— נישט באַשערט געווען צו טאַנצן אויף דײַן חתונה...
— צו וואָס רעדסטו אַזוי, מאַמע...
— הער מיך אויס, יאַשעלע, ס’איז נישט גוט אַריבערצוטראָגן אַ שׂימחה אויף אַן אַנדער דאַטע; עס פֿירט זיך נישט אַזוי בײַ ייִדן...
— מאַמע...
— שלאָג מיך נישט איבער... דאָרט, אינעם סערוואַנט, אויף דער פּאָליצע מיטן כינעזישן קייסער, שטייט די שקאַטולקע1, וואָס כ׳האָב געבראַכט פֿון אַדעס. קוק אַרײַן אַהין, וועסטו געפֿינען דעם אַדרעס פֿון דײַן פֿאָטער... ס׳וועט זײַן נישט שיין, אויב דו און קלאַרעלע וועלן אים נישט פֿאַרבעטן אויף אײַער חתונה... פֿאָרט אַ טאַטע... און איצט רוף אַרײַן דײַנע מומעס...
עטלעכע טעג פֿאַרן גיין זיך פֿאַרשרײַבן מיט קלאַרען, ווי מאַן און ווײַב, האָט יאַשע זיך געכאַפּט — די שקאַטולקע! דעם אמת געזאָגט, איז אים ביז אַהער דער קאָפּ נישט געלעגן אויסצופֿירן דער מאַמעס ביטע. איר לעצטע ביטע. דעם טאָג פֿון דער חתונה האָבן זיי טאַקע נישט איבערגערוקט, אָבער די חתונה אַליין באַשלאָסן צו מאַכן גאָר אַ באַשיידענע, שוין גיכער אַ וועטשערע פֿאַר נאָענטע קרובֿים און פֿרײַנד, און אַוודאי אָן מוזיק. ער האָט אַראָפּגענומען פֿון דער פּאָליצע די פּאָרצעלײַענע צאַצקע, דעם "קייסער", וואָס האָט אומצופֿרידן אַ שאָקל געטאָן מיטן קאָפּ, ווי געוואָלט דערמיט זאָגן: "איך בין דאָ דער באַלעבאָס!" די שקאַטולקע, וועגן וועלכער עס האָט דערמאָנט די מאַמע, האָט יאַשע באַלד דערקענט. זי האָט אויסגעזען ווי עפּעס אַ ים־אוצר, אַרומגעוואַקסן פֿון אַלע זײַטן מיט פּיצינקע ברעקלעך פֿאַרשיידנקאָליריקע שטיינדעלעך און מושלען, און אויפֿן דעקל, אין מיטן, איז פֿון לענגלעכע פּערלמוטערנע נעגעלעך, ענלעך צו לאַנגע, שפּיציקע בלומען־בלעטלעך, אויסגעפֿורעמט געוואָרן אַ רויז. אונטן, אינעם רעכטן ווינקל פֿונעם דעקל, אויף אַ שוואַרץ־פֿלאַכיק, געשליפֿן אָוואַלשטיינדל, איז אויסגעקריצט געווען, מיט שיינע פֿאַרדרייטע אותיותלעך: "אַדעס, אויגוסט 1954". די מאַמע איז דעמאָלט געפֿאָרן פֿון דער אַרבעט אין אַ סאַנאַטאָריום, און דער קליינער יאַשע איז געבליבן אין דער היים מיט די מומעס אויף גאַנצע דרײַ וואָכן. זי איז געקומען פֿונעם ים אַ פֿאַרברוינטע, אַ פֿריילעכע און מיט מתּנות פֿאַר יעדן איינעם; און נאָך אַ היפּשער צײַט האָט די מאַמע זיך דערמאָנט, ווי שיין איז די שטאָט אַדעס, און ווי וואַרעם איז דאָס וואַסער אינעם שוואַרצן ים. יאַשע האָט בשום־אופֿן זיך נישט געקאָנט פֿאָרשטעלן, ווי קאָן אַ ים זײַן שוואַרץ, אַז אויף די בילדער אין זײַנע ביכעלעך, איז ער בלוי, ווי דער הימל.
ער האָט אויפֿגעמאַכט דאָס דעקל פֿון דער שקאַטולקע. זײַנע פֿיר מעדאַלן, געוווּנען אין פֿאַרשיידענע יאָרן אויף די שאָך־טורנירן; צוויי צייכנס: ספּאָרט־מײַסטער און דער ראָמבישער צייכן, עמאַלירט מיט באָרדאָ־קאָליר, אין מיטן אַ גאָלדענער הערב פֿון ראַטן־פֿאַרבאַנד. ער האָט אים באַקומען, צוזאַמען מיטן דיפּלאָם, נאָכן פֿאַרענדיקן דעם אוניווערסיטעט. די סטודענטן האָבן דעם ראָמבצייכן גערופֿן צווישן זיך "פּאָפּלאַוואָק"2 — מעגלעך צוליב דעם, ווײַל דער אוניווערסיטעט־דיפּלאָם האָט דערמעגלעכט זיך האַלטן אויף דער אויבערפֿלאַך פֿונעם לעבנס־ים. אַן אַנדער זאַך: אַן אָפּגעבליאַקעוועט, פֿירעקיק שטיקל צעראַטע, מיט אַ לעכעלע אין איין ווינקל, אויף וועלכער עס האָט זיך שוין קוים אָנגעזען דער פֿאַמיליע־נאָמען, טאָג, חודש און יאָר פֿון זײַן געבוירן ווערן, מין, וואָג און דער פּאַלאַטע־נומער, וווּ ס’איז געלעגן די מאַמע. יאַשע האָט זיך צעשמייכלט, ער האָט זיך דערמאָנט ווי די מאַמע האָט עס אים אַ מאָל געוויזן. דעמאָלט איז נאָך צום לעכעלע צוגעטשעפּעט געווען אַ ווײַס מאַרליע־בענדל. "דאָס איז דײַן ערשטער דאָקומענט, — האָט דערקלערט די מאַמע, — מ׳האָט עס דיר אין געבוירן־הויז צוגעטשעפּעט צום לינקן פֿיסל". און וואָס איז דאָס? צי דען זײַן מילכיקער צאָן? ער האָט זיך לאַנג געשאָקלט, אָבער אַרויספֿאַלן נישט געוואָלט. יאַשען האָט עס זייער פֿאַרדראָסן, ווײַל כּמעט בײַ אַלע ייִנגעלעך אויף דער גאַס האָט שוין פֿון פֿאָרנט, צווישן די צוויי דריבנע ווײַסע שורות ציינדלעך, זיך אָנגעזען אויבן אַ שוואַרץ פֿירעקיק פֿענצטערל. ווען דער צאָן איז, סוף־כּל־סוף, אַרויסגעפֿאַלן, האָט אים די מאַמע גענומען בײַ יאַשען אַרויפֿצוּוואַרפֿן אויפֿן בוידעם. “דערבײַ, — האָט זי צוגעגעבן, — דאַרף מען נישט פֿאַרגעסן צו זאָגן: ‘נאַ דיר, מײַזעלע, אַ מילכיק ציינדעלע און גיב יאַשעלען אַן אײַזערן’... — יאַשע איז דעמאָלט זיכער געווען, אַז די מאַמע האָט טאַקע אַזוי געטאָן. און אָט איז נאָך אַ זאַך, וואָס האָט אים אַ מאָל פֿאַרשאַפֿן אַזוי פֿיל פֿרייד און זיך אויסגעלאָזט אין ביטערע טרערן. און נאָך צענדליקער יאָרן אַזוי ליגן אין איר באַהעלטעניש, האָט יאַשע ווידער געהאַלטן אין זײַן האַנט די טונקל־גרינע קוואַלפּען. איצט האָט ער שוין געקאָנט אַליין איבערלייענען דעם אויפֿשריפֿט אויף איר גלאַנצנדיקער אויבערפֿלאַך: "שרײַב אויף 4 און 5! טאַטע" — פּשוטע ווערטער, אָבער צוליב אַן איין און איינציק וואָרט, האָט ער מיט דער קוואַלפּען נישט אָנגעשריבן קיין אות. וואָס זשע איז אַזוינס געשען צווישן די צוויי מענטשן — זײַן טאַטן און זײַן מאַמען, וואָס איז מסוגל געווען אויפֿצושטעלן צווישן זיי אַ וואַנט פֿון פֿאַרפֿרעמדקייט, און ער, יאַשע, זאָל אין איר אײַנגעמויערט ווערן במשך פֿון זיבן און צוואַנציק יאָר? צי קען מען דאָס פֿאַרענטפֿערן בלויז מיט דעם פֿאַרנעפּלטן וואָרט "באַשערט?" — ווער וועט עס אים איצט דערקלערן?..
