אַבֿרהם גאָנטאַר

אַבֿרהם גאָנטאַר איז געווען נאָך אַ טאַלענטירטער סאָוועטישער דיכטער, וואָס מיר ווילן דערמאָנען. זײַנע לידער זײַנען געווען פֿאָלקסטימלעך און בילדעריש, אויך חנעוודיק און רירנדיק. די פּשוטע ריטמען און גראַמען, די שיינע אימאַזשן אין זײַנע געזאַנגען האָבן זיכער צוגעשטײַערט צו זײַן פּאָפּולערקייט און אָנערקענונג. בײַ אים איז געווען דער עיקר די טרייסט, וואָס זײַנע ניגונים האָבן געגעבן די לייענערס:

אויב ייִדיש קלינגט אַבֿרהם — מײַן נאָמען,
אין רוסיש קלינגט — גאָנטאַר.
טאָ זאָל אײַך גוט און ווויל באַקומען
מײַן הייסע ליד דערפֿאַר.

אַז אַלע זין און אַלע טעכטער
זי זינגען זאָלן שטיל.
עס זאָלן קלינגענדיק די ווערטער
פֿליסן מיט געפֿיל.

ניין, ניין, עס גייט ניט אינעם נאָמען,
מעגסט הייסן, ווי דו הייסט.
זאָל נאָר דײַן ניגון האַרציק שטראָמען
און זײַן אַ שטילע טרייסט.

אין זײַנע לידער האָבן אָפּגעהילכט זײַנע שטימונגען און געפֿילן. "ווען מײַן האַרץ איז שטיל — שרײַבט ער — זאָגן דאָס די אויגן. / ווען מײַן האַרץ איז שטיל — קאָן מען דעמאָלט גלייבן, / אַז איך האָב אין לעבן האָניק נאָר געשלונגען, / אַז די גאָלד׳נע פּאַווע האָט בײַ מײַן וויג געזונגען".

אַבֿרהם גאָנטאַר איז געבוירן געוואָרן אין בערדיטשעוו, און ער באַשרײַבט די היימשטאָט, וואָס איז תּמיד געווען אַ טרייסט פֿאַר אים, ווען ער איז געקומען צוריק צו איר נאָך זײַן וואַנדערונג:

איך בין דאָך אַ בערדיטשעווער, —
גוט־מאָרגן, מײַנע שכנים!
וווּ כ׳זאָל זיך ניט אַ טיטשע טאָן,
דאָרט קען איך יעדן איינעם.

דער גנילאָפּיאַט נאָך שלענגלט זיך
מיט זײַנע פֿוילע פּיאַטעס,
דער אַלטער שליאַך נאָך סטענגלט זיך,
און אַלץ, עס דאַכט זיך, גלאַט איז.

דער קלויסטער, ווי פֿאַר צײַטנס, שטייט
אין שטאָט אויף בעלאָפּאָלסקי,
די פֿירשטן גאַנסקאַ האָט פֿאַרדרייט
באַלזאַקן דאָ "פּאָ־פּאָלסקי".

די ברייטע גאַס צעשניטן ליגט
מיט דלאָניקע קאַשטאַנען,
אַ לינדער ווינט די ביימער וויגט
און וויל מיר אַלץ דערמאָנען...

ניין, ניין, איך בעט דיך, טשעפּע ניט,
וואָס האָסטו צו מײַן לעבן?
פֿאַרגאַנגענהייט, דו שלעפּ מיך ניט —
כ׳האָב אַלץ דיר אָפּגעגעבן.

מײַן וועלט, האָסט מיך געקאָסט אַ סך,
פֿיל מערער, ווי אַן אַנדערן,
פֿאַרלאָזט דעם סטענגלדיקן שליאַך,
האָב איך גענומען וואַנדערן.

געזען איך האָב די בערג, דעם ים,
כ׳האָב שטיין געטעסעט אין אוראַל,
אין נאַגאַסאַקי, אין וויעטנאַם
געברענט האָט מײַן נשמה.
נאָר דו, מײַן היים, ביסט איבעראַל —
מײַן טרייסט און מײַן נחמה.

מע זאָגט טאַקע, די ערד זיך דרייט
און רונד אַרום זי גייט זיך.
מײַן קאָפּ איז שוין אַצינד פֿאַרשנייט,
כ׳האָב טויזנט מאָל זיך שוין צעשיידט
און אַלץ געבענקט, פֿאַרשטייט זיך.

איך בין דאָך אַ בערדיטשעווער,
אָט דאָ בין איך געבאָרן.
דאָס האַרץ זאָל מיך ניט מוטשען מער,
געקומען כ׳בין צו פֿאָרן.

איצט שטיי איך ווידער אין בולוואַר —
עס צוויטען די קאַשטאַנען.
איר מעגט אײַך זאָגן, ס׳איז אַ נאַר
פֿאַרבליבן אַלץ אַבֿרהם גאָנטאַר
און ווייניק וואָס אין לעבן האָט פֿאַרשטאַנען.

נאָר מודה בין איך זיך פֿאַר אײַך,
כ׳האָב ליב דעם גנילאָפּיאַטקע־טײַך,
די פּיסקעס און דאָס אַלטע פֿעלד —
מײַן אָנהייב־וועלט, מײַן ענדע־וועלט.

אַבֿרהם גאָנטאַר איז געבוירן געוואָרן אין 1908. ער האָט פֿאַרענדיקט דעם ליטעראַרישן פֿאַקולטעט פֿונעם אָדעסער פּעדאַגאָגישן אינסטיטוט. צווישן ביידע וועלט־מלחמות האָט ער זיך באַטייליקט אין אויספֿירן פֿאַרשיידענע פּאַרטיייִשע שליחותן פֿון דער קאָמוניסטישער מאַכט און איז געוואָרן באַלוינט מיט אויסצייכענונגען. אָנהייבנדיק פֿון 1927 האָט ער געדרוקט לידער, דראַמאַטישע פֿראַגמענטן, דערציילונגען אין אַ סך סאָוועטישע אויסגאַבעס. אַ שאָד, וואָס עס זײַנען פֿאַראַן קנאַפּע ידיעות וועגן זײַן ביאָגראַפֿיע. מיר האָפֿן, אַז ווען חיים ביידערס ע״ה לעקסיקאָן פֿון רוסיש־ייִדישע שרײַבערס וועט אַרויס, וועלן מיר זיך דערוויסן נאָך פּרטים פֿון גאָנטאַרס לעבן. ער איז געשטאָרבן אין 1981.

ער האָט געלעבט אין מאָסקווע, וואָס ער האָט באַטראַכט ווי די בעסטע און שענסטע שטאָט:

בײַ מיר ביסטו די שענסטע און בעסטע —
כ׳באַדאַרף קיין אַנדער היים.
עס איז פֿאַרליבט מײַן אויג אין יעדער שטיין,
אין יעדער הויז און אין דער קרעמל־פֿעסטונג.

ווי נאָר איך מאַך דעם ערשטן טראָט פֿון הויז,
דו קומסט אַ ליכטיקע אַנטקעגן,
וווּהין איך זאָל ניט גיין, מיט וועלכע וועגן,
באַגעגנסט מיך מיט לוסט און מיט גערויש.

אויף מאָסקווע־טײַך דער בריק פֿון שטיין
האָט בלענדיק, ווי אַ רעגנבויגן,
אויף ביידע ברעגן זיך פֿאַרבויגן
און וועט אַזוי שוין אייביק שטיין.

איך גיי צום פּושקין־דענקמאָל אינעם סקווער,
צו די טשוהוגענע לאַמטערן.
דעם זינגער פֿונעם פֿאָלק איך קום באַערן,
מיט אָפּשײַ און מיט ליבשאַפֿט כ׳קום אַהער.

און ס׳ווערט מיר גוט, און כ׳קאָן אַצינד צוריק
אַ ליכטיקער אַהיים זיך קערן,
איז אָט פֿאַר וואָס כ׳האָב ליב אַיעדער ליק,
אַיעדער שטיין אונטער די מאָסקווער שטערן.

זײַן ליד "משה־לייב קערט זיך אום אַהיים" איז אַ שטאַרק ליד, געהאַלטן אין פֿאָלקסטימלעכן סטיל, אין באַלאַדנדיקן נוסח:

ס׳האָט משה־לייב זיך אומגעקערט אַהיים —
דורך פֿלאַם און שלאַכט איז ער געגאַנגען.
אָט איז דער טײַך,
דער הויכער ברעג פֿון שטיין,
אָט דאָרט פֿון יענער זײַט זײַן קינדהייט איז פֿאַרגאַנגען.

אָט דאָרט פֿון יענער זײַט — זײַן שטוב און זײַנע פֿרײַנט,
די שטילע מאַמע מיט פֿאַרבענקטע אויגן.
ווי שפּעט ער פֿלעגט ניט קומען,
האָט אין שויב געשײַנט —
ער ווייסט, די מאַמע זיצט איבער אַ זאָק געבויגן.

די שוועסטער שלאָפֿן שוין, דער זייגער "טיקעט" שטיל...
אוי, ווי ס׳קלאַפּט דאָס האַרץ בײַ אים אַצינדער!
איז וואָס זשע וואַרט אויף אים?
אָט זעט זיך שוין די מיל...
און משה־לייב די שלאַכטלײַט יאָגט: געשווינדער און געשווינדער!
איר הערט דאָס קול, וואָס האָט די נאַכט צעוויגט,
דער חלף איז אָט דאָרט פֿאַרהויבן —
איבער אַ קינד,
וואָס אינעם וויגל ליגט,
איבער אַ מוטערס האַלדז, איבער אַ שוועסטערס טויבן־אויגן.

און משה־לייב געגאַנגען איז אַהיים,
ס׳איז שווער דער וועג געווען, נאָר ער איז פֿאָרט געקומען.
איז וווּ זשע איז זײַן שטיבעלע פֿון ליים,
די לײַכטנדיקע שויבן מיט די ווינטער־בלומען?

אַ הויפֿן אַש, אַן אָפּגעברענטער בוים
און שוואַרצע קוימענס, ווי מצבֿות דאָ צעבראָכן.
אין ווײַסקייט פֿונעם ווײַסן שנייען־שוים —
אים דוכט, ער זעט —
די מאַמע ליגט דערשטאָכן.

און אַז די שוועסטער הענגען אינעם סקווער,
די אויגן זייערע נקמה מאָנען:
— וווּ ביסטו משה־לייב?..
אַהערצו קום, אַהער!
ער הערט, מע רופֿט פֿון ווײַט זײַן נאָמען.

און צוגעפֿאַלן איז ער צו דער ערד
און ווי אַ קליינינק קינד געוויינט מיט טרערן —
די ערד האָט אים געכאָוועט, אים דערנערט,
איז זאָל זי איצט זײַן טיפֿן טרויער הערן.

ס׳איז משה־לייב צוריק אין שלאַכט אַוועק
מיט קויל און שווערד די מוטער־ערד באַפֿרײַען.
און גרויזאַם איז געווען דער שווערער וועג —
דער וועג אַהין, וווּ קינדער מ׳האָט געוואָרפֿן אינעם פֿײַער.

און פֿאַר די אויגן איז געשטאַנען יענער סקווער, —
די שוועסטער־אויגן רופֿן צו נקמה:
— וווּ ביסטו, משה־לייב?
אַהערצו קום, אַהער! —
ער הערט אין ווײַטן קלינגט זײַן נאָמען.

די לידער פֿון אַבֿרהם גאָנטאַר זײַנען רירנדיק און געפֿילפֿול. זיי זײַנען אינטערעסאַנט צו לייענען, און מען ווערט פֿאַרכאַפּט פֿון די פֿילצאָליקע געפֿילן, פֿאַרגלײַכונגען און שטימונגען אין זײַנע באַטראַכטונגען.