אונדזער הײַנטיקע פּרשה דערמאָנט אונדז ווידער אינעם טראַגישן טויט פֿון אַהרנס צוויי זין, נדבֿ און אַבֿיהוא, וואָס וועגן דעם ווערט דערציילט אין דער פּרשה "שמיני", וועלכע מיר האָבן לייענט מיט צוויי וואָכן צוריק. דער נאָמען "אַחרי", אָדער "אַחרי מות", מיינט "נאָכן טויט". די ערשטע פּסוקים פֿון דער פּרשה זאָגן אָן, ווי אַזוי די כּהנים זאָלן זײַן זייער אָפּגעהיט אין זייער עבֿודה אין בית־המיקדש, כּדי אויסצומײַדן די שטראָף פֿון נדבֿ און אַבֿיהוא.
רש״י דערקלערט, אַז די תּורה דערמאָנט אונדז צום צווייטן מאָל די מעשׁה מיט אַהרנס אומגעקומענע צוויי זין, כּדי צו וואָרענען די כּהנים אויף אַ מער זיכערן אופֿן. ווען אַ דאָקטער וויל מאַכן זיכער, אַז דער פּאַציענט זאָל נישט עסן אַ געוויסן שעדלעכן מאכל, אָדער נישט פֿירן אַ סכּנותדיקן לעבנס־שטייגער, דערציילט ער אים וועגן אַן אַנדער פּאַציענט, וועלכער איז געשטאָרבן צוליב דעם, וואָס ער האָט נישט געפֿאָלגט דעם דאָקטערס וואָרענונג. אויף אַ ענלעכן אופֿן, זאָגט דער רש״י, ווערט דער אָנזאָג וועגן דעם קטורת באַגלייט מיט אַ נעגאַטיוון בײַשפּיל פֿון נדבֿ און אַבֿיהוא, כּדי אָפּצוראַטעווען די קומענדיקע כּהנים פֿונעם זעלבן טעות.
מע קען אָבער פֿרעגן אַ קשיא: אַ סך מיצוות אין דער תּורה, אַרײַנגערעכנט די סאַמע יסודותדיקע און טאָגטעגלעכע, ווערן דערמאָנט בלויז איין מאָל, אָן קיין ספּעציעלע בײַשפּילן און וואָרענונגען. פֿאַרוואָס זשע דווקא דאָ, דערציילנדיק וועגן גאָר אַ ספּעציפֿישן ענין, וואָס האָט צו טאָן בלויז מיט דער עבֿודת־הכּהנים אינעם בית־המיקדש, טרעפֿן מיר אַזאַ וואָרענונג?
די חסידישע מפֿרשים באַטאָנען, אַז די תּורה גיט אונדז דאָ צו פֿאַרשטיין דעם דאָזיקן פּסיכאָלאָגישן פּרינציפּ גופֿא, וואָס רש״י האָט דערקלערט אינעם משל מיט אַ דאָקטער. אַ פּראַקטישער בײַשפּיל פֿון אַן אומגליק, וואָס איז געשען מיט עמעצן צוליב אַ געוויסער סכּנותדיקער אויפֿפֿירונג, האָט אַ שטאַרקערן עפֿעקט אויף די מענטשן, אין פֿאַרגלײַך מיט טעאָרעטישע עצות. הגם דער דאָזיקער פּרינציפּ ווערט דערמאָנט אין דער תּורה דווקא אין שײַכות מיט נדבֿ און אַבֿיהוא, וואָס די סיבות פֿון זייער טראַגישן טויט זענען זייער אומקלאָר, און פֿאָדערן דערפֿאַר אַ באַזונדערע וואָרענונג, האָט ער, אין דער אמתן, אַן אוניווערסאַלע ווערט.
יעדע וואָך פֿון דער "ספֿירה"־צײַט, פֿון פּסח ביז שבֿועות, איז פֿאַרבונדן, אַחוץ דער פּרשה, אויך מיט אַ געוויסן פּרק פֿון "פּרקי־אָבות". רבי מענדעלע וויטעבסקער, איינער פֿון די באַרימטסטע חסידישע צדיקים, האָט געוויזן, ווי אַזוי די הײַנטיקע פּרשה איז וווּנדערלעך פֿאַרבונדן מיט דער משנה אינעם דריטן פּרק פֿון "פּרקי־אָבֿות": "זײַט מתפּלל לטובֿת דעם מלכות, ווײַל ווען נישט די מורא פֿאַר זײַן מאַכט, וואָלטן מענטשן אויפֿגעגעסן איינער דעם צווייטן לעבעדיקערהייט".
לויט דעם פֿאַרשפּרייטן בוכשטעבלעכן אָפּטײַטש פֿון דער דאָזיקער משנה, שילדערט זי די מענטשלעכע נאַטור אין אַ נעגאַטיווער שײַן, באַטאָנענדיק, אַז אָן אַ רעגירונג וואָלטן מענטשן זיך געפֿירט ווי חיות; צוליב דעם, פֿלעגט מען אין געוויסע לענדער, אַרײַנגערעכנט דאָס צאַרישע רוסלאַנד, זאָגן ספּעציעלע תּפֿילות לטובֿת דעם קיניגרײַך.
איינער פֿון די קלאַסישע מפֿרשים, הרבֿ יצחק אַברבנאל (אַבאַרבאַנעל), האָט אָבער באַטאָנט, אַז אין דער משנה רעדט זיך דווקא וועגן "מלכות" (אין די תּלמודישע צײַט איז דאָס דאָזיקע וואָרט פּראַקטיש געווען אַ סינאָנים פֿונעם וואָרט "לאַנד"), אָבער נישט וועגן דעם קיניג אָדער דער רעגירונג. לויטן אַברבנאל, באַטאָנט די משנה אין "פּרקי־אָבֿות" די וויכטיקייט פֿון אַ געזעלשאַפֿטלעכער אָרדענונג, וואָס קען אָרגאַניזירט ווערן דורך די אײַנוווינער פֿונעם לאַנד אַליין, און לאו־דווקא דורך אַ צענטראַליזירטער מאַכט.
אַחוץ דעם בוכשטעבלעכן "סאָציאַלן" פּשט, האָט די דאָזיקע משנה אויך זייער אַ טיפֿן מיסטישן באַטײַט. דאָס וואָרט "מלכות" מיינט די אינערלעכע אָרגאַניזאַציע פֿון דער מענטשלעכער נשמה. ווען נישט דאָס אינערלעכע "מלכות", דער כּוח פֿונעם זעלבסט־קאָנטראָל, וואָלטן די נידעריקע אינסטינקטן און נאַרישע נטיות "אויפֿגעגעסן" די גוטע אייגנשאַפֿטן פֿונעם מענטש, און וואָלטן אים פֿאַרוואַנדלט אין אַ חיה. מע מוז, אָבער, בעטן דעם אייבערשטן צו געבן דעם דאָזיקן כּוח פֿון זעלבסט־קאָנטראָל, ווײַל די שלעכטע אינסטינקן זענען צומאָל אַזוי שטאַרק, אַז אָן דער ג־טלעכער הילף איז דער מענשט נישט בכּוח זיי בײַצוקומען. די הײַנטיקע פּרשה גיט אָבער אַן עצה, אַז כּדי אָפּצושוואַכן די שלעכטע תּאוות, זאָל מען זיך דערמאָנען אינעם טויט און שטראָפֿן, פֿון וועלכע עס האָבן געליטן די אַנדערע מענטשן, וואָס האָבן נישט געפֿאָלגט די גוטע עצות פֿון דער תּורה־חכמה.
קדושים
אונדזער צווייטע הײַנטיקע פּרשה, "קדושים", הייבט זיך אָן מיטן פּסוק: "איר זאָלט זײַן הייליק, ווײַל איך, ג־ט, בין הייליק". די דאָזיקע פּרשה איז טאַקע באַקאַנט מיט דער אויסערגעוויינטלעכער "קאָנצענטראַציע" פֿון מיצוות, וואָס זענען אין איר איבערגעציילט, אַרײַנגערעכנט אַ סך ענינים פֿון יושרדיקער אויפֿפֿירונג: מכבד זײַן די עלטערע מענטשן און תּלמידי־חכמים; צו ראַטעווען די, וואָס געפֿינען זיך אין סכּנה; צו לייזן קאָנפֿליקטן; ליב צו האָבן מענטשן, און צו דערמאָנען דעם צווייטן, ווי אַזוי מע זאָל זיך פֿירן ריכטיק און יושרדיק. הגם אַזעלכע ענינים זענען זיכער נייטיק, כּדי צו דערגרייכן די מדרגה פֿון הייליקייט, מיינט דער ייִדישער באַגריף פֿון "קדושה" עפּעס אַנדערש: אָפּגעזונדערטקייט פֿון אַלע גשמיותדיקע זאַכן. דאָס הייסט אָבער נישט, אַז אַ הייליקער מענטש מוז אַנטלויפֿן פֿון דער וועלט, אָדער איגנאָרירן די וועלטלעכע ענינים; גאָר פֿאַרקערט: צו זײַן הייליק מיינט די פֿעיִקייט צו זען אין אַלע זאַכן אין דער וועלט נישט די גראָבע פֿיזישע אייגנשאַפֿטן, נאָר דאָס רוחניות, די באַהאַלטענע ג־טלעכקייט, די טיפֿע טראַנסצענדענטאַלע נאַטור.
דער פּיאַסעצנער רבי, ר׳ קלונימוס שפּיראָ — אַ גרויסער פּוילישער צדיק, וועלכער איז אומגעקומען בעת דעם חורבן — האָט אָנגעשריבן עטלעכע ספֿרים, וווּ עס ווערן באַשריבן געוויסע גײַסטיקע מעטאָדן, ווי אַזוי מע קען דערפֿילן אַ "טעם" פֿון קדושה. אין איינער פֿון זײַנע ספֿרים, "בני מחשבֿה טובֿה", ווערט דערקלערט, אַז אַ ייִד, וואָס קאָנצענטרירט זיך אויפֿן רוחניות, וואָס געפֿינט זיך אין יעדן זאַמדעלע און ביימעלע פֿון דער וועלט, קען פֿאַרוואַנדלען די גאַנצע אַרומיקע וועלט, אין איר אינערלעכער פּערספּעקטיוו, אין אַ "ריינעם גן־עדן".
You've successfully signed up!
