 |
| קעמפּער פֿון די 1940ער יאָרן: (פֿון רעכטס) דזשאָון וואָלפֿסאָן, מרים פֿאָרמאַן, פֿיליס אָנהייבער. |
אין בויבעריק, אין בויבעריק,
שטראַלט אויף דאָס האַרץ מיט ליד און לויב.
אין בויבעריק, זאָל שוועבן פֿרײַ
די ווײַסע טויב, די שלום־טויב.
שוועבט הויך און פֿרײַ,
און פֿרײַ און ווײַט,
לאַנד־אויס, לאַנד־אײַן, לאַנד־אויס, לאַנד־אײַן,
און בויבעריק, און בויבעריק
וועט דײַן געטרײַער וועכטער זײַן.
די ווערטער צום "ליד פֿון די בויבעריקאַנער", וואָס מע פֿלעגט זינגען אינעם ייִדישיסטישן זומער־לאַגער, "קעמפּ בויבעריק", האָט אָנגעשריבן דער לאַנג־יאָריקער דירעקטאָר און פּעדאַגאָג, לייבוש לעהרער (1887—1964). די מוזיק האָט, אַפּנים, געשאַפֿן דער ערשטער מוזיק־לערער אין בויבעריק, דער באַקאַנטער קאָמפּאָזיטאָר, לאַזאַר ווײַנער. דאָס ליד האָט מען געזונגען בעתן "פֿעלקער־יום־טובֿ", אַ סוף־זומער־פֿעסטיוואַל, וואָס לייבוש לעהרער האָט אײַנגעפֿירט אונטער דער השפּעה פֿון דער "פֿעלקער־ליגע", וואָס מע האָט געגרינדעט נאָך דער ערשטער וועלט־מלחמה מיט דער האָפֿענונג, אַז די אָרגאַניזאַציע וועט ברענגען אַ פּערמאַנענטן שלום אויף דער וועלט, נאָך דער שרעקלעכער צעשטערונג פֿונעם קריג.
דעם סוף־וואָך, פֿונעם 1טן ביזן 3טן מײַ, האָט מען אָרגאַניזירט אַ "בויבעריק"־ווידערטרעף, און קעמפּער פֿון עטלעכע דורות זענען זיך צונויפֿגעקומען אויפֿן אָריגינעלן שטח, וווּ דער קעמפּ האָט זיך געפֿונען. הײַנט רופֿט זיך דאָס אָרט דער "אָמעגאַ־אינסטיטוט פֿאַר האָליסטישע שטודיעס", און געזונטע יונגע־לײַט גייען אַרום מיט קליינע קאָצקעלעך אונטער די אָרעמס גרייט צו זיצן אויף זיי אין יאָגאַ־פּאָזיציעס. אינעם "עס־צימער" פֿון אַמאָל, עסט מען הײַנט נאָר וועגעטאַריש עסן, אַפֿילו קיין מילכיקס וועט מען אײַך דאָרט נישט דערלאַנגען.
דער "שלום־עליכם־פֿאָלק־אינסטיטוט" האָט אָפּגעקויפֿט דאָס לאַנד לעבן רײַנבעק, ניו־יאָרק, אין 1923 און "קעמפּ בויבעריק" איז געוואָרן איינע פֿון די לאַנג־דויערנדיקסטע ייִדישע קולטור־אינסטיטוציעס אין דער געשיכטע. אין 1979 האָט מען דורכגעפֿירט דעם לעצטן סעזאָן, און די עלטסטע קעמפּער פֿון יענער צײַט, די "עלטסטע־עלטסטע" האָבן צוזאַמענגעשטעלט דעם איצטיקן צוזאַמענפֿאָר לכּבֿוד 30 יאָר פֿון דער דאַטע. הײַנט איז יענע גרופּע, מער נישט קיין 15 יאָר אַלט, נאָר 45! די צײַט שטייט נישט אויפֿן אָרט.
 |
| עמילי ווײַנער, "פֿעלקער־יום־טובֿ", 1959 |
די צאָל קעמפּער פֿון די 1930ער, 40ער און 50ער יאָרן ווערט אַלץ קלענער פֿון יאָר צו יאָר. דאָס מאָל זענען געקומען נאָר געציילטע. צווישן זיי איז געווען פֿיליס אָנהייבער (הײַנט הייסט זי זײַמאַן־טאָבין), וועלכע האָט אַן אײַזערנעם קאָפּ און געדענקט די אָריגינעלע לידער וואָס די גוטע יונגע ייִדיש־קענערס פֿון יענע יאָרן, צווישן זיי אוריאל און גבֿריאל ווײַנרײַך, אַמיק (אייב) ברומבערג און מאַני קלײַן, האָבן געשאַפֿן און פֿאָרגעשטעלט אין זייערע וועכנטלעכע "שטאָך"־פּראָגראַמען, וועלכע האָבן זיך אנגעהויבן אַזוי —
יעדן שבת, יעדע וואָך.
ברענגען מיר אַ נײַעם שטאָך.
אַ שטאָך אַהער, אַ שטאָך אַהין
"באָט ווי אָלווייס קיפּ איט קלין"
[אָבער תּמיד האַלטן מיר דאָס ריין].
פֿיליס׳ טאַטע־מאַמע, וועלוול און מינציע אָנהייבער, זענען געווען טיפּישע "שלום־עליכמניקעס", קולטור־טוער, אינטעלעקטואַלן וואָס האָבן הנאה געהאַט פֿון אַ גוטער לעקציע אויף ייִדיש "אונטערן בוים" אין בויבעריק. ווען פֿיליס איז געווען אַ קעמפּערין, האָט דער באַקאַנטער קאָמפּאָזיטאָר וולאַדימיר חפֿץ געלערנט מוזיק מיט די קינדער. קיין בויבעריק זענען געוויינטלעך געקומען די פּני פֿון דער קולטור־וועלט צו אַרבעטן זומער; צווישן די אַמאָליקע מוזיק־לערערס זענען געווען אַזוינע טאַלאַנטן ווי: איליאַ טרילינג, לאַזאַר ווײַנער, און אין די שפּעטערדיקע יאָרן — חנה מלאָטעק, דוד עלען, מיידאַ פֿײַנגאָלד און דזשאַש וואַלעצקי. וואַלעצקי, הײַנט אַ פֿילם־מאַכער, איז צו דעם ווידערטרעף געקומען און געשפּילט בײַ דער פּיאַנע די אָריגינעלע פֿרײַטיק־צו־נאַכטס־ און שבתדיקע לידער, ס׳רובֿ געשריבן פֿון לעהרער און ווײַנער, וואָס יעדער בויבעריקאַנער קען אויף אויסנווייניק, אַפֿילו די וואָס קענען נישט קיין איין וואָרט ייִדיש פֿון דער היים. ווי למשל —
ווען די אָוונט־זון פֿאַרגייט,
טוט זי אָן איר פּורפּור־קלייד.
נאַכט וועט באַלד ווערן,
זילבערנע שטערן,
וועלן אַלע לײַכטן, אויף אונדז, אויף אונדז....
ווען די בויבעריקאַנער, אַלע אָנגעטאָן אין ווײַס, האָבן בײַם איצטיקן ווידערטרעף דאָס ליד צוזאַמען געזונגען פֿרײַטיק־צו־נאַכט, איז דורכגעגאַנגען אַ ציטער איבערן לײַב, ווײַל מע האָט זיך דערמאָנט אין די זיסע קינדער־יאָרן פֿון אַמאָל...
מע וואָלט געדאַרפֿט אָנהייבן אַן אַנקעטע בײַ די בויבעריקאַנער, און אויסגעפֿינען דעם ליטעראַרישן ייִחוס פֿון די קעמפּער. עס זעט אויס, אַז כּמעט די גאַנצע ייִדיש־שרײַבער־וועלט האָט געשיקט אירע קינדער אַהין צו פֿאַרברענגען דעם זומער. קינדער מיט משפּחה־נעמען ווי: לייוויק, פּרץ, איגנאַטאָוו, אָפּאַטאָשו האָט מען דאָרטן געקענט געפֿינען. ערשט פֿאַר אַ יאָרן, האָב איך אויסגעפֿונען, אַז אַ חבֿרטע, אַ מיידל פֿון קאַליפֿאָרניע, קאַטי סענטער, איז אַן אייניקל פֿונעם אַמעריקאַנער דראַמאַטורג ב. סענטער. אין מײַן שוועסטער־בײַדל האָב איך געקענט קאַרען קלײַן, וועגן וועלכער איך האָב מיט אַ סך יאָרן נאָכן קעמפּ אויסגעפֿונען, איז געווען אַן אייניקל פֿונעם שרײַבער חיים קאַנטאָראָוויטש. דעני פֿאָרמאַן, פֿון מײַן בײַדל־גרופּע, איז אַן אייניקל פֿונעם שרײַבער שלמה סײַמאָן, און זײַן מאַמע, מרים סײַמאָן־פֿאָרמאַן, איז אויך געקומען צום איצטיקן ווידערטרעף. אויך אין מײַן שוועסטער־בײַדל געפֿינט זיך אַנדרעאַ בײַנדער, אַן אייניקל פֿונעם דראַמאַטורג, פֿישל בימקאָ.
 |
| פֿרײַטיק פֿאַרן עסן, האָט מען אַרומגערינגלט דעם דירעקטאָר |
בויבעריק איז געווען אַ צווישן־דורותדיקע איבערלעבונג און מײַן חבֿר עווען וואָלפֿסאָן, אין מײַן עלטער, איז געקומען מיט זײַנע טאַטע־מאַמע דזשאָן (מיידלשער נאָמען — קאָלטער) און טאַטע, דזשערי וואָלפֿסאָן, וועלכע האָבן זיך באַקענט אין בויבעריק אין די 1950ער יאָרן און חתונה געהאַט. זיי זענען נישט געווען די איינציקע: אויף אַ טאָוול האָט מען בײַם ווידערטרעף אויסגערעכנט אַלע "בויבעריקאַנער־פּאָרלעך", און די רשימה איז געווען אַ גאַנץ לאַנגע.
די נײַע באַלעבאַטים פֿון "בויבעריק", דער "אָמעגאַ־אינסטיטוט" האָבן, צום גליק, געלאָזט די אַמאָליקע בנינים, נאָר זיי ראָמאָנטירט. האָט מען דאָס געפֿיל, אַז מע גייט שפּאַצירן אינעם זעלביקן קעמפּ פֿון אַמאָל. אַ גרופּע פֿון אונדז האָט זיך געלאָזט גיין צום "וואַלדהויז", וווּ מע האָט אונדז קינדער דערציילט, עס וווינט אַ מאָנסטער, (אין די ערשטע יאָרן פֿון בויבעריק האָט דער מוזיק־לערער דאָרטן געוווינט). הײַנט מעדיטירט מען דאָרטן צווישן די פּישטשענדיקע פֿייגל, און קיין טראַכט פֿונעם אַמאָליקן רײַכן ייִדישן קינדער־לעבן האָבן די "אָמעגאַ"־אָנטיילנעמער אַוודאי נישט. מיר זענען אויך פֿאַרבײַגעגאַנגען דעם אַלטן ביוראָ פֿונעם קעמפּער־פּערסאָנאַל; הײַנט שלאָפֿט דאָרט דער "טײַ־טשי"־לערער, אַ ייִד, אַגבֿ, וואָס האָט געקענט אַ ביסל ייִדיש און איז געווען צופֿרידן מיטן ייִחוס פֿונעם אָרט. ער האָט געזיצפֿט, און מיר האָבן געזיצפֿט, און ער האָט, מיר דאַכט, פֿאַרשטאַנען, אַז אַ קעמפּ וואָס האָט געשאַפֿן אַזוינע שטאַרקע פֿרײַנדשאַפֿטן, איז אַ זעלטענע דערגרייכונג.