ווי עס ווערט דערציילט אין דער פֿאָריקער פּרשה, האָט פּרעה זיך אָפּגעזאָגט אויסצופֿירן משהס און אַהרנס בקשה צו לאָזן די ייִדן ברענגען קרבנות אינעם מדבר: "ווער איז אײַער ג-ט, אַז איך זאָל זיך צוהערן צו זײַן קול?".
ווי מיר האָבן עס באַהאַנדלט אינעם פֿריִערדיקן פּרשה־אַרטיקל, ווערט אין דער פֿאָריקער סדרה, "שמות", דערקלערט די סיבה, פֿאַרוואָס האָט דער באַשעפֿער אַ סך פֿאַרשיידענע נעמען.
הגם דער באַשעפֿער ווערט אַנטפּלעקט אויף פֿאַרשיידענע אופֿנים, בלײַבט ער, בעצם, העכער פֿון אַלע באַגריפֿן, דערפֿאַר ווערט ער אָנגערופֿן אין דער פֿאָריקער פּרשה אויף אַזאַ אַבסטראַקן אופֿן: "א־ה־י־ה אַשר א־ה־י־ה" — "איך בין וואָס איך בין".
פּרעה האָט זיך אָפּגעזאָגט צו לאָזן די ייִדן ברענגען קרבנות אינעם מדבר צוליב דעם, וואָס ער האָט נישט געקענט דעם הייליקן שם־השם. די מפֿרשים זענען מסביר, אַז דער מיצרישער פֿירער האָט יאָ געגלייבט, אויף זײַן אופֿן, אין ג־ט. ער האָט אָבער נישט געגלייבט, אַז דער באַשעפֿער טראָגט אַ קאָנקרעטן נאָמען.
פּרעה, דער ראָש פֿון דער עגיפּטישער ציוויליזאַציע, וועלכע איז געווען באַקאַנט מיט גרויסע דערגרייכונגען אין פֿאַרשיידענע חכמות, האָט גאַנץ גוט געוווּסט, אַז דער באַשעפֿער איז העכער פֿון אַלע באַגריפֿן. אַדרבה, האָט ער געענטפֿערט משהן און אַהרנען אַזוי: ווי אַזוי קאָן דאָס זײַן, אַז דער רבונו־של־עולם, דער עצם פֿון דער עקזיסטענץ אַליין, האָט אײַך געשיקט?
קאָן מען דען זאָגן, למשל, אַז די צײַט, אָדער, לאָמיר זאָגן, דאָס ליכט, האָט עמעצן געבעטן עפּעס צו טאָן? דער באַשעפֿער איז דאָך אָן אַ שיִער מער אַבסטראַקט און דערהויבן, ווי די סאַמע אַלגעמיינע כּוחות אין דער וועלט. און איצט, האָט געטענהט פּרעה, זאָגט איר, אַז ער האָט אַ קאָנקרעטן נאָמען, אויסגעדריקט מיט פֿיר ייִדישע אותיות, "יוד-הא־ואו־הא", און געבעטן אײַך אויסצופֿירן אַ ספּעציעלע מיסיע צוליב אײַער פֿאָלק? אַזאַ אידעע האָט געקלונגען פֿאַר פּרעהן ווי אַ סתּירותדיקע, און האָט זיך נישט געלייגט אויף זײַן שׂכל.
אין דער הײַנטיקער פּרשה ווערט דער ענין פֿון הייליקע נעמען דערקלערט ווײַטער. דער אייבערשטער האָט געזאָגט משה רבינו, אַז ער האָט זיך אַנטפּלעקט צו אַבֿרהמען, יצחקן און יעקבֿן דורך דעם נאָמען "א־ל ש־די", וואָס סימבאָליזירט אַ קאָנקרעטיזאַציע, באַגרענעצונג; "און דורך מײַן נאָמען פֿון פֿיר אותיות, שם־השם, האָב איך זיך נישט געמאַכט באַקאַנט צו זיי" ("ושמי ה׳ לא נודעתּי להם"). די גאַנצע "טעאָריע פֿון שמות-קודש", וואָס שטעקט אין די ערשטע צוויי פּסוקים פֿון דער פּרשה, לאָזט זיך נישט איבערגעטײַטשט צו ווערן אַזוי גרינג אויף אַן אַנדער שפּראַך.
ווי מיר האָבן עס באַהאַנדלט מיט אַ וואָך צוריק, איז דער הייליקער שם־השם — דער "געוויינטלעכער" ג־טס נאָמען, וואָס ווערט דערמאָנט כּסדר, הונדערטער מאָל אין אונדזערע טאָג-טעגלעכע תּפֿילות — איז, אויב מע טראַכט זיך אַרײַן, אַ פּאַראַדאָקסיש וואָרט. ס׳איז אַ ווערב, וואָס באַצייכנט דעם אייביקן וועזן: "ער איז אייביק געווען, איז דאָ און וועט זײַן". ס׳איז, מיטאַמאָל, אַן אַבסטראַקטע קאָנצעפּציע און אַ פּערזענלעכער נאָמען; ווי עס שטייט אין די קבלה־ספֿרים, איז עס אַ "בריק" צווישן דער אומבאַנעמלעכער ג-טלעכער ענדלאָזיקייט און דעם מענטשלעכן פּערזענלעכן באַנעם.
ס׳איז דאָ אַ באַקאַנט חסידיש וואָרט וועגן נישט־גלייביקע מענטשן: "אַן אַפּיקורס גלייבט נישט אין אַזאַ גאָט, וואָס אַ מאמין וואָלט אין אים אויך נישט געטאָרט גלייבן". די מאַטעריאַליסטן לייקענען אָפּ די פּרימיטיווע פֿאָרעמס פֿון רעליגיע — און אין דעם זענען זיי גערעכט. זיי חזרן אָבער איבער דעם אַלטן פּרעהס טעות. הגם דער ג-טלעכער עצם איז טאַקע העכער פֿון אַלע באַגריפֿן, אַנטפּלעקט ער זיך אין אונדזער נשמה אויף אַ טיף־פּערזענלעכן אופֿן.
פּרעה האָט נישט געוואָלט גלייבן אינעם הייליקן שם־השם, ווײַל ער האָט שטרענג צעטיילט, ווי עס טוען אַ סך הײַנטיקע מאַטעריאַליסטן, די "אויסערלעכע" נאַטור און די אינערלעכע סוביעקטיווע וועלט פֿון אַ מענטש. דערפֿאַר האָט ער נישט געקאָנט פֿאַרשטיין, וויאַזוי קאָן דער אַבסטראַקטער "אויסערלעכער" עצם פֿונעם וועזן זיך ווענדן אויף אַ קאָנקרעטן אופֿן צו קאָנקרעטע מענטשן.
אין דער אמתן איז עס, אָבער, פּונקט פֿאַרקערט. דאָס עצם פֿונעם וועזן אַנטפּלעקט זיך אין אונדז כּסדר, דווקא אויף אַ פּערזענלעכן אופֿן — דורך אונדזערע געדאַנקען און געפֿילן. אַדרבה, באַשטייט אונדזער לעבן פֿון אַ שטענדיקער אינערלעכער ג-טלעכער אַנטפּלעקונג. מע קאָן זאָגן, אַז דער וועזן "רעדט" כּסדר צו אונדז דורך אונדזערע אייגענע רייד.
וועדליק אונדזער פּערזענלעכן אויפֿנעם, קאָנען מיר באַקוקן די וועלט אויף פֿאַרשיידענע אופֿנים. אין די זעלבע מכּות־מצרים, האָט פּרעה געזען, בײַם אָנהייב, בלויז טויטע "נאַטירלעכע פּראָצעסן", און די ייִדן האָבן געזען ג-טלעכע ניסים. די וועלט קאָן זיך אַנטפּלעקן אין אונדזער באַוווּסטזײַן פֿול מיט לעבעדיקייט און ג-טלעכקייט, אָדער, חלילה, ווי אַ טויטער מעכאַניזם.
ווי ס׳איז באַקאַנט, האָבן די ייִדישע אָבֿות זיך שוין געווענדט צום אייבערשטן דורך דעם הייליקן שם־השם. אָבער, דווקא בעת די מכּות־מצרים, וואָס עס ווערט וועגן זיי דערציילט אין דער הײַנטיקער פּרשה, האָבן די ייִדן "דערטאַפּט" דעם הייליקן "שם־השם", די ג-טלעכע נאַטור פֿון דער וועלט, "פֿון אינעווייניק", אויף אַ טיף־פּערזענלעכן אופֿן.
דער מהר״ל שרײַבט, אַז בעת די מכּות האָט די ווירקלעכקייט אַליין זיך "צעשפּאָלטן". ווען אַ ייִד און אַ מיצרישער רשע האָבן געטרונקען דאָס זעלבע וואַסער, פֿונעם זעלבן שיסל, איז עס פֿאַרן מיצרי, אין זײַן פּערזענלעכער וועלט, געווען בלוט. דער חילוק צווישן דער "אָביעקטיווער" און "סוביעקטיווער" וועלט איז זיך צעפֿאַלן.
ווען די מיצרים וואָלטן תּשובֿה געטאָן, וואָלטן זיי געקאָנט אויפֿנעמען די אַרומיקע וועלט אַזוי ווי די ייִדן. די מכּות-מצרים האָבן געוויזן, אויף אַ ניסימדיקן אופֿן, אַז דורך זייער וועלט־באַנעם זענען די מענטשן בכּוח צו בײַטן די גאַנצע וועלט — הגם מע זעט עס זעלטן אַזוי קלאָר. ווען אַ מענטש איז פֿול מיט בייזקייט און רישעות, פֿאַרוואַנדלט ער די אַרומיקע וועלט לויט זײַן מוסטער — במחשבֿה און במעשׂה. אָבער, אויב מע שטרעבט צו זען אַרום זיך רוחניות, קדושה און לעבן, ווערט אין דער וועלט אַנטפּלעקט דער הייליקער שם־השם — די ג-טלעכע לעבעדיקייט פֿונעם וועזן.
You've successfully signed up!