אויפֿן סאַמע דנאָ פֿון דער שקאַטולקע האָט ער געפֿונען אַ ווײַס זײַטעלע פּאַפּיר, צונויפֿגעלייגט אין צווייען. מיט דער מאַמעס האַנט איז אויף דעם געווען אָנגעשריבן דער אַדרעס און טעלעפֿאָן־נומער — "פֿון פֿימען". אַזוי האָט געהייסן זײַן טאַטע. יאַשע האָט זיך וועגן דעם צום ערשטן מאָל דערוווּסט, ווען מ’האָט אים פֿאַרשריבן אין שול. די מאַמע האָט אים צוגעפֿירט צו אַ טיש, בײַ וועלכן עס איז געזעסן אַ פֿרוי, וואָס האָט אים באַלד דערלאַנגט די האַנט און אָנגערופֿן איר נאָמען: "לודמילאַ אַנטאָנאָוונאַ". יאַשע האָט זיך נישט פֿאַרלוירן און הויך אָנגערופֿן זײַן נאָמען. זי האָט זיך צעשמייכלט, און אַרויסנעמענדיק פֿונעם טינטערל די פּען, זיך אָנגעבויגן איבער אַ דיקן בוך, ענלעכס צו דער מאַמעס בוכהאַלטערישע ביכער. "וועלן מיר טאַקע אַזוי פֿאַרשרײַבן אינעם קלאַס־זשורנאַל: יאַקאָוו"... — האָט זיך אָנגערופֿן לודמילאַ אַנטאָנאָוונאַ. “נישט יאַקאָוו, נאָר יאַשע", — האָט ער זי פֿאַרראָכטן. זי האָט אויפֿגעהערט צו שרײַבן און ווייך דערקלערט: "יאַשע איז דײַן היימישער נאָמען, אָבער דער פֿולער נאָמען דײַנער קלינגט אויף רוסיש — יאַקאָוו, — און זי האָט פּלוצעם געפֿרעגט: "אָטשעסטוואָ?.." יאַשע האָט דאָס וואָרט געהערט צום ערשטן מאָל, האָט ער אויפֿגעהויבן דעם קאָפּ צו דער מאַמען. ער האָט באַמערקט, אַז זי האָט זיך אויף אַ רגע צעמישט, אָבער באַלד געענטפֿערט: "יעפֿימאָוויטש". אויף די איבעריקע פֿראַגעס, וואָס לודמילאַ אַנטאָנאָוונאַ האָט אים געשטעלט, האָט ער שוין געענטפֿערט גיך און גלאַטיק. דאָס אומבאַקאַנטע וואָרט איז ווידער אַרויסגעשוווּמען אינעם זעלבן טאָג, פֿאַר נאַכט, ווען יאַשע האָט זיך שוין געהאַט געלייגט שלאָפֿן. "מאַמע, — האָט ער זיך דערמאָנט, — וואָס הייסט ‘אָטשעסטוואָ’?" און די מאַמע האָט אים קורץ געענטפֿערט: "פֿאָטער־נאָמען... שלאָף, זון, ס’איז שוין זייער שפּעט".
יאַשעס טאַטע, ווי ס’האָט זיך אַרויסגעוויזן, האָט געוווינט אין אַן אַנדער שטאָט, טיראַספּאָל, וואָס געפֿינט זיך אַנטקעגן בענדער, אויפֿן אַנדערן ברעג דניעסטער. ער האָט באַשלאָסן בײַ זיך נישט צו פֿאָרן אַהין, נאָר אָנצוקלינגען אויפֿן טעלעפֿאָן און אים אָפֿיציעל פֿאַרבעטן — אויסצופֿירן, אַזוי צו זאָגן, דער מאַמעס וווּנטש. אָבער ווען ער האָט עס שוין געטאָן און דערהערט נאָך אַ פּויזע אַ דערשטיקטן ענטפֿער: "אין אַ מזלדיקער שעה..." — האָט זיך בײַ אים אַליין ווי עפּעס אָפּגעריסן אינעווייניק. ווי אַ פֿאַרשפּעטיקטער עכאָ האָבן זיך אָפּגערופֿן די עטלעכע ווערטער, אַרויסגעבראַכט מיט יאָרן לאַנג צוריק בײַם שולטויער, מיט דער זעלבער שטים און מיטן זעלבן צאַפּל. יאַשען האָט זיך אַפֿילו אויסגעדאַכט, אַז ער האָט ווידער דערפֿילט אויף זײַן אַקסל דעם לײַכטן צוריר פֿון יענעם אומבאַקאַנטן מאַנצביל. דער טאַטע האָט צוגעזאָגט צו קומען צו דער רעגיסטראַציע אין הייראַטן־פּאַלאַץ — אַזוי האָט מען גערופֿן דעם שיינעם בנין, וווּ מע פֿלעגט אויספֿירן די פֿײַערלעכע צערעמאָניע פֿון פֿאַררעגיסטרירן דעם שידוך. אויף די טרעפּ צום אַרײַנגאַנג איז געשטאַנען אַ היפּשער עולם, ווײַל חוץ יאַשען און קלאַרען, האָבן אין דער צײַט זיך געקליבן "פֿאַרגעזעצלעכן דעם הייראַט" נאָך עטלעכע פּאָרלעך. קלאַרע האָט אים געהאַלטן אונטערן אָרעם, און זיך לײַכט אָנגעשפּאַרט אין אים. עס האָבן זיי אַרומגערינגלט זייערע פֿרײַנד, זיך געוויצלט, געמוטיקט, זיך געשושקעט; יאַשע האָט געשמייכלט, עפּעס אָפּגעענטפֿערט, אָבער די אויגן זײַנע האָבן אומרויִק געזוכט איבער די קעפּ אַ מאַנצביל, וואָס זײַן פּנים האָט איין מאָל אין יאַשעס לעבן אַ שווינדל געטאָן פֿאַר זײַנע אויגן און פֿאַרשוווּנדן געוואָרן. צי האָט ער עס דען געקאָנט פֿאַרגעדענקען? פֿון דעסטוועגן, האָט זײַן בליק, ווי אַ נאַכטלעמפּעלע, אַרויסגעכאַפּט פֿונעם אַרום באַקאַנטע און אומבאַקאַנטע פּנימער און באַלד זיי אָפּגעלאָזט, איבערפֿירנדיק דעם פֿאָקוס אויף אַנדערע. און מיט אַ מאָל האָט ער גאָר נאָענט לעבן זיך דערהערט, ווי עמעצער האָט אים אַ רוף געטאָן — "יאַשענקע". ער האָט אויסגעדרייט דעם קאָפּ און, ענדלעך, דערזען דאָס פּנים, וואָס ער האָט אַזוי זשעדנע געזוכט. אין דער זעלבער רגע, זיך אײַנקוקנדיק אין דעם פֿרעמדן פֿאַרעלטערטן מאַנצביל, וואָס האָט אומגעלומפּערט צוגעדריקט צו זיך אַ בוקעט בלומען, האָט יאַשע פֿאַרשטאַנען, אַז דער מהלך צווישן זיי ביידע איז צו גרויס, ער זאָל אים קאָנען גובֿר זײַן.
מער האָט ער דעם פֿאָטער נישט געזען, אָבער זײַן פּנים האָט זיך אים נישט איין מאָל געשטעלט פֿאַר די אויגן; בפֿרט, נאָכן צעגיין זיך מיט קלאַרען, ווען זײַן טעכטערל מאַרינע איז צו אים צוגעלאָפֿן פֿאַרן אַוועקפֿאָרן אין באָסטאָן און, אַרומנעמענדיק יאַשען, אַ שעפּטשע געטאָן אין אויער: "כ’האָב דיך שטאַרק, שטאַרק ליב, פּאַפּאַ..."