(המשך פֿון פֿריִערדיקן נומער)

יאַשע האָט זיך אויפֿגעכאַפּט. לעבן דער סאָפֿע איז קיינער נישט געווען. האָט ער אַ טראַכט געטאָן: די דירה טראָגט אַ זעלטענע ענערגיע צו וועקן דערמאָנונגען. זעט אויס, אַז די ווענט און די זאַכן דאָ האָבן אײַנגעזאַפּט אַ סך זאָרג און ווייטיק פֿון די מענטשן, וואָס וווינען אין איר. יאַשע האָט זיך אַרומגעקוקט און ווידער אָפּגעשטעלט זײַן בליק אויפֿן בילד, וואָס איז געהאָנגען איבער דער סאָפֿע. וואָס ציט עס אים אַזוי צו? צוריק גערעדט, איז עס דאָך אַ פֿאַר­שלעפּ­טער סוזשעט — אַ שטורמישער אָקעאַן און אַ גרוי־שוואַרצער הימל איבער אים; אויך די האַ­ווענדיקע מעווע צווישן זיי, איז נישט קיין נאָווינע אין אַזעלכע פּייסאַזשן; אָבער דאָס רויטע שיכעלע אינעם פֿויגלס שנאָבל ברענגט אַרײַן אַ ספּעציעלע דראַמאַטישקייט...

ער וואָלט מסתּמא ווײַטער באַטראַכט דאָס בילד, באַפֿרידנדיק זײַן פֿרימאָרגנדיקע פֿאַנטאַזיע, ווען אין צימער וואָלט נישט אַרײַנ­געגאַנגען רייטשעל.

— אַ גוט־מאָרגן... ס’איז אײַך געוויס גע­ווען נישט זייער באַקוועם צו שלאָפֿן אויף דער סאָפֿע?

יאַשע האָט זיך צעמישט:

— וואָס רעדט איר אַזוינס... כ’בין שוין לאַנג אַזוי גוט נישט געשלאָפֿן. און בכלל, אַנט­שולדיקט, וואָס כ’האָב אײַך...

רייטשעל האָט אים איבערגעשלאָגן:

— אײַערע קליידער וועט איר געפֿינען אינעם וואַשצימער.

יאַשע האָט אָן אַן איבעריק וואָרט זיך מיט אַ זײַט אַרויסגעשאַרט פֿונעם צימער, נישט אָפּרײַסנדיק פֿון דער באַלעבאָסטע די אויגן, ווי אַ ייִנגעלע, וואָס האָט ערשט אָפּגעטאָן אַ שפּיצל. קוקנדיק אויף אים האָט רייטשעל זיך צעלאַכט.

אינעם וואַשצימער זײַנען געלעגן זײַנע קליידער אויסגעוואַשן און אויסגעפּרעסט, צונויפֿגעלייגט אויף דעם וועש־שאַפֿקעלע, וווּ ער האָט נעכטן געפֿונען די זײַדענע פּיזשאַ­מע. אויף גיך זיך אָפּגעוואַשן און זיך איבערגעטאָן, האָט יאַשע מיט די פֿינ­גער צעקעמט זײַנע שיטערע האָר און אַרויס­געגאַנגען צו רייטשעל.

זי האָט שוין אַרויסגעקוקט אויף אים אינעם אייבערשטן צימער בײַ אַ נידעריק באַוועגלעך טישל אויף רעדעלעך, סערווירט אויף צוויי מענטשן.

— איך קאָן אײַך נישט אָפּלאָזן, איר זאָלט נישט פֿאַרזוכן מײַן פֿירמענע קאַווע. זעצט זיך צו, יאַשע.

— אַ דאַנק אַ גרויסן, און אַנטשולדיקט מיך ווידער, פֿאַר מײַן נעכטיקער נאַרישער אויפֿפֿירונג.

רייטשעל האָט פֿלינק צעגאָסן אין די טעפּעלעך די טונקעלע, געדיכט פֿאַרקאָכטע פֿליסיקייט פֿון דער מעשענער כּלי, וואָס זי האָט נעכטן אַזוי שטאָלץ אָנגערופֿן מיטן אַראַבישן וואָרט — "פֿינדזשאַן".

