גריגאָרי פּאַטושינסקי

ס. פּ. זוויאַגין, "די פּאַטושינסקיס׃ דאָס ייִדנטום פֿון מיזרח־סיביר אונטער די באַדינגונגען פֿון סאָציאַלע איבערקערענישן אין ערשטן דריטל פֿונעם 20סטן יאָרהונדערט", קראַסנאָיאַרסק, 2007.

"ייִדן אין סיביר און אויף ווײַטן מיזרח׃ געשיכטע און הײַנטצײַטיקייט", מאַטעריאַלן פֿון דער אַכטער וויסנשאַפֿטלעכער פּראַקטישער קאָנפֿערענץ. קראַסנאָיאַרסק, 2007.

סיביר האָט אַ שם פֿון אַ וויסט, קאַלט לאַנד, גלות שבגלות. די רוסישע צאַרן האָבן זינט דעם 17טן יאָרהונ­דערט גע­נוצט דעם ריזיקן שטח פֿאַר צוויי צוועקן׃ צו עקס­פּלואַטירן זײַנע רײַכע נאַטירלעכע אוצרות און צו פֿאַר­שיקן אַהין קרי­מינעלע פֿאַרברעכער און פּאָליטישע שׂו­נאים. מען נעמט אָן, אַז די סאַמע ערשטע ייִדן האָבן זיך באַוויזן אין סיביר דווקא מיט די ערשטע רוסישע תּושבֿים, אָבער די ערשטע קהילות ווערן דאָרט אויפֿגעשטעלט ערשט אין אָנהייב 19טן יאָרהונ­דערט. דער צאַר אַלעקסאַנדער דער ערשטער האָט געעפֿנט סיביר פֿאַר ייִדן, אָבער ס‘רובֿ פֿון די סיבירער ייִדן זײַנען געקומען אַהין קעגן זייער ווילן. זיי האָבן זיך באַזעצט אין עטלעכע שטעט און שטעטלעך, און אַ סך פֿון זיי זײַנען מצליח גע­ווען אין האַנדל אָדער מלאָכות.

די שטאָט קאַינסק פֿון טאָמסקער גובערניע האָט זיך קונה־שם געווען ווי "ירושלים ד'סיביר": אין 1883 האָבן דאָרט געוווינט מער ווי צוויי טויזנט ייִדן, וואָס באַט­רעפֿט 7.5 פּראָצענט פֿון דער באַפֿעלקערונג. היפּשע ייִדישע קהילות מיט שילן, חדרים, פֿילאַנטראָפּישע אַנשטאַלטן זײַנען גע­ווען אין אַלע גרויסע סיבירער שטעט׃ אָמסק, טאָמסק, איר­קוטסק, קראַסנאָיאַרסק. אַ לאָקאַלע שוואַרץ־מאהיקע צײַ­טונג האָט זיך אַפֿילו באַקלאָגט אין 1909, אַז קראַסנאָ­יאַרסק איז געוואָרן "ערגער פֿון בערדיטשעוו". אָבער בכלל איז דער אַנטיסעמיטיזם ניט געווען אַזוי פֿאַרשפּרייט אין סי­ביר ווי אין אַנדערע טיילן פֿון רוסלאַנד. ווען עס האָבן אויס­גע­בראָכן פּאָגראָמען אין מיזרח־פּוילן און גאַליציע, אין 1919, האָבן אַ סך ייִדן און ניט־ייִדן אָרגאַניזירט פּראָ­טעסטן. די צוויי גרעסטע רוסישע צײַטונגען אין וולאַדיוואָסטאָק זײַ­נען אַרויס מיט שוואַרצע טרויער־רעמלעך. די ייִדן האָבן געשפּילט אַ וויכטיקע ראָלע אין דער עקאָנאָמישער אַנטוויקלונג פֿון סיביר, און האָבן איבערגעלאָזט נאָך זיך אַ גוטן אָנדענק.

הײַנט צו טאָג איז דאָס סיבירער ייִדנטום ניט אַזוי אָר­גאַניזירט ווי מיט הונדערט יאָר צוריק, אָבער אַ היפּשע צאָל סיבירער היסטאָריקער פֿאַרנעמען זיך מיט דער ייִדי­שער טעמאַטיק. יעדעס יאָר קומען פֿאָר אַקאַדעמישע קאָנ­פֿערענצן, וועלכע זײַנען ספּעציעל געווידמעט דער ייִדי­שער געשיכטע. די רעפֿעראַטן ווערן פֿאַרעפֿנטלעכט אין אַ ספּע­ציעלער סעריע "ייִדן אין סיביר און אויף ווײַטן מיזרח׃ גע­שיכטע און הײַטנצײַטיקייט". עד־היום זײַנען שוין אַרויס 25 העפֿטן פֿון דער סעריע.

ס‘רובֿ רעפֿעראַטן באַהאַנדלען ספּעצי­פֿישע אַספּעקטן פֿון דער אָרטיקער גע­שיכטע, פֿון דער אָדער יענער קהילה. פֿון די דאָזיקע עפּיזאָדן ווערט בהדרגה אויפֿ­געשטעלט אַן אַלגעמיין בילד פֿונעם ייִדישן לעבן אין סיביר אין די פֿאַר­גאַנגענע צוויי יאָר­הונדערטער. די סי­בירער ייִדן זײַ­נען געווען אַ סך בעסער אינ­טעגרירט אין דער אַרומיקער רוסישער סבֿיבֿה, איידער די ייִדן פֿון תּחום־המושבֿ. נאָר אַ קליינע צאָל פֿון זיי האָבן געקענט ייִדיש און די מער­הייט איז ניט געווען זייער פֿרום. אָבער זיי האָבן אויפֿגעבויט אַ נעצווערק פֿון כּלער­ליי אָרגאַניזאַציעס, און די ציו­ניס­טישע באַ­וועגונג איז געווען גאַנץ שטאַרק אין יענע מקומות.

די מאָנאָגראַפֿיע פֿונעם היסטאָריקער ס. פּ. זוויאַגין פֿון קעמעראָוואָ דערציילט וועגן דעם לעבן פֿונעם אַדוואָקאַט גריגאָרי פּאַ­טושינסקין (1873־1931), וועלכער האָט פֿאַר­נומען דעם אַמט פֿונעם יוסטיץ־מי­ניס­טער אין דער צײַטווײַליקער רעגירונג פֿו­נעם "ווײַסן" אַדמיראַל קאָל­טשאַק בעתן בירגער־קריג אין 1918. פּאַטושינסקי האָט גע­שטאַמט פֿון אַ רײַכער סוחרישער משפּחה פֿון אירקוטסק, וועלכע האָט גע­האַנדלט מיט מעל, לעדער, בראָנפֿן, און פֿאַרמאָגט אַ שיף־קאָמפּאַניע אויפֿן טײַך יעניסיי.

גריגאָרי פּאַטושינסקי האָט שטודירט יוריספּרודענץ אין מאָסקווע, וווּ ער האָט חתונה געהאַט מיט אַ רוסישער פֿרוי און איז אַריבער צום קריסטלעכן גלויבן. נאָך זײַן אומקער קיין אירקוטסק האָט ער זיך פֿאַרנומען מיט פֿאַרשידענע מינים טעטיקייטן׃ אַדוואָקאַטור, טעאַטער, פּאָליטיק. ער איז געווען אַן אָנהענגער פֿון דער ברייטער פּאָליטישער און עקאָנאָמי­שער אויטאָנאָמיע פֿון סיביר, אַ פּאָליטישע אידעע, וואָס איז געווען פּאָפּולער צווישן די "ווײַסע" בעת דעם בירגער־קריג. נאָך דער מפּלה פֿון דער "ווײַסער" רעגירונג איז פּאַטושינסקי אַרעסטירט געוואָרן, אָבער די סאָוועטישע מאַכט האָט אים דערלויבט אויסצולעבן זײַנע יאָרן בשלום אין מאָסקווע. זוויאַגין האָט אויפֿגעשטעלט ניט בלויז די ביאָגראַפֿיע פֿון גריגאָרי פּאַטושינסקין, נאָר האָט געזאַמלט אַ סך מאַטעריאַלן וועגן דער גאַנצער גרויסער פֿאַמיליע פּאַטושינסקי, וואָס אירע מיטגלידער וווינען הײַנט איבער דער גאַנצער וועלט.

דאָס זאַמלבוך פֿון דער יערלעכער אַקאַדעמישער קאָנ­פֿערענץ, וואָס איז פֿאָרגעקומען אין קראַסנאָיאַרסק אין נאָוועמבער 2007 (דאָס בוך איז שוין אַרויס!) איז כּולל פֿופֿציק רעפֿעראַטן פֿון ביז גאָר פֿאַרשידענער קוואַליטעט — פֿון סתּם גראַפֿאָמאַנישע פֿאַנטאַזיעס ביז גאַנץ ווערט­פֿו­לע פֿאָרשונ­גען אויפֿן סמך פֿון אַרכיוואַלע מקורים און פּע­רי­אָדישער פּרעסע. ס‘רובֿ מאַטעריאַלן זײַ­נען געבויט אַרום אַ היסטאָרישן פּרט, וואָס דערציילט וועגן אַ געוויסן אַספּעקט פֿונעם ייִדישן לעבן אין סיביר. די סאַמע אינטע­רעסאַנטע מאַטעריאַלן זײַנען די, ווע­לכע פֿאַר­מאָגן דעם אָרטיקן קאָלאָריט׃ קורצע נאָ­טיצן וועגן ייִדישער אונטערנעמערישער טע­טי­קייט, ייִדישע קהילות, ציוניסטישער אַק­טי­וויטעט, אָדער וועגן ייִדישע פֿאַרברע­כער, וואָס די צאַ­רישע רעגירונג האָט פֿאַר­שיקט קיין סיביר. עס איז אינטערעסאַנט, אַז די צאָל מאַטעריאַלן וועגן ביראָבידזשאַן אין דער סיבירער סעריע איז גאַנץ אַ קליינע. אפֿשר האַלט מען ניט די קינסטלעכע "ייִדי­שע אויטאָנאָמע געגנט" פֿאַר אַ טייל פֿונעם "עכטן" סיבירער ייִדנטום?

דערווײַל ווערן די ייִדישע פֿאָרשונגען און פּובליקאַציעס אין סיביר, ווי אויך אין אַנ­דע­רע טיילן פֿונעם אַמאָליקן ראַטן־פֿאַרבאַנד, געש­טיצט דורך די אויסלענדישע ייִדישע פֿי­לאַנ­טראָפּישע אָר­גאַניזאַציעס. דאָס וועט מין־הסתּם ניט גע­דויערן צו לאַנג, און מען וועט מוזן זוכן אָרטיקע שטיצער. דאָס סיבירער ייִדנ­טום פֿאַרמאָגט אַן אַל­טע טראַדיציע פֿון ברייטהאַרציקער פֿי­לאַנטראָפּישער טע­טיקייט, און הײַנט וווינען אין סיביר אַ צאָל רײַכע ייִדן. אויב זיי וועלן זיך יאָ נעמען ערנסט צו שטיצן די ייִדישע פֿאָרשונגען אין זייערע מקומות, וועלן מיר אין עט­לעכע יאָר אַרום באַקומען אַן ערנסטע געשיכטע פֿון דער אייגנאַרטיקער און ווייניק־באַקאַנטער ייִדישער עדה.