"וילך משה" — און משה איז געגאַנגען צום ייִדישן פֿאָלק, און געזאָגט, אַז ער איז שוין הונדערט און צוואָנציק יאָר אַלט, און קען מער נישט לערנען מיט זיי די תּורה. רש״י דערקלערט, אַז משה רבינו איז ביז זײַן לעצטן טאָג געבליבן געזונט און שטאַרק; דער אייבערשטער האָט אים אָבער געהייסן איבערצוגעבן זײַן פֿירערשאַפֿט צו זײַן תּלמיד, יהושע בן-נון.

רש״י זאָגט, אַז דער אייבערשטער האָט צוגענומען בײַ משהן "די קוואַלן פֿון חכמה". דאָס מיינט נישט, חלילה, אַז ער האָט פֿאַרגעסן די תּורה; אַדרבה, משה רבינוס נשמה האָט זיך אויפֿגעהויבן אויף אַ העכערער מדרגה, דערפֿאַר האָט ער מער נישט געקאָנט מסביר זײַן די תּורה דעם פּשוטן פֿאָלק. דעם זעלבן טאָג, בײַ זײַן הונדערט-צוואָנציקסטן געבוירן-טאָג, איז משה ניפֿטר געוואָרן.

דאָס וואָרט "וילך", "און ער איז געגאַנגען", קלינגט ווי אָפּגעריסן פֿונעם ווײַטערדיקן טעקסט. וווּהין איז ער "געגאַנגען"? דער ווילנער גאָון דערקלערט, אַז דאָס דאָזיקע וואָרט, דער נאָמען פֿון דער הײַנטיקער פּרשה, איז מרמז אויף דעם, וואָס משה רבינוס גײַסט איז אַרײַנגעגאַנגען אין די נשמות פֿון יעדן ייִד, אין אַלע דורות. דורך זײַן טויט, איז משה רבינו געבליבן אויף אייביק לעבעדיק אין די הערצער פֿון זײַן פֿאָלק.

אַלע מעשׂיות פֿון דער תּורה קומען פֿאָר, אינעם גײַסטיקן זין, אין דער מענטשלעכער נשמה. משה רבינוס פֿיזישער געבוירן-טאָג פֿאַלט צונויף מיט זײַן יאָרצײַט, און איז פֿאַרבונדן מיט זײַן גײַסטיקן "ווידערגעבורט" אין דער גאַנצער וועלט. אַ גײַסטיקער מענטש שטרעבט צומאָל זיך אַרויסצורײַסן פֿון עולם-הזה, זיך אויפֿצוהייבן העכער ווי די גשמיותדיקע חכמות, כּדי אַראָפּצוברענגען אין דער וועלט אַ נײַע השׂגה. דאָס זעלביקע "רײַסעניש", וואָס ציט דעם מענטש אַרויס פֿון גשמיות, דינט ווי אַ קוואַל פֿון גײַסטיקער באַנײַונג אין דער וועלט.

דאָס דאָזיקע "רײַסעניש", דער אינערלעכער "וילך", איז פֿאַרבונדן מיטן קומענדיקן הייליקן יום-טובֿ, יום-כּיפּור.

אין אַ מענטשלעך געריכט, בעט דער באַשולדיקטער קודם מחילה פֿאַר זײַן פֿאַרברעכן, האָפֿנדיק, אַז די ריכטער וועלן האָבן רחמנות אויף אים. בײַם אָנהייב פֿונעם נײַעם יאָר קומט פֿאָר דער ג-טלעכער עיקר-מישפּט איבער דער גאַנצער וועלט; ראָש-השנה איז, אָבער, בעצם אַ פֿריילעכער יום-טובֿ, ווען מע עסט עפּל מיט האָניק. ווען עס קומט יום-כּיפּור, גייט דער הימלישער מישפּט אָן ווײַטער; ערשט דעמאָלט בעט מען דעם באַשעפֿער אַ גאַנצן טאָג צו פֿאַרגעבן אונדזערע עבֿירות, און מע זאָגט זיך אָפּ פֿונעם עסן און אַנדערע פֿיזישע פֿאַרגעניגנס.

לכאורה, וואָלט געווען מער צוגעפּאַסט צו טאָן פֿאַרקערט: קודם צו בעטן מחילה, און דערנאָך — צו פּראַווען אַ פֿריילעכן יום-טובֿ, האָפֿנדיק, אַז מע האָט פֿאַרדינט אַ גוט, זיס יאָר. די חסידישע ספֿרים דערקלערן, אַז די תּשובֿה אינעם פּשוטן זין, צו בעטן מחילה פֿאַר די עבֿירות, האָט מער שײַכות צו דעם פֿאַרגאַנגענעם חודש אלול, ווען מע הייבט אָן צו זאָגן סליחות און בלאָזן שופֿר נאָך שחרית, צו דערמאָנען וועגן דעם קומענדיקן יום-הדין.

אין די עשׂרת-ימי-תּשובֿה, נאָך ראָש-השנה, גרייט מען זיך צו אַ העכערן מין תּשובֿה. יום-כּיפּור איז דער טאָג, ווען די נשמה רײַסט זיך אַרויף פֿון דער גשמיותדיקער וועלט. מע בעט דעם אייבערשטן אָפּרייניקן אונדזערע נשמות פֿון די "פֿלעקן", כּדי צו קאָנען דערגרייכן די ריין-גײַסטיקע וועלט.

יום-כּיפּור ווערט פֿאַרגליכן צו אַ מיקווה. דאָס וואַסער פֿון דער מיקווה נעמט דעם מענטש אַרום פֿון אַלע זײַטן, און רייניקט אויס די גשמיותדיקע און רוחניותדיקע "פֿלעקן". אַ מענטש קאָן אָבער נישט לעבן אין וואַסער, דערפֿאַר קאָן מען זיך נישט טובֿלען אין מיקווה אַ לאַנגע צײַט. דאָס גײַסטיקע "רײַסעניש", דער אימפּעט פֿון די יום-כּיפּורדיקע תּפֿילות, ציט די נשמה אַרויס פֿון די גשמיותדיקע גרענעצן; יום-כּיפּור, טובֿלט מען זיך אין אַ "מיקווה" פֿון ג-טלעכער אַנטפּלעקונג.

מע קאָן אָבער נישט בלײַבן אַ לענגערע צײַט אין אַזאַ הייליקן מצבֿ, אָן קיין עסן און טרינקען, שטייענדיק אַ גאַנצן טאָג בײַם דאַוונען. כּדי אײַנצוּוואָרצלען די דערפֿאַרונג פֿונעם הייליקן טאָג אין אונדזער לעבן, מוז מען דווקא אַראָפּגיין צוריק אין עולם-הזה.

דאָס וואָרט "תּשובֿה" מיינט, אינעם בוכשטעבלעכן זין, "אומקערונג". נאָך דעם, ווי מע קערט זיך אום צום אייבערשטן, פֿאַרלאָזנדיק אויף אַ ווײַל די געוויינטלעכע וועלט, דאַרף מען אויך "אומקערן", אַרײַנברענגען די נײַע גײַסטיקע אַנטפּלעקונג אינעם טאָג-טעגלעכן לעבן. דעמאָלט ווערט אונדזער פּערזענלעכער "וילך", דאָס גײַסטיקע "רײַסעניש", אַ קוואַל פֿון באַנײַונג און לעבעדיקייט.