טשוקאָווסקי און זשאַבאָ­טינסקי (אויף רוסיש), בוך פֿון יעווגעניאַ איוואַנאָוואַ

דאָס בוך "טשוקאָווסקי און זשאַבאָ­טינסקי" (אויף רוסיש), צונויפֿגעשטעלט און רעדאַגירט דורך יעווגעניאַ איוואַנאָוואַ, איז אַרויס אין 2005, אָבער איך האָב עס איבערגעלייענט נאָר מיט עטלעכע טעג צוריק. איך ווייס, אַז איך קען זיך ניט גרויסן מיט אָט דער פֿאַרשפּעטיקונג, ווײַל ס׳איז אַ וויכטיקע פּובליקאַציע פֿאַר יעדן איינעם ווער עס באַשעפֿטיקט זיך מיט ייִדישער אינטעלעקטועלער געשיכטע.

אָבער קודם-כּל מוז איך דערקלערן עפּעס וועגן קאָרניי טשוקאָווסקי (1882—1969). דער נאָמען איז בלי-ספֿק זייער גוט באַקאַנט די לייענער פֿון "פֿאָרווערטס", וואָס זײַנען פֿאַרבונדן מיט רוסישער קולטור. טשוקאָווסקיס קינדער-לידער האָט דאָך געלייענט יעדעס קינד אין סאָוועטן-פֿאַרבאַנד, און מע לייענט נאָך איצט. וועגן זאבֿ זשאַבאָטינסקי מוז איך ניט, פֿאַרשטייט זיך, געבן צו פֿיל צוגאָב אינפֿאָרמאַציע. אמת, גאָר ניט אַלעמען זײַנען באַקאַנט די פּרטים פֿון זשאַבאָטינסקיס לעבן אין די יונגע יאָרן זײַנע, אין אָדעס, ווען מע האָט אים געקענט ווי אַ טאַלאַנטירטן רוסישן ליטעראַט.

אין יענע אָדעסער יאָרן, אָנהייב צוואַנ­ציקסטן יאָרהונדערט, האָבן זיך געחבֿרט די צוויי יונגע אָדעסער יאַטן, וולאַדימיר זשאַ­באָטינסקי און קאָרניי טשוקאָווסקי, ווע­מעס פֿאַמיליע-נאָמען איז געווען ני­קאָלײַ קאָרנייטשוקאָוו. זײַן פֿאָטער, עמנואל לעווענ­סאָן, אַן אָדעסער דאָקטער, האָט ניט חתונה געהאַט מיט ניקאָלײַס (און זײַן שוועס­טערס) מוטער יעקאַטערינאַ קאָר­נייטשוקאָוואַ. טשוקאָווסקי האָט שפּעטער חתונה געהאַט מיט אַ ייִדיש מיידל, וועלכע האָט זיך שפּעטער געשמדט. זשאַבאָטינסקי איז געווען מיט זײַנע פֿרײַנד אין דער צערקווע בעת זייער מזווג זײַן. זיי אַלע האָבן געקוקט אויף דעם ציניש, ווײַל קיינער האָט דאָך אין גאָט סײַ-ווי ניט געגלייבט.

אַ דאַנק זשאַבאָטינסקין איז טשוקאָווסקי געוואָרן אַ שרײַבער. זשאַבאָטינסקי האָט געפֿונען פֿאַר זײַן חבֿר די ערשטע ליטע­ראַרישע פּרנסות אין דער אָדעסער רוסישער פּרעסע. אויף דער אַלגעמיינער רוסישער אינטעלעקטועלער לאַנדשאַפֿט האָט זיך טשוקאָווסקיס נאָמען באַוויזן מיט הונדערט יאָר צוריק, סוף יאַנואַר 1908, נאָך דער פּובליקאַציע פֿון זײַן אַרטיקל "ייִדן און די רוסישע ליטעראַטור". אין אַ היפּשער מאָס איז עס געווען אַ לויב-געזאַנג צו שלום אַשן, דער עיקר, זײַן דערציילונג "דאָס שטעטל", וואָס האָט שוין צו יענער צײַט געהאַט אַ רוסישע איבערזעצונג. דער הויפּט-געדאַנק פֿון טשוקאָווסקיס אַרטיקל איז געווען אַזאַ: גיט אַ קוק, ווי שטאַרק קען זײַן אַ ייִדישער שרײַבער ווען ער שאַפֿט ליטעראַטור טאַקע אויף זײַן שפּראַך. גאָר אַנדערש — אַזוי האָט געטענהט טשוקאָווסקי — איז דער גורל פֿון די פֿילצאָליקע ייִדן-ליטעראַטן, וועלכע שטופּן זיך אין דער רוסישער ליטעראַטור, ווײַל פֿון זיי באַקומען זיך ניט קיין פֿירנדיקע שרײַבער, נײַערט נאָר צווייטראַנגיקע פּען-מענטשן.

אַרום דעם אַרטיקל האָט זיך פֿאַרקאָכט אַ הייסע דיסקוסיע. אייניקע האָבן אַפֿילו באַ­שולדיקט טשוקאָווסקין אין אַנטי­סע­מיטיזם. אָבער ער האָט אויך געפֿונען אַן ענטו­זיאַסטישע שטיצע צווישן די נאַציאָ­נאַליס­טישע ייִדישע אינטעלעקטואַלן, זשאַ­באָטינסקי בתוכם, וועלכע האָבן מסכּים גע­ווען מיט דעם געדאַנק, אַז מע דאַרף זיך באַשעפֿטיקן מיט אייגענע קולטור-פּראָ­בלעמען. דער גרעסטער טייל פֿון דעם דערמאָנטן בוך, "טשוקאָווסקי און זשאַ­באָטינסקי", שטעלט מיט זיך פֿאָר אַ קאָמענטירטע אַנטאָלאָגיע פֿון דער דיסקוסיע, וועלכע האָט אויפֿגערודערט אַ סך מענטשן אין פֿאַרשיידענע פּאָליטישע לאַגערן.

אין די קומענדיקע יאָרן (און וועגן דעם גייט ניט די רייד אינעם בוך) האָט טשו­קאָווסקי געהאַט ניט ווייניק קאָנטאַקטן מיט דער ייִדישער סבֿיבֿה. איך וועל דער­מאָנען נאָר צוויי פֿון זיי.

פֿאַראַיאָרן האָט מען אין ווילנע געעפֿנט אַ דענקמאָל פֿאַר צמח שאַבאַדן, דעם לעגענדאַרן ייִדישן דאָקטער. אין דער ייִדי­שער געשיכטע איז ער באַקאַנט ווי די פֿירנדיקע געזעלשאַפֿטלעכע פֿיגור אין דער ווילנער קהילה און דער שווער פֿון מאַקס ווײַנרײַך. אַ סבֿרא, אַז אָן שאַבאַדס שטיצע וואָלט מען ניט געקענט שאַפֿן דעם ייִוואָ, ווי אויך אייניקע אַנדערע ייִדישע אינסטיטוציעס און אָרגאַניזאַציעס. אין דער רוסישער קולטור איז שאַבאַד באַקאַנט ווי דער פּראָטאָטיפּ פֿון דעם "דאָקטאָר אײַ-באָליט" ("דאָקטאָר עס טוט וויי"), וואָס איז איינער פֿון די פּאָפּולערסטע פֿיגורן אין טשוקאָווסקיס קינדער-פּאָעזיע.

אין די יאָרן פֿאַר דער ערשטער וועלט-מלחמה האָט טשוקאָווסקי אַ פּאָר מאָל זיך אָפּגעשטעלט בײַ די שאַבאַדס. אין זײַנע זכרונות האָט ער געשריבן: "געווען איז עס דער סאַמע גוטהאַרציקער מענטש וואָס איך האָב געקענט אין מײַן לעבן. ס׳איז געקומען צו אים, למשל, אַ מאָגערינק מיידל, און ער זאָגט איר: ׳דו ווילסט איך זאָל דיר אויסשרײַבן אַ רעצעפּט? ניין, דיר וועט העלפֿן מילך. קום צו מיר יעדן טאָג אין דער פֿרי, וועסטו באַקומען צוויי גלעזער מילך.׳ אין דער פֿרי, האָב איך באַמערקט, פֿלעגט זיך צו אים אויסשטעלן אַ גאַנצע ריי. קינדער פֿלעגט קומען צו אים ניט אַליין, זיי פֿלעגן ברענגען צו אים זייערע קראַנקע גלעטלינגען." דער דענקמאָל איז געמאַכט לויט אָט די שורות: אַ מיידל קומט צו שאַבאַדן ניט אַליין, זי האַלט איר גלעטלינג — אַ קאַץ.

אין 1929 האָט דער ייִדישער דיכטער לייב קוויטקאָ פֿאַרלוירן זײַן אַרבעט אין דעם כאַרקאָווער זשורנאַל "די רויטע וועלט". בכלל, דער ליטעראַרישער הימל האָט זיך פֿאַר קוויטקאָן אַראָפּגעלאָזט כּמעט ביז דער ערד, ווײַל ער האָט אין אַ ליד אויסגעלאַכט דעם רעדאַקטאָר פֿון דער צענטראַלער ייִדישער צײַטונג "דער אמת" משה ליטוואַקאָוו. כּדי צו ציִען די חיונה, איז דער דיכטער אַוועק אַרבעטן אין אַ פֿאַבריק. טשוקאָווסקי האָט געשפּילט אַ וויכטיקע ראָלע אין דער געשיכטע — ער האָט געהאָלפֿן אומצוקערן קוויטקאָ צו דער ליטעראַרישער טעטיקייט. דער סוף איז גוט באַקאַנט: קוויטקאָ איז געוואָרן איינער פֿון די פּאָפּולערסטע סאָ­וועטישע קינדער-שרײַבער.

הקיצור, ס׳איז ניט אויסגעשלאָסן, אַז אַ מאָל וועט זיך באַווײַזן אַ פֿאָרשונג, וועלכע וועט אַרומנעמען די גאַנצע "ייִדישע געשיכטע" פֿון דעם רוסישן שרײַבער קאָרניי טשוקאָווסקי.