יאַשע האָט זיך דערפֿילט היימישער. זיך צוגעזעצט אויפֿן עק סאָפֿע, האָט ער טיף אַרײַנגעצויגן אין זיך די לופֿט און אַרויס­געבראַכט מיט התפּעלות:

— אַזאַ גערוך האָט זיך געקאָנט טראָגן נאָר פֿונעם שאַכס פּאַלאַץ אין באַגדאַד, ווען די קראַסאַוויצע שאַכריזאַדע פֿלעגט אים צוטראָגן אויף אַ גאָלדענער טאַץ אַ קליין, ווײַס טעצעלע קאַווע...

— איר וועט מוזן עס נעמען פֿון מײַנע הענט, — האָט אים רייטשעל דערלאַנגט אויף אַ שאָלעכל די קאַווע.

— מיט גרויס פֿאַרגעניגן, מײַן האַרנטע...

זיי האָבן זיך צעלאַכט, נאָכגעבנדיק זיך דער אימפּראָוויזירטער שפּיל.

— אַגבֿ, דאָס וואָס איר רופֿט "פֿינדזשאַן" האָט מען בײַ אונדז אין בענדער, וווּ איך בין געבוירן געוואָרן, גערופֿן מיטן טערקישן נאָ­מען "דזשעזוואַ". אין בענדער איז נאָך ביז הײַנט דאָ אַ פֿעסטונג, געבליבן פֿון די טערקן.

יאַשע האָט אָפּגעזופּט אַ פּאָר מאָל פֿונעם טעצעלע און צוגעגעבן:

— אמת, נישט געקוקט דערויף, האָב איך בײַ אונדז אין בענדער קיין מאָל אַזאַ זאַך, ווי דזשעזוואַ, אין די קלייטן נישט געזען. אפֿשר דעריבער האָט דאָרט קיינער נישט געטרונקען קיין טערקישע קאַווע.

רייטשעל האָט זיך ווידער צעלאַכט. זי האָט אַוועקגעשטעלט איר טעצעלע אויפֿן טישל און מיט דער סערוועטקע זיך אָפּגע­ווישט די טרערן.

— כ’האָב שוין לאַנג אַזוי נישט געלאַכט. בפֿרט נאָך אין דער פֿרי. מײַן מאַמע פֿלעגט שטענדיק זאָגן, אַז ס’איז נישט גוט צו לאַכן גאַנץ פֿרי, ווײַל דער טאָג קאָן זיך פֿאַר­ענ­דיקן מיט טרערן.

יאַשען האָבן די ווערטער דערפֿרייט.

— איר ווייסט, רעטשיל, מײַן מאַמע און די מומעס פֿלעגן אויך פּונקט אַזוי זאָגן. אינ­טערעסאַנט...

— זיי האָבן עס אַוודאי געזאָגט אין ייִדיש, אָבער איך האָב, צום באַדויערן, כּמעט פֿאַרגעסן די שפּראַך פֿון מײַנע עלטערן.

אַ ווײַלע איז שטיל געוואָרן. די לעצטע ווערטער האָבן אַרײַנגעבראַכט מיט זיך אַ נאָגנדיקע בענקשאַפֿט נאָך ווײַטע טעג, אָנ­געפֿילט מיט גאָר אַנדערע קלאַנגען, ריחות, בילדער, וואָס הײַנט איז פֿון זיי געבליבן בלויז אַ שוואַכער זכר, וואָס מע באַהאַלט אים אויך אויס; און ס’איז גאָר נישט קלאָר, צי מע טוט עס, ווײַל מע וויל עס לאָזן נאָר פֿאַר זיך, צי מחמת מע שעמט זיך דערמיט.

— כ’האָב געוואָלט בײַ אײַך פֿרעגן נאָך נעכטן, — האָט יאַשע פֿאָרזיכטיק צעדריבלט די שטילקייט, — וואָס איז דאָס פֿאַר אַ בילד?

רייטשעל האָט באַלד אַריבערגעפֿירט איר בליק, אַריבער יאַשעס קאָפּ, אויף דער וואַנט.

— עס געפֿעלט אײַך? — און נישט דער­וואַרט זיך קיין ענטפֿער, צוגעגעבן, — כ’האָב דאָס בילד געבראַכט פֿון ישׂראל. אַ דאָר­טיקער מאָלער האָט עס אָנגעמאָלט.

זי איז אַנטשוויגן געוואָרן.

— אַ ווײַסע מעווע... אַ רויט שיכעלע... — האָט יאַשע גערעדט ווײַטער, צעציִענדיק די ווערטער, ווי געפּרוּווט דערמיט אַרויס­צונאַרן דעם המשך פֿון עפּעס אַ געשיכטע און רייטשעל האָט נאָכגעגעבן.

— דאָס מעשׂהלע האָב איך געהערט פֿון אַ מיידעלע, וואָס האָט געהאַט אַ זעלטענעם טאַלאַנט צו פֿאַרשטיין, וועגן וואָס עס רעדן צווישן זיך די מעוועס. זי פֿלעגט עס אָפֿט טאָן, זיצנדיק אויפֿן ברעג פֿונעם ים. און אָט אין אַ טאָג האָט זי דערהערט, ווי איינע אַ ווײַסע, שיינע מעווע, האָט דערציילט, אַז אַ מאָל, אַ מאָל איז זי געווען אַ קליין מיידעלע און האָט געטראָגן דעם נאָמען מירעלע. זי איז געווען פֿריילעך און גליקלעך, ווײַל פֿון איין זײַט, האָט זי תּמיד געפֿילט די ווייכע, וואַרעמע האַנט פֿון דער מאַמען, און פֿון דער אַנדערע זײַט — די פֿאַרגרעבטע, פֿעסטע פֿינגער פֿון איר טאַטן. אָבער ס’איז געקומען אַ פֿינצטערע צײַט, ווען אין זייער שטאָט און גאַס האָבן זיך באַוויזן בייזע מענטשן. דעמאָלט האָט מירעלע, אין איינעם מיט אירע טאַטע־מאַמע געמוזט זיך אויסבאַהאַלטן ערגעץ אין אַ פֿינצטערן קעלער. דאָרט זײַנען געווען נאָך אַנדערע מענטשן, אָנגעשראָקענע און הונגעריקע, פּונקט ווי זי. וויפֿל זיי זײַנען דאָרט געזעסן אין דער ענגשאַפֿט, איז שווער צו זאָגן, אָבער אין אַ מאָמענט האָט מירעלע דערפֿילט, אַז דאָס בײַכעלע אירס ווערט צעריסן פֿאַר ווייטיק. און זי האָט זיך צעוויינט. די מאַמע האָט זי געבעטן זיך נאָך אַ ביסעלע אײַנהאַלטן און נישט וויינען, עס האָט אָבער נישט געהאָלפֿן; דעמאָלט האָט די מאַמע איר שטילערהייט אײַנגערוימט אין אויער, אַז ווען זיי וועלן אַרויסגיין אויף דער ליכטיקער פֿרײַ, וועט זי איר קויפֿן אַ פּאָר שיינע רויטע שיכעלעך, און זיי וועלן אַלע, זאַלבע דריט, ווידער שפּאַצירן אויף זייער גאַס. נאָר דער ווייטיק האָט מירעלען נישט אָפּגעלאָזט. האָט די מאַמע זיך אונטער­געהויבן פֿון איר אָרט און האַלטנדיק מירעלען בײַם הענטל, זי אַ שלעפּ געטאָן נאָך זיך. מירעלע האָט זיך אומגעקוקט, געזוכט מיט די אויגן דעם טאַטן, זיך אָנצוכאַפּן מיטן צווייטן הענטל פֿאַר זײַן שטאַרקער האַנט, אָבער איר הענטל איז געבליבן הענגען אין אַ שוואַרצער פּוסטקייט... די פֿרישע לופֿט האָט איר אַ זעץ געטאָן אין פּנים; ס’איז געווען אַזוי אומגלייבלעך, אַז דאָס מיידעלע האָט אויפֿגעהערט צו וויינען. ס’איז געווען נאַכט, אָבער נאָך יענעם חושך אין קעלער, האָט דאָ אַלץ אַרום אויסגעזען ליכטיק. דערצו איז דער הימל געווען אויסגעשטערנט און יעדעס שטערנדל האָט געפֿינקלט צום מיידעלע. און פּלוצעם האָבן זיי דערהערט, ווי מע שרײַט צו זיי. די מאַמע האָט זי ווידער אַ שלעפּ געטאָן, נאָר שוין מיט כּוח, און זיי האָבן זיך אַ טראָג געטאָן איבער אַ פֿאַרלאָזט שמאָל געסל. דרײַ מענטשן מיט ביקסן האָבן זיי גיך אָנגעיאָגט. זיי האָבן אָפּגעריסן מירעלען פֿון איר מאַמען און אַליין זיך אויף דער מאַמען אַרויפֿגעוואָרפֿן. זיי האָבן זי געשלאָגן און געשריִען זי זאָל אָנווײַזן דאָס אָרט, וווּ עס באַהאַלטן זיך אויס די איבעריקע. די מאַמע האָט געשוויגן. דעמאָלט האָבן זיי אָנגעהויבן אַראָפּצורײַסן פֿון איר די קליידער. מירעלע איז געלעגן אויף די ברוקירטע שטיינער, וווּ זי איז געפֿאַלן, אַן אָנגעשראָקענע, שוין אין גאַנצן פֿאַרגעסן אין איר בײַכעלע. דאָס איינציקע וואָס ס’האָט זיך איר געדרייט אין קאָפּ איז געווען די פֿראַגע, פֿאַר וואָס איז מיט זיי נישטאָ דער טאַטע? ער איז דאָך אַ שטאַרקער, אַ קרעפֿטיקער. ער וואָלט אַזוינס נישט דערלאָזט... און דאָ האָט דאָס מיידעלע דערהערט ווי די מאַמע שרײַט צו איר: "לויף, מירעלע, לויף און קוק זיך נישט אום!" און זי האָט זיך אויפֿגעהויבן און אָנגעהויבן לויפֿן. זי האָט נישט געוווּסט וווּהין זי לויפֿט, אָבער אַ דורכדרינגלעכער געשריי פֿון אַ פֿויגל, אַ קורצער, ווי אַ שאָס, האָט זי אָפּגעשטעלט. זי האָט דערפֿילט, ווי זי ווערט אַרײַנגעשלעפּט אין אַ שמאָלן לאַנגן רער. זי האָט פֿאַרמאַכט די אויגן און זיי שוין אויפֿגעקלעפּט, ווען שטראָמען פֿון ווינט האָבן זי געוויגט אויף די בייגעוודיקע רוקנס. זי איז געפֿלויגן...

רייטשעל האָט פֿאַרענדיקט איר דער­ציילן און שטיל צוגעגעבן:

— דער מאָלער איז געווען דער ערשטער מענטש, וואָס כ’האָב אים פֿאַרטרויט דאָס מעשׂהלע.

— איר האָט אים ליב געהאַט? — האָט יאַשע אַ פֿרעג געטאָן.

רייטשעל האָט נישט דערוואַרט אַזאַ פֿראַגע. זי האָט ווידער אַ קוק געטאָן אויפֿן בילד און זיך אָנגערופֿן:

— דאָס איז שוין גאָר אַן אַנדער מעשׂהלע, יאַשע.

זיי האָבן זיך געזעגנט בײַם ליפֿט. יאַשע האָט זיך ווידער דערפֿילט צעמישט און אומבאַהאָלפֿן; געהויבן די אַקסלען און גע­קנוידערט מיט די פֿינגער זײַן געשטריקט ספּאָרטיוו היטעלע, ווי בײַ זייער ערשטער באַגעגעניש.

— איך וויל אײַך זאָגן, רעטשיל, אַז איר זײַט אַ זעלטענע פֿרוי.

— אַ דאַנק, יאַשע, אָבער...

— שלאָגט מיך, ביטע, נישט איבער. מײַן ענגליש איז נישט גענוג גוט, אַרויסצוזאָגן וואָס איך וויל... בײַ אײַך אין דער היים האָב איך צום ערשטן מאָל, זינט כ’בין געקומען קיין אַמעריקע, זיך דערפֿילט באַרויִקט. ווי כ’וואָלט נאָך אַ לאַנגן, אויסמאַטערנדיקן וועג איבערגעפֿירט דעם אָטעם און געקאָנט זיך אומקוקן אויף צוריק.

ער האָט גערעדט און אַרײַנגעקוקט רייטשעל אין די אויגן. אירע שוואַרצאַפּלען האָבן זיך פּאַמעלעך פֿאַרברייטערט, זיך דער­נענטערט צו זײַנע אויגן, און ער האָט דער­פֿילט אויף זײַן מויל אַ פֿײַכטן צוריר פֿון אירע ליפּן.

די טירלעך פֿונעם ליפֿט האָבן זיך פֿאַר­מאַכט און ער האָט זיך גערירט פֿון אָרט.

— אוי, דער סוף איז גוט, — האָט רייטשעל זיך געכאַפּט, ווי זי פֿלעגט עס נישט זעלטן הערן פֿון איר מאַמען, — ער איז דאָך ווידער אַוועק אינעם רעגן אָן אַ שירעם...

רחל

דער טאָג איז אָנגעגאַנגען ווײַטער אין דעם אײַנגעשפּאַנטן סדר, אַזוי ווי עס איז אײַנגעפֿירט געוואָרן צווישן די צוויי פֿרויען די לעצטע פֿיר יאָר, זינט רייטשעל איז געקומען פֿון ישׂראל. זי איז געזעסן אַנטקעגן דער מאַמען און ממשיך געווען צו לייענען דאָס בוך EVERGREEN. זי האָט געזען, אַז די מאַמע איז נאָך אַלץ אויפֿ­גערעגט; בײַ נאַכט האָט רייטשעל זיך עטלעכע מאָל אויפֿגעכאַפּט — די מאַמע האָט שטיל געוויינט. זי האָט געמוזט צו איר צוגיין, זיך צוזעצן בײַ די פֿיס און איר לײַכט רײַבן די פּיאַטעס. דעמאָלט איז די מאַמע ווידער אײַנגעשלאָפֿן.

רייטשעל האָט פֿאַרשטאַנען — די מאַמע פֿילט, אַז עפּעס קומט פֿאָר אין איר שטוב; אַז דאָ געפֿינט זיך עמעצער אַ דריטער. אַ פֿרעמדער. רייטשעל האָט זיך איבערגעצײַגט אין דעם, ווען גאַנץ פֿרי, די מאַמע האָט זיך ערשט אויפֿגעכאַפּט, האָט איר בליק זיך אָפּגעשטעלט אויף דער טיר, ווי געפֿרעגט בײַ דער טאָכטער: "ווער איז דאָרט?" רייטשעל האָט זי אָנגעטאָן, איבערגעזעצט אין איר רעדערשטול און אַרײַנגעפֿירט אינעם אייבערשטן צימער.

יאַשע איז געשלאָפֿן, געלעגן אויף דער זעלבער זײַט, וואָס נעכטן פֿאַר נאַכט, בעת רייטשעל האָט אים צוגעדעקט מיט דער קאָלדרע; זי האָט זיך איצט געוואַלגערט אויפֿן דיל, און יאַשעס באָרוועסע פֿיס האָבן קאָמיש אַרויסגעשטעקט פֿון די לאַנגע פּיזשאַ­מע־הויזן. רייטשעלס מאַמע האָט פֿון דעם שלאָפֿנדיקן מענטשן נישט געקאָנט אָפּפֿירן קיין אויג. די רעכטע האַנט האָט איר אַנגע­הויבן דריבנע ציטערן — אַ סימן, אַז זי איז אויפֿגערעגט געוואָרן. האָט זיך רייטשעל אָנגעבויגן צו איר און, האַלטנדיק דער מאַמעס האַנט אין איר האַנט, שטיל אײַנגערוימט אין אויער: "זײַ רויִק, מאַמע, דאָס איז יאַשע... ער איז אַ גוטער מענטש... ער וועט אונדז קיין שלעכטס נישט טאָן..." די מאַמע האָט זיך נאָכגעגעבן. זי איבערגעלאָזט אויף אַ ווײַלע בײַ דער סאָפֿע, איז רייטשעל אַוועק אין קיך צוגרייטן דער מאַמען דאָס עסן.

איצט בײַם לייענען, און וואַרפֿנדיק אויף דער מאַמען קורצע בליקן, איז רייטשעל פּלוצעם אײַנגעפֿאַלן, אַז די מאַמע, דער­זעענ­דיק ווי עס שלאָפֿט אויף דער סאָפֿע אַ מאַנצביל, אָנגעטאָן אין איר מאַנס פּיזשאַ­מע, אים געקאָנט אָננעמען פֿאַר איר פֿאַר­שטאָרבענעם מאַן. דערפֿאַר האָט זי זיך געהאַט אַזוי איבערגעשראָקן. די דערקלערונג האָט אָבער פֿאַר איר אַליין אויסגעזען צו מאָדנע און אַפֿילו נאַריש; דער אמת איז, אַז דער אומדערוואַרטער גאַסט האָט מיט זײַן אַרײַנרײַסן זיך אויפֿן שמאָלן שטח פֿון זייער ביידנס טאָג־טעגלעכער איינזאַמקייט, צעבראָכן אירע ווענטלעך.

זי האָט געלייענט אַ געשיכטע וועגן אַן ערשטער ליבע, וואָס איז ווי אַן אייביק גרין געוויקס פֿאַרבליבן פֿריש און צאַפּלדיק, נאָך יאָרן צעשיידונג. אינעם בוך האָט יעדער וואָרט געקלונגען אַזוי נאַטירלעך און רירנדיק, אַז ס’האָט זיך איר אַ טראַכט געטאָן: הלמאַי אין לעבן ווערן אָפֿטלעך די זעלבע ווערטער אַזוי פֿאַרביליקט, אַזוי אָפּ­געריבן אָדער פֿאַרטונקלט? צי קאָן בכלל עפּעס בלײַבן אין לעבן אייביק גרין? זי האָט זיך דערמאָנט, ווי נתי האָט איר איין מאָל געזאָגט, אַז אין אַ וועלט וווּ מע דערהרגעט יעדן טאָג, קאָן קיין ליבע לאַנג נישט לעבן.

מיט נתי האָט רייטשעל זיך באַגעגנט אין צפֿת; אַהין איז זי אַוועק נאָכן אָפּזײַן דרײַ וואָכן אין אַשדוֹד, וווּ ס’האָט געוווינט איר מומע, דער מאַמעס שוועסטער. נאָך איר באַשלוס צו פֿאַרלאָזן ניו־יאָרק — אַבי זיך אָפּצורײַסן פֿון דעם אַלעמען, וואָס האָט זי פֿאַרבונדן מיט איר פֿאַרגאַנגענהייט, מיט די קנאַפּע צוואַנציק יאָר, — האָט רייטשעל זיך אָנגעכאַפּט אין דער מומעס פֿאָרלייג צו קומען אויף אַ באַזוך קיין ישׂראל; "און ווײַטער, ווי גאָט וועט וועלן", — האָט געשריבן די מומע. אירע בריוו פֿלעגן אָנקומען זעלטן, אַרומגעקלעפּט מיט גרויסע, פֿאַרשיידנקאָליריקע מאַרקעס. שרײַבן פֿלעגט די מומע אויף אַ מין געמיש פֿון ייִדיש און העברעיִש, אַזוי אַז די מאַמע פֿלעגט זיך "ברעכן דעם קאָפּ" איידער זי האָט איבערגעלייענט דעם בריוו ביזן סוף. אין גיכן נאָך זייער באַפֿרײַונג איז די מומע אַוועקגעפֿאָרן מיט אַ חבֿרה יוגנטלעכע קיין פּאַלעסטינע, און אַ לענגערע צײַט האָט די מאַמע נישט געהאַט מיט איר קיין שום פֿאַרבינדונג. ערשט אין די אָנהייב פֿופֿציקער, אויך אַ דאַנק דעם אָנקל מאַקס, האָבן זיי זיך דערוווּסט, וווּ און וואָס איז מיט איר. די מומע האָט חתונה געהאַט מיט אַן אָרטיקן בחור און געוואָרן פֿרום.

(המשך אין קומענדיקן נומער)