מיר באַגריסן דעם באַקאַנטן רוסיש־ייִדישן שרײַבער גריגאָרי קאַנאָוויטש צו זײַן ווערן אַ בן־שמונים און ווינטשן אים געזונט און שעפֿערישקייט

דער שוסטער חנן מערגאַשילסקי האָט געהאַט אַ שטיף־ברודער, לייזער־דוד, וואָס זײַן פּרנסה איז געווען אין אונדזערע ערטער ווייניק פֿאַרשפּרייט צווישן ייִדן — ער איז געווען אַ פֿויגלכאַפּער.

— עס פּאַסט נישט, אַז אַ ייִד זאָל כאַפּן פֿייגל, — האָט יעדעס מאָל געטענהט חנן, ווען די רייד איז פֿאַרגאַנגען וועגן לייזער־דודן, — ס’איז נישט גוט צו פֿאַרשפּאַרן אַ פֿויגל אין אַ שטײַגל; דער אייבערשטער האָט דעם באַשעפֿעניש געגעבן פֿליגלען עס זאָל פֿרײַ פֿליִען פֿון איין צווײַגל צו אַ צווייטן, פֿון איין קוסט צו אַן אַנדערן. שטעל זיך נאָר פֿאָר, חיימקע, וואָס וואָלט געווען, ווען פּלוצעם, אין מיטן דעם העלן טאָג, כאַפּן אונדז די פֿייגל און טראָגן אַוועק אין זייער שנאָבל אין אַ וויסטעניש צי אין אַ זומפּיקער בלאָטע.

— וועמען — אונדז? — האָט אַן אָנגעשראָקענער געפֿרעגט דער צען־יעריקער חיים, חננס עלטער אייניקל. — און די קליינע קינדער אויך? יאָ?

— אי די קליינע, אי די גרויסע. ייִדן און גויים, — האָט דער זיידע, מיט געדולד, דערקלערט דעם ייִנגעלע, אַרויפֿציִענדיק אויפֿן קאָפּיט אַן אָפּגעריבענעם שוך.

ווי חיימקע זאָל זיך נישט געווען געהאַט באַמיט פֿאָרצושטעלן דאָס שרעקלעכע אָנשיקעניש, האָט ער עס אין זײַן קינדערשער פֿאַנטאַזיע נישט געקאָנט אויסמאָלן. און אין דער אמתן — ווי קאָן אַזוי זײַן, אַז פּלוצעם, ווער ווייסט פֿון וואַנען, גאַנץ קאַיאָר פֿאַלט אָן אויפֿן שטעטל, וואָס כאַפּט נאָך אַ זיסן דרעמל, עפּעס אַ טשאַטע ווילדע, בייזע פֿייגל, לאָזט זיך אַראָפּ פֿונעם הימל און הייבט אָן כאַפּן פֿאַרן קאָלנער וועמען עס לאָזט זיך — זאָל דאָס זײַן דער זיידע חנן אָדער חיימקעס לערער, באַלסער, אָדער דער דיקער און וווילער דאָקטער פּאַקעלטשיק. כאַפּט אָן רחמנות צו זען, ווי אַ גײַער כאַפּט אַ הון, און טראָגט זי, נעבעך, אַוועק ערגעץ אין דער סאַמע פֿינצטערניש פֿון וואַלד, וואָס רוישט פֿון ביידע זײַטן דער שטילער וויליע, אָדער אויף די וויסטע בלאָטעס, וואָס קיינער איז נאָך פֿון דאָרט קיין לעבעדיקער נישט אַרויס. חיימקע האָט שוין אַפֿילו געוואָלט פֿרעגן בײַם זיידן, ווי גרויס דאַרפֿן זײַן די דאָזיקע פֿייגל און ווי שטאַרק וואָלטן געדאַרפֿט זײַן זייערע שנאָבלען, זיי זאָלן קאָנען אַזוי גרינג אָפּרײַסן פֿון דער ערד און אויפֿהייבן אין דער לופֿטן אַפֿילו אַזאַ קליינטשיקע און דאַרע ייִדענע ווי זײַן באָבע קיילע, חלילה. מערגאַשילסקי האָט אָבער פֿײַנט געהאַט, ווען מע פֿלעג אים פֿרעגן עפּעס אַ נאַרישקייט וואָס האָט קיין שום שײַכות נישט צו זײַן אַרבעט, בפֿרט וועגן פֿייגל; ער וויל בכלל נישט הערן וועגן זיי. בײַ אים האָבן אַלע פֿייגל איין נאָמען — אַ פֿויגל, אַ פֿייגעלע — זאָל דאָס זײַן אַ קאָרנקראָ אָדער אַ שטאַר, אַ בלויערל אָדער אַ שוועלבעלע, אַ דראָסל אָדער אַ ציטער־עקל. אַ היפּוך פֿון זײַן ברודער לייזער־דוד, וואָס האָט געשמט אין די ערטער פֿאַר אַ קענער פֿון פֿייגל און האָט באמת געקענט אײַך באַלד אָנרופֿן דעם נאָמען פֿון יעדן פֿויגל, זײַן פֿאַרב און קול — אַזוי האָבן חננס אַלע קענטענישן אין פֿייגל זיך אויסגעלאָזט צו טויבן און שפּערלעך, די שטענדיקע בעטלערס, וואָס דער שוסטער האָט זיי פּשוט פֿײַנט געהאַט.

— דײַנע טויבן האָבן שוין פֿאַרקאַקט דאָס גאַנצע פֿענצטער, — האָט זיך געבייזערט חנן אויף זײַן ברייטהאַרציקער קיילע, וואָס פֿלעגט זיי צומאָל אונטערוואַרפֿן אַ זשמעניע ברעקלעך.

— אַ טויב איז דאָך אַ הייליקער פֿויגל, — האָט קיילע געפּרוּווט זיך פֿאַרענטפֿערן, — ווען דער מבול איז נישט דאָ געדאַכט געשען, וועמען האָט נח געשיקט זוכן די יבשה, דיך? מיך? ניין — די טויב!

— איז וואָס זשע? מעג זי איצט קאַקן אויפֿן פֿענצטער־ברעטל?!

זיך אַמפּערן מיט חנן האָט נישט געהאַט קיין זינען. ער אַליין האָט געהאַלטן, אַז חוץ אים, קאָן מער קיינער אין דער וועלט נישט זײַן גערעכט. באַזונדערס פֿלעג ער ווערן אין כּעס, אַז עמעצער אין אַ פּילפּול האָט אַ גראָב געטאָן מיטן גראָבן פֿינגער און זיך פֿאַררופֿן אויף אַ פּסוק; אָדער אים אָנגעהויבן לערנען שׂכל.

— דער אייבערשטער האָט טאַקע געלערנט די וועלט: לא־תירצח, לא־תעשׂה, לא־תיגנבֿ, לא־תינאף... און וואָס איז דער סוף? ווער קאָן הײַנט זיך אויפֿהייבן און זאָגן: איך, רבונו־של־עולם, האָב נישט געזינדיקט, כ’בין ריין פֿאַר דיר, ווי דער בלויער הימל: כ’האָב קיינעם קיין שלעכטס נישט געטאָן, נישט אַרײַנגעלאָזט די האַנט אין אַ פֿרעמדער קעשענע... ווער האָט די חוצפּה אַזוינס צו זאָגן, אַז דער אייבערשטער זאָל נישט ווערן פֿאַרביטערט פֿון דער ליגנערײַ? סײַדן, דער שלימזל אונדזערער לייזער־דוד.

דער שוסטער איז ווי אַראָפּ פֿון דער קאָפּיט; אָט האָט ער געטײַט מיט דער אָל אין קיילעס זײַט, און אָט אַרויף — אין די שווײַגנדיקע הימלען. קיילע, זײַן ווײַב, וואָלט אים בפֿירוש יאָ געענטפֿערט, זי האָט אָבער שוין גוט געוווּסט, אַז אין אַזעלכע מינוטן איז בעסער מיטן מאַן נישט אָנהייבן.

— קיינער וועט עס נישט טאָן און נישט זאָגן! — האָט חנן געפּילפּולט מיט זיך אַליין, — פֿאַרוואָס? ווײַל כּל־זמן דער מענטש לעבט, וויל ער אויסקוועטשן זײַן וויגאָדע נישט פֿון גאָטס געבאָט, נאָר פֿון די לײַט, וואָס ער קאָן פֿון זיי האָבן אַ שטיקל ברויט דאָ אויף דער וועלט, נישט אויף יענער. אין אַלע צײַטן, קיילע, האָבן די חטאים געבראַכט מער רווח, איידער די קדושה.

— אַ גרויסן רווח האָט מען פֿון זינד? — האָט קיילע זיך קוים דערוואַרט אַרײַנצושטעלן אַ וואָרט. — כ’געדענק עפּעס נישט, אַז דו, חנן, זאָלסט בײַ עמעצן עפּעס צוגנבֿענען, אָדער זאָגן אַ ליגן דײַנע קרובֿים און קליענטן! נאָך מער: די וועלט וואָלט זיך נישט איבערגעקערט, ווען צומאָל שווײַגסטו אָפּ. ווער דאַרף דײַן אמת? אַן אַנדער זאַך מיר, די ווײַבער. אויב עס טרעפֿט זיך שוין, אַז ס’רײַסט זיך פֿון מײַן צונג אַראָפּ אַ ליגן, געשעט עס נישט בכּיוון, עמעצן, חלילה, מאַכן שלעכטס, נאָר טאַקע צום גוטן, מונטערן אַ מענטש. דו ווייסט אַליין, אַז כ’האָב אויף אַלעמען רחמנות. שוין אָפּגערעדט פֿון דײַן ברודער — ער איז דאָך עלנט ווי אַ שטיין. זיך אָפּגעגט מיט דער וועלט, ווי מיט אַ זינדיקער פֿרוי, און אַלץ צוליב זײַנע פֿייגל, — האָט קיילע פֿאַרענדיקט מיט אַ קרעכץ, און צוגעגעבן: — רייץ נישט דעם אייבערשטן מיט דײַנע רייד!

דעם אייבערשטן האָט חנן דווקא נישט געוואָלט ניט אויפֿרייצן און ניט זיך אויספֿײַנען פֿאַר אים. וואָס דאַרף ער פּטרן צײַט און כּוח אויף דעם, וואָס האָט אַלץ באַשאַפֿן אויף דער וועלט, און דערנאָך זי געלאָזט אויף הפֿקר? ס’איז אַפֿילו נאַריש זיך לאָזן אין לאַנגע דיבורים מיט דעם, וואָס רײַבט נישט אויס קיין שיך און שטיוול און גייט אַרום באָרוועסערהייט. וואָס קאָן לעבן אים פֿאַרדינען אַ שוסטער?

— ווען עמעצער פֿרעגט מיך: זאָגט מיר נאָר, רב חנן, פֿאַרוואָס זשע געפֿינט זיך נישט צווישן מענטשן אַזאַ חכם? וואָלט איך אים געענטפֿערט: מחמת מיר זײַנען נאָך קיין מענטשן נישט געוואָרן, סתּם ווילדע חיות אויף צוויי פֿיס, וואָס דאָס וויכטיקסטע איז בײַ זיי עסן צו זאַט און האָבן אַ וואַרעמע נאָרע, — האָט בייז און דערדריקט אַרויסגעבראַכט דער שוסטער.

קיילע איז געבליבן דערשיטערט פֿון איר מאַנס ווערטער. זי האָט איצט געבעטן דעם אייבערשטן ער זאָל אים פֿאַר דעם נישט שטראָפֿן. זי אַליין טראַכט נישט אַזוי. ס’טוט איר וויי דאָס האַרץ פֿאַר יעדער באַשעפֿעניש: פֿאַרן הונגעריקן שפּערל, וואָס טשיריקעט לעבן זייער שטיבל גאַנצענע טעג; פֿאַר דער טויב, וואָס קויטיקט אויפֿן דאַך; און אַוודאי פֿאַר איר באַשערטן, אַן עקשן, ווי אַן עכטער ליטוואַק, וואָס נאָר אין בעט איז ער נאָכגעביק. זי, קיילע, האָט געבעטן בײַם אייבערשטן צו זײַן אויך גוט צו לייזער־דודן, אַ זעלטענער גאַסט אין זייער שטוב, אָבער יעדער זײַן קומען, פֿאַרענדיקט זיך שטענדיק מיט אַ קריגערײַ. איז וואָס זשע, אַז לייזער־דוד וויל נישט זײַן קיין שוסטער, דאַרף מען אויף אים אָנפֿאַלן?! פֿאַרדינט ער זײַן שטיקל ברויט פֿון כאַפּן פֿייגל.

אַמאָל, אין די שוין אויסגעברענטע, ווי שפּענער אין אַ הרובע, ניקאָלײַעווסקע צײַטן, נאָך פֿאַר דער ערשטער וועלט־מלחמה, האָט מען זי, קיילען, געשדכנט פֿאַר לייזער־דודן. אָבער ביז צו דער חופּה איז נישט דערגאַנגען. האַרט פֿאַר דער חתונה איז דער חתן נעלם געוואָרן פֿונעם שטעטל.

— דו, חיימקע, וואָלסט געקאָנט האָבן אַן אַנדער זיידע. אויך אַ מערגאַשילסקי, — האָט קיילע זיך איין מאָל אַרויסגעכאַפּט פֿאַרן אייניקל. — אָבער נישט אַ שוסטער, נאָר אַ פֿויגלכאַפּער.

— פֿעטער לייזער־דוד?

— יאָ. דײַן זיידע איז ביז הײַנט אויף אים בייז. אמת, דעמאָלט האָט לייזער־דוד נאָך נישט געהאַט צו טאָן מיט פֿייגל. ער האָט געאַרבעט בײַ פֿײַן אין זײַן בעקערײַ. מיר גייען אַהין דיר קויפֿן בייגעלעך, און אויף פּסח — מצות. לייזער־דוד האָט געוואָלט ווערן אַ בעקער. ס’האָט אָבער אויסגעבראָכן די מלחמה, און דער צאַר האָט אים געוואָלט פֿאַרנעמען אין זײַן אַרמיי. טאַקע דעמאָלט איז ער אַנטלאָפֿן אין וואַלד אַרײַן, אַז קיינער זאָל אים נישט געפֿינען.

— אין וואַלד?

— יאָ. זיך אויסבאַהאַלטן דאָרט זומער און ווינטער. ער האָט זיך אַפֿילו אויסגעגראָבן אַן ערדשטיבל. ערשט ווען די רוסישע האָבן געמאַכט שלום מיט די דײַטשן, איז ער צום ערשטן מאָל אַרויסגעגאַנגען פֿון וואַלד. ער האָט אויסגעזען — אויף אַלע מײַנע שׂונאימס קעפּ! פֿאַרוואַקסן, ווי אַ בער, אָנגעטאָן אין עפּעס אַ פּויעריש פּעלצל, אויף די פֿיס אַ צוויי אָפּגעריבענע שטיוואָליעס. זײַן אייגענע מוטער, שׂרה, וואָלט אים נישט דערקענט. זי איז שוין, נעבעך, צו יענער צײַט געשטאָרבן פֿאַר בענקשאַפֿט. זיך נישט דערוואַרט אויפֿן זינדעלע. ווער ווייסט, אפֿשר, ווען זי וואָלט נאָך געלעבט, קערט ער זיך אום צו בעקערײַ, און נישט געוואַלגערט זיך אין דעם קאַלטן ערדשטיבל, נישט געכאַפּט פֿייגל צו פֿאַרקויפֿן... דו געדענקסט עס נישט אַוודאי, אָבער ווען דו ביסט נאָך געווען גאָר אַ קליין קינד, האָט ער דיר געשענקט אויף דײַן געבוירן־טאָג אַ שיין פֿייגעלע...

חיימקע האָט ווייניק וואָס פֿאַרשטאַנען פֿון זײַן באָבעס רייד — עפּעס אַ מעשׂה וועגן אַ קייסער, אַ מלחמה. ער האָט נישט געקאָנט נעמען אין טאָלק אַרײַן, הלמאַי האָט דער פֿעטער לייזער־דוד נישט געוואָלט זײַן אַ סאָלדאַט און אַנטלאָפֿן אין וואַלד אַרײַן. צו זײַן אַ סאָלדאַט איז חיימקעס גרעסטער חלום, זיי האָבן דאָך נישט קיין הילצערנע ביקס, נאָר אמתע און דערצו נאָך טראָגן זיי אַ שיין היטל, זיי האָבן פֿאַר קיינעם נישט מורא. אַלע מענטשן אין שטעטל האָבן פֿאַר זיי אָפּשײַ, מע כאַפּט אַפֿילו אַ ציטער; זיי האָבן נישט וואָס זיך צו באַהאַלטן אין וואַלד. יאַגדעס און שוועמלעך קלײַבן זיי נישט צונויף, זיי מאַרשירן אויפֿן פּלאַץ אַנטקעגן דער ייִדישער שול — איינס־צוויי, איינס־צוויי! — און זײַן באַליבטער לערער באַלסער ווישט כּסדר די ברילן און קוקט אויף זיי דורכן פֿענצטער, נאָך מער ווי אויפֿן טאָוול.

דאָס אייניקל האָט זיך צוגעהערט צו דער באָבעס דערציילן, פֿאַרטײַעט דעם אָטעם — מיטן זיידע וועסטו אַזוי גוט נישט זיצן און רעדן; מיט דער קאַץ — רעד יאָ, רעד נישט — חוץ איר מיאַוקען וועסטו גאָרנישט הערן. דער טאַטע ווערט גאַנצע טעג פֿאַרפֿאַלן אויף אַרנסאָנס מעבל־פֿאַבריק, און די מאַמע, פֿאַר געלט, ניאַנטשעט זיך מיטן אייניקל פֿונעם מילנער פּאַגירסקי.

— וווּ זשע איז דאָס פֿייגעלע, וווּ? — חיימקע איז ווייניק פֿאַרכאַפּט געוואָרן פֿון דער מעשׂה וועגן דער חופּה, אונטער וועלכער ס’איז זײַן באָבען נישט באַשערט געווען צו שטיין מיטן פֿעטער לייזער־דוד.

— דאָס פֿייגעלע? — האָט איבערגעפֿרעגט קיילע און זיך צעמישט.

— נו, יאָ... — האָט חיימקע נישט געהאַט קיין געדולד.

— ס’איז טאַקע געווען אַ שיין פֿייגעלע. אַ טשובטשיקל האָט עס געהאַט, ווי אַ קעמעלע... אויף די פֿליגעלעך געלע לאַטקעלעך, דער שנאָבל איז ענלעך געווען צום זיידנס אָל... און געזונגען האָט עס — פֿון אין דער פֿרי ביז בײַ נאַכט — טיו־טיו, טיו־טיו־טיו און נאָך אַ מאָל טיו־טיו... — האָט אומגעריכט הייזעריקלעך פֿאַרצויגן קיילע.

— באָבע, לאָזט זיך אויס, דו קענסט זינגען, — האָט זיך פֿאַרחידושט דאָס אייניקל.

— אַמאָל... אַמאָל געקענט, — האָט די באָבע זיך פֿאַרשעמט, — מײַן פֿייגעלע איז שוין אָבער לאַנג אַוועקגעפֿלויגן.

— וווּהין?

— כ’בין נישט זיכער, חיימקע, אַז דו וועסט מיך פֿאַרשטיין, אָבער מײַן פֿייגעלע איז אַוועק אין מײַן עלטער...

— וווּהין?

— אין דער עלטער, — האָט איבערגעחזרט קיילע און זיך אומעטיק צעשמייכלט.

אירע ווערטער האָבן נאָך מער פֿאַרחידושט דאָס אייניקל.

— די עלטער, פֿייגעלע מײַנס, איז ענלעך צום פֿינצטערן וואַלד. זי איז נאָך ערגער ווי די צאַרישע אַרמיי, — האָט געזיפֿצט די באָבע, — אַהין, אין דעם וואַלד אַרײַן, פֿליִען זיך צונויף אַלע זקנים און זקנות, שוין אָן כּוח, אָן שטימען, אויסגעזונגען אַלע זייערע לידער; דאָרט זעצן זיי זיך אַלע אויס אויף די צווײַגן און הערן זיך צו ווי אַרום זיי זינגט דאָס יונגוואַרג, און ווען עס קומט די צײַט, פֿאַלן די אַלטע אויף דער ערד און הויכן אויס די נשמה.

דער קליינער האָט נישט געוואָלט מער הערן וועגן די אַלטע פֿייגל. ער האָט געוואַרט וואָס די באָבע זײַנע וועט דערציילן וועגן זײַן שיין פֿייגעלע, וואָס דעם זיידנס ברודער האָט אים געשענקט.

— דײַן פֿייגעלע? דעם זיידן איז עס נישט געפֿעלן געוואָרן. עס האָט אַזוי הויך געזונגען, אַז דער זיידע איז נישט צופֿרידן געוואָרן: עס שטערט אים, כּלומרשט, צו דער אַרבעט; נאָר ליידיקגייער הערן זיך צו צו פֿויגל־זינגערײַ! — קיילע האָט זיך אָפּגעהאַלטן מיטן דערציילן, ווי געוואָלט דערמיט אָפּשטופּן דעם טרויערדיקן סוף, — כ’האָב אים דערקלערט, דעם זיידן דײַנעם, אַז דאָס פֿייגעלע מיט זײַן זינגען וועט צוציִען צו אונדז נײַע קליענטן, אָבער דער זיידע האָט זיך שוין אַרײַנגעקלאַפּט אין קאָפּ: “זאָג, קיילע, ליבע מײַנע, ווי וואָלט געווען דיר צום האַרצן, כ’זאָל דיך נעמען און פֿאַרשפּאַרן אין אַן אײַזערנער שטײַג, געקאָרמעט דיך יעדן אינדערפֿרי מיט קרישלקעס ברויט און דערצו נאָך געהייסן דיר זינגען גאַנצענע טעג. דו ווייסט דאָך, וואָס מיינט עס, צער־בעלי־חיים... יעדער גאָטס באַשעפֿעניש האָט אויף דער וועלט זײַן שליחות: דער שוסטער קוועטשט זײַן גאַנץ לעבן דאָס בענקל מיט אַן אָל אין דער האַנט, און דאָס פֿייגעלע זיצט זיך אויף אַ צווײַגעלע און רייניקט זיך די פֿעדערלעך... לאָז עס, ליבע מײַנע, אַרויס דאָס פֿייגעלע אויף דער פֿרײַ און זאָל עס זיך פֿליִען אַהיים".

— האָסטו עס אַרויסגעלאָזט?

די באָבע האָט אַ שאָקל געטאָן מיטן קאָפּ.

— דאַרפֿסט זיך אָבער, חיימקע נישט איבערנעמען. כ’וועל רעדן מיט לייזער־דודן, ווען ער וועט קומען צו זײַן טאַטנס יאָרצײַט, ער זאָל דיר כאַפּן אַן אַנדער פֿייגעלע. ער וועט מיר נישט אָפּזאָגן. ער איז אַ וווילע נשמה. דערצו איז ער דאָך געווען מײַן חתן.

חנן און לייזער־דוד האָבן געהאַט איין טאַטן און זײַן יאָרצײַט איז חל געווען אויף סוף וועסנע, ווען די גוסרעגנס גייען אויס און עס קומען זוניקע, וואַרעמע טעג. דאָס איז אַ גוטע צײַט, אונטערן בלויען ציכטיקן הימל, צו זאָגן קדיש און בעטן בײַם פֿאַרשטאָרבענעם קרובֿ ער זאָל זיך גיין מיִען פֿאַרן אייבערשטן, אויסבעטן פֿאַר די לעבעדיקע געזונט און פּרנסה; עס פֿעלט אויך נישט אויס קיין אַרבעט בײַם קבֿר: אָפּרייניקן די מצבֿה פֿון די אָנגעוואָקסענע שטיקער מאָך, אָפּרייניקן זי פֿון שמוץ, וואָס האָט זיך אײַנגעגעסן אינעם שטיין במשך דעם האַרבסט און ווינטער.

קיינער האָט אין שטעטל נישט געוווּסט, צי לייזער־דוד לעבט נאָך, און אויב יאָ, צי וועט ער הײַיאָר קומען צו זײַן טאַטנס יאָרצײַט. זײַנע לאַנדסלײַט האָבן קיין אַנונג נישט געהאַט פֿון וואָס ער ציט זײַן חיונה. שוין זשע כאַפּט ער אָן אויפֿהער, אַ קײַלעכיק יאָר, זײַנע פֿייגעלעך? קלאַנגען און פּליאָטקעס וועגן אים פֿלעגן אַרומבלאָנדזשען איבער די געסלעך און הייפֿלעך, ווי היימלאָזע קעץ, און זיך דראַפּען אין די טירן פֿון יעדן שטיבל. מ׳האָט געקאָנט הערן, אַז לייזער־דוד לעבט שוין לאַנג נישט אין זײַן ערדשטיבל; זיך אויפֿגעבויט אַ גוטע כאַטע מיט אַ שטאַל אויפֿן וואַלדראַנד, זיך געשמדט אינעם קאָסטיאָל, חתונה געהאַט מיט אַ ליטווישער, זיך געקויפֿט אַ מילכיקע קו און אַ פּאָר חזירים; עמעצער האָט פֿאַרזיכערט, אַז לייזער־דוד האָט זיך בפֿירוש נישט געשמדט, אָבער אויפֿגעהערט צו כאַפּן פֿייגל און איז געוואָרן אַ האָלצהעקער. מ’האָט גערעדט אַפֿילו, אַז ער איז שוין לאַנג אַוועקגעפֿאָרן קיין דרום־אַמעריקע און וווינט הײַנט אָדער אין בראַזיל, אָדער אין אורוגווײַ. אין די דאָרטיקע וועלדער פֿליִען אַרום אויסטערלישע פֿייגעלעך, וואָס רעדן אַ מענטשלעכע שפּראַך און אַז די נגידים צאָלן פֿאַר זיי משוגענע געלטער.

ווי גרויס איז געווען דער חידוש, ווען סוף־וועסנע, אָנהייב־זומער, פּונקט אינעם טאָג פֿון זײַן טאַטנס יאָרצײַט, האָט זיך אין שטעטל אַרײַנגעשטעלט לייזער־דוד און זיך גלײַך געלאָזט צום בית־עולם. אַהין, צו באַזוכן דעם קבֿר פֿון זייער טאַטן, דעם בלעכער מאיר, איז אויך געקומען חנן מיט זײַן ווײַב און אייניקל.

צום ערשטן מאָל אין זײַן לעבן האָט חיימקע געקאָנט אַזוי נאָענט זען לייזער־דודן. זײַן זיידנס שטיף-ברודער איז געווען אַ הויכער, ברייטפּלייציקער ייִד; די געדיכטע באָרד איז דורגעפֿלאָכטן געווען מיט גרויע פּאַסן; אָנגעטאָן אין אַ גראָב פּעלצל, אַרומגעצויגן מיט אַ רוילעדערנעם רימען; אויף די פֿיס — אַ פּאָר אַלטע אָפּגעריבענע שטיוול. לייזער־דוד איז מער ענלעך געווען צו אַ ליטווישן פּויער, וואָס איז פֿאַרלוירן געגאַנגען אויף אַ פֿרעמדן צווינטער. ווען נישט די אָפּגעבליאַקעוועטע סאַמעטענע יאַרמלקע, וואָס האָט געפּאַסט צו זײַן גאַנצן אויסזען, ווי אַ קרענצל דעם חזיר, וואָלט מען געקאָנט מיינען, אַז עפּעס אַ שלