אין אָנהייב פֿון דער פּרשה "בהר" ווערט דערקלערט די מיצווה פֿון שמיטה: יעדע זיבן יאָר מוזן די ייִדן אין ארץ-ישׂראל אויפֿהערן צו באַאַרבעטן די ערד. די קומענדיקע שמיטה הייבט זיך אָן שפּע­טער מיט פֿינף חדשים, אינעם יאָר ה׳ תּשס״ח. דאָס גערעטעניש, וואָס וואַקסט פֿון זיך אַליין אויף די אומבאַאַרבעטע פֿעלדער במשך פֿונעם שמיטה-יאָר, טאָר נישט פֿאַר­קויפֿט ווערן אויף אַן אָרגאַניזירטן אופֿן; אַלע אומבאַצוימטע פֿעלדער מוזן זײַן הפֿקר, אָפֿן פֿאַר אַלעמען. אַחוץ דעם, ווערן בעת דער שמיטה בטל אַלע חובֿות — הגם, כּדי די קרעדיטאָרן זאָלן נישט מורא האָבן צו אַנטלײַען געלט, האָבן די חז״ל אויסגע­אַרבעט אַ ספּעציעלן קאָנטראַקט, "פּרוזבול", וואָס דערמעגלעכט זיי צו פֿאָדערן דעם חובֿ נאָכן שמיטה-יאָר.

די שמיטה ווערט אָנגערופֿן אין דער פּרשה "שבת שבתון", דאָס "שבתדיקע יאָר". אַזוי ווי דער וועכנטלעכער צײַט-ציקל, וואָס באַשטייט פֿון זעקס אַרבעט-טעג און שבת, זענען די יאָרן אויך אײַנגעטיילט אין זיבן-יעריקע פּעריאָדן, וואָס דערמאָנען אין די זיבן טעג פֿון וועלט-באַשאַפֿונג.

רבינו בחיי האָט מסביר געווען, אַז די מיצווה פֿון שמיטה גיט אונדז צו פֿאַרשטיין און דערפֿילן, אַז די ערד געהערט, אין דער אמתן, בלויז צו דעם אייבערשטן אַליין, און אַז יעדע מענטשלעכע מאַכט און אייגנטום איז באַדינגלעך און צײַטווײַליק. אין משיחס צײַטן, וועלכע ווערן אָנגערופֿן "דער שטענדיקער שבת", וועט די מענטש­הייט עס תּמיד אָנערקענען; די תּורה הייסט, מע זאָל זיך אין דעם דערמאָנען כאָטש איין מאָל אין זיבן יאָר, הגם מע מוז כּסדר שטרעבן צו לעבן לויט דעם דאָזיקן פּרינ­ציפּ. ר׳ יהודה אַשלג, איינער פֿון די גרעסטע מקובלים פֿונעם פֿאַרגאַנגענעם יאָרהונ­דערט, האָט שטאַרק געשטיצט די אידעע פֿון קאָ­לעקטיווער לאַנדווירטשאַפֿט, הגם ער האָט שאַרף קריטיקירט די גײַסטלאָזיקע אַטמאָ­ספֿער פֿון די קיבוצים, וועלכע האָבן גע­פּרוּווט אויסצופֿירן די דאָזיקע אידעע אויף אַ מאַטעריאַליסטישן אופֿן.

די הײַנטיקע מאַטעריאַליסטישע וועלט האַלט, אַז דער וווילשטאַנד פֿון די מענטשן ווענדט זיך אין דער מי, וואָס מע לייגט אַרײַן, כּדי צו "באַצווינגען" די נאַטור צו פּראָדוצירן וואָס מער גערעטעניש, ענער­גיע און אַנדערע נייטיקע זאַכן. די חסידישע מפֿרשים באַטאָנען, אַז די מיצווה פֿון שמיטה ווײַזט אָן, אַז ס׳איז נישט אַמת. הגם ס׳איז טאַקע וויכטיק צו באַאַרבעטן די ערד, קומט די גרעסטע גערעטעניש דווקא פֿונעם איבערלאָזן די פֿעלדער "אויף ג-טס באַ­ראָט", פֿון צײַט צו צײַט. און פֿאַרקערט: דאָס "באַ­צווינגען" די נאַ­טור אָן אויפֿהער ברענגט נאָר צרות און קללות. די גאַנצע וועלט איז באַ­שאַפֿן געוואָרן אין זעקס טעג, אָבער באַזונדערס געבענטשט געוואָרן דווקא אינעם זיבעטן טאָג, שבת, ווען דער אייבערשטער האָט "אָפּגערוט" פֿון זײַן "מלאכה". דאָס "אָפּ­רוען", דאָס פֿאַרלאָזן זיך אויף דעם אייבערשטן, איז מסוגל צו ברענגען דווקא די גרעסטע השפּעה.

די מיצווה פֿון שמיטה סימבאָליזירט אויך די קאָסמישע פּעריאָדן פֿון וועלט-באַשאַפֿונג, וועלכע ווערן אויך אָנגערופֿן אין די קבלה-ספֿרים "שמיטות". על-פּי-קבלה, ווערט דער גאַנצער אוניווערס באַ­שאַפֿן יעדן מאָמענט פֿון ס׳נײַ. אַלע זאַכן, אַרײַנגערעכנט סײַ אונדזערע גופֿים, סײַ אונדזערע נשמות, ווערן כּסדר באַנײַט און "איבערגעשאַפֿן". עס זענען אָבער פֿאַראַן קאָסמישע פּעריאָדן, פֿון זיבן טויזנט יאָר, ווען די גאַנצע וועלט ווערט שטאַרק טראַנס­פֿאָרמירט. לויט דער שיטה פֿון "שמיטות", איז די וועלט באַשאַפֿן געוואָרן לאו-דווקא בוכשטעבלעך אין זעקס טעג, און לאו-דווקא בלויז מיט עטלעכע טויזנ­טער יאָר צוריק. אַ גרויסער מקובל פֿונעם 14טן יאָרהונדערט, ר׳ יצחק פֿון עכּו, האָט אַפֿילן געהאַלטן, אַז די "שמיטות" גופֿא דויערן נישט בוכשטעבלעך זיבן טויזנט, נאָר עטלע­כע מיליאַרד יאָר; אין איינעם פֿון זײַנע ספֿרים, האָט ער אויסגערעכנט דעם על­טער פֿונעם אוניווערס, וואָס שטימט כּמעט פּינקטלעך מיט דער מאָדערנער וויסנשאַפֿט.

לויט דער דאָזיקער קאָנצעפּציע, זענען נישטאָ קיין פּרינציפּיעלע סתּירות צווישן דער תּורה און וויסנשאַפֿט, אַרײַנגערעכנט די טעאָריע פֿון עוואָלוציע. הגם אַ טייל מקובלים האָבן נישט אָנגענומען אַזאַ אָפּטײַטש פֿון וועלט-באַשאַפֿונג, האָבן אַ סך פּראָמינענטע רבנים דווקא יאָ אַזוי געהאַלטן, אַרײַנגערעכנט הרבֿ ישׁראל ליפֿשיץ, דער מחבר פֿונעם משנה-קאָמענטאַר "תּפֿארת-ישׁראל", הרבֿ נפֿתּלי-צבֿי-יהודה בערלין, הרבֿ אַריה קאַפּלאַן און אַנדערע.

בחוקותי

די צווייטע פּרשה פֿון דער הײַנטיקער וואָך הייבט זיך מיט די ברכות, וואָס קומען פֿאַרן מקיים זײַן די מיצוות: רעגן, גערעטעניש און שלום. דער אייבערשטער זאָגן צו: "ואכלתם לחמכם לשׂבֿע" — "און איר וועט זיך אָנזעטיקן מיט אײַער ברויט". די מפֿרשים פֿרעגן אַ קשיא: מע ווייסט, אַז דער עיקר-שׂכר פֿון די מיצוות באקומט מען אויף יענער וועלט; פֿאַרוואָס זשע דערמאָנט די תּורה בלויז דעם גשמיותדיקע, עולם-הזהדיקן שׂכר; ס׳איז אויך כּדאַי צו באַמערקן, אַז די גמרא זאָגט, אַז מע זאָל דווקא נישט עסן "לשׂבֿע" — נישט פּרוּוון צו דערגרייכן דעם מאַקסימום פֿון וועלטלעכע הנאות, כּדי די איבעריקע "זאַטקייט" זאָל נישט ברענגען דעם מענטש צו כּעס און אַנדערע שלעכטע מידות.

דער בעל-שם-טובֿ האָט באַטאָנט, אַז דער דאָזיקער אָנזאָג פֿון גמרא באַציט זיך דווקא צו די, וואָס האָבן נאָך נישט מנצח געווען די גראָבע מידות; אַ צדיק, אַ באַשיידענער, אָפּגעהיטער, אלטרויִסטישער מענטש, קען הנאה האָבן פֿון דער וועלט וויפֿל מע וויל, נישט ווערנדיק פֿאַרגרעבט. דערפֿאַר זאָגט צו דער דאָזיקער פּסוק, בדרך-רמז, אויך דעם גײַסטיקן, און נישט בלויז דעם גשמיותדיקן שׂכר: דווקא ווען מע איז גײַסטיק גוט, און מ׳האָט שוין זיכער פֿאַרדינט אַ חלק אין עולם-הבא, ווערט דאָס עסן און אַנדערע מאַטעריעלע פֿאַרגעניגנס פֿאַר אים אַ ברכה; אין פֿאַרגלײַך מיט די רשעים, וואָס יאָגן זיך נאָך אַלע הנאות פֿון עולם-הזה, ווערנדיק אָנגעפֿילט מיט גאווה און כּעס, אָבער קענען קיינמאָל נישט אָנזעטיקן זייערע תּאוות, ווערן די צדיקים "זאַט" מיט זייער "ברויט".