צען פֿון די צוועלף מרגלים, וואָס משה-רבינו האָט גע­שיקט אויסצושפּירן ארץ-כּנען, האָבן זיך אומגעקערט מיט אַ שלעכטער בשׂורה, אַז דאָס לאַנד, וווּהין משה האָט געפֿירט זײַן פֿאָלק, איז צו סכּנותדיק. די ייִדן, האָבן געמאָלדן די מרגלים, קענען נישט באַזיגן די אָרטיקע אײַנוווינער; די ייִדן האָבן זיך אַנטוישט אין ארץ-ישׂראל, און זענען באַשטראָפֿט געוואָרן צו וואַנדערן פֿערציק יאָר אין מידבר.

די מרגלים זענען געווען די נשׂיאים פֿון די 12 ייִדישע שבֿטים; בלויז יהושע-בן-נון, פֿון שבֿט אפֿרים, און כּלבֿ-בן-יפֿונה, פֿון שבֿט יהודה, האָבן פֿאַרטיידיקט דאָס לאַנד. פֿאַרוואָס האָבן די איבעריקע אויסשפּירער, נישט געגלייבט דעם אייבערשטנס צוזאָג אַרײַנצופֿירן זיי אין ארץ-ישׂראל?

אין די חסידישע ספֿרים שטייט, אַז די מרגלים האָבן אין דער אמתן, זיכער געגלייבט, אַז ייִדן קענען באַזיגן זייערע שׂונאים און זיך באַזעצן אין ארץ-כּנען. זיי האָבן אָבער גע­הערט די נבֿואה פֿון אלדד און מידד, אַז משה-רבינו וועט שטאַרבן, ווען יהושע-בן-נון וועט אַרײַנפֿירן די ייִדן אין זייער לאַנד. זיי האָבן געוואָלט בלײַבן אינעם מידבר, כּדי צו פֿאַרלענגערן משה-רבינוס לעבן.

די אַנדערע סיבה פֿון זייערע טענות קעגן ארץ-ישׂראל איז באַשטאַנען אין דעם, וואָס אינעם מידבר האָט דאָס ייִדישע פֿאָלק זיך געפֿונען אויף אַ גאָר הויכער מדרגה, עסנדיק דעם מן און זײַענדיק פֿאַרטאָן אין טיף-רוחניותדיקע ענינים. אינעם נײַעם לאַנד, וואָלטן די ייִדן געמוזט זיך פֿאַרנעמען מיט בויערײַ און לאַנדווירטשאַפֿט. אינעם מידבר האָט דער אייבערשטער זיי געהיט אויף אַן איבערנאַטירלעכן אופֿן; יהושע-בן-נון און כּלבֿ-בן-יפֿונה האָבן געגלייבט, אַז די ייִדן וועלן זיך ווײַטער האַלטן אויף אַזאַ הייליקער מדרגה, אָבער די אַנדערע נשׂיאים האָבן חושד געווען, אַז די באַשעפֿטיקונג מיט די מאַטעריעלע זאַכן וועט אַראָפּברענגען די ייִדן אין דער גראָבער גשמיותדיקער וועלט, פֿול מיט גרויסע סכּנות.

בקיצור, האָבן די מרגלים געהאַט אַ גוטע כּוונה; זיי האָבן אָבער נישט געטאָרט באַשליסן דעם גורל פֿון זייער פֿאָלק דורך אייגענע חשבונות, דערפֿאַר איז זייער טעות פֿאַררעכנט געוואָרן פֿאַר אַ גרויסן חטא. פֿאַרוואָס אָבער ווערט דאָס וואַנדערן אינעם מידבר, וווּ אַלע באַדערפֿענישן פֿון די ייִדן זענען באַזאָרגט געוואָרן על-פּי-נס, פֿאַררעכנט געוואָרן בכלל פֿאַר אַ שטראָף? אַ סך מענטשן וואָלטן זיכער מקנא געווען אַזאַ לעבן, פֿול מיט ניסים און מיסטישע וואַנדערונגען.

אַ צאָל באַקאַנטע מפֿרשים דערקלערן, אַז אַפֿילו אויב די מרגלים וואָלטן זיך נישט אַרײַנגעמישט, וואָלטן די ייִדן סײַ-ווי-סײַ געבליבן פֿערציק יאָר אינעם מידבר, ווי אַ נייטיקער שטאַפּל אין זייער גײַסטיקער אַנטוויקלונג. אָבער, צוליב די טענות פֿון די מרגלים, האָט זייער וואַנדערונג באַקומען דעם "טעם" פֿון אַן עונש. די חסידישע ספֿרים זענען מסביר, אַז דאָס הײַנטיקע גלות איז אויך זייער אַ נייטיקער טייל אין אונדזער געשיכטע. ווען די ייִדן וואָלטן נישט געזינדיקט, וואָלטן זיי פֿאַרשפּרייט געוואָרן אין דער וועלט נישט ווי אַ דערנידעריקט פֿאָלק, נאָר ווי פֿרײַע זוכער און טרעגער פֿון רוחניות. צוליב אונדזערע עבֿירות, אָבער, איז די דאָזיקע פֿאַר­שפּרייטונג פֿאַרוואַנדלט געוואָרן אין אַ ביטערער שטראָף.

פֿונדעסטוועגן, האָט דאָס גלות וויכטיקע גײַסטיקע מעלות, ווי אַ צוגרייטונג-עטאַפּ צו דער קומענדיקער גאולה. צווישן די מיזרח-אייראָפּעיִשע צדיקים איז אַמאָל געווען פֿאַרשפּרייט דער מינהג צו "פּראַווען גלות" — אַרומוואַנדערן פֿון איין שטעטל אין אַ צווייטער, כּדי אויסצורייניקן די נשמה און געפֿינען ג-טלעכע אַנטפּלעקונגען. אינעם לעבן פֿון יעדן מענטש איז אויך דאָ אַ פּערזענלעכער "מידבר", ווען מע וואַנדערט אַרום, פֿול מיט אידעאַליסטישע מחשבֿות, און אַ פּערזענלעכע "ארץ-ישׂראל", ווען מע בויט די אייגענע משפּחה און מע פֿאַרנעמט זיך מיט מער גשמיותדיקע זאַכן.

ביידע ענינים, דאָס "לאַנד" און דער "מידבר", סטאַבילי­טעט און וואַנדערונגען, זענען נייטיק און טיף פֿאַרבונדן צווישן זיך. בײַ די חסידים זאָגט מען, אַז ווען משיח וועט קומען, וועט די גאַנצע וועלט "טאַנצן". אין דער קומענדיקער גאולה-צײַט וועלן די בעסטע עלעמענטן פֿון ביידע וועלטן פֿאַראייניקט ווערן; די כאַאָטישע נאַטור פֿונעם גלות וועט פֿאַרוואַנדלט ווערן אין אַ פֿריילעכן רוחניותדיקן "טאַנץ".

* * *

די הײַנטיקע סדרה ענדיקט זיך מיטן אָנזאָג וועגן ציצית. ווי עס שטייט אין דער פּרשה, דערמאָנען די ציצית דעם ייִד, נישט צו פֿאָלגן זײַן האַרץ און זײַנע אויגן, און קומען חלילה צו עבֿירות. די פּרשה פֿון ציצית ווערט פֿאַרשריבן אויפֿן פּאַרמעט, וואָס מע לייגט אַרײַן אין תּפֿילין.

דער פּינקטלעכער אופֿן, ווי אַזוי מע קניפּט צונויף די ציצית, האָט אַ טיפֿן סימבאָלישן באַדײַט, און דינט ווי אַ מיסטיש און סימבאָליש מיטל, וואָס העלפֿט צו געדענקען אַלע אַנדערע מיצוות און נישט פֿאַרפֿירט צו ווערן דורך דער יצר-הרע. הגם טלית און תּפֿילין זענען, בעצם, מענערישע זאַכן, האָט דער אָנזאָג "נישט צו פֿאָלגן דאָס האַרץ און די אויגן" אַ שײַכות צו אַלעמען — מענער און פֿרויען.

הגם די מרגלים זענען געווען גרויסע צדיקים, האָבן זיי געמאַכט אַ טעות אין זייער חשבון; דערפֿאַר ווערט די דאָזיקע מיצווה געגעבן דווקא אין דער הײַנטיקער פּרשה.

אויב מע טראַכט זיך אַרײַן, אָבער, באַשטייט דאָס מענטשלעכע לעבן, דער עיקר, דווקא פֿון איין "פֿאָלגן דאָס האַרץ און די אויגן". פֿון קינדווײַז אָן לערנען מיר זיך אויס צו געטרויען אונדזערע געפֿילן, מיינונגען און אָפּשאַצונגען. אַלע מענטשן, אין אַ גרעסערער אָדער קלענערער מאָס, לאָזן זייערע הערצער און אויגן צו פֿירן זיי אין פֿאַרשיידענע ריכטונגען. ווי אַזוי קאָן מען דעמאָלט אויספֿירן דעם דאָזיקן תּורה-אָנזאָג?

אינעם ספֿר "מי השילוח" דערקלערט דער איזשביצער רבי, אַז יעדער מענטש האָט אַן אייגענע גרענעץ, אויף וויפֿל ער מעג פֿאָלגן זײַנע געפֿילן. הגם כּמעט אַלע מענטשן ווערן צומאָל פֿאַרפֿירט דורך זייערע הערצער, אויף פֿאַרשיידענע אופֿנים, מוז מען תּמיד שטרעבן צו געפֿינען דעם ריכטיקן וועגן אין לעבן.

אינעם אידעאַלן מצבֿ, ווי עס האָט באַטאָנט דער איזש­ביצער רבי, ווען אַ מענטש דערגרייכט די אמתע גײַסטיקע ריינקייט, מעג ער תּמיד פֿאָלגן זײַן אינטויִציע. ס׳רובֿ מענטשן קאָנען זיך, אָבער, פֿאַרלאָזן אויף זייערע געפֿילן בלויז ביז אַ געוויסער מאָס. די תּורה רופֿט נישט "צו פֿאַר­מאַכן די אויגן" און נישט האָבן קיין אייגענע דעה; זי הייסט אָבער צו אַנאַליזירן כּסדר די אייגענע געפֿילן און מיינונגען, צו באַשטימען, אויף וויפֿל מע קען, צי זיי זענען טאַקע גוט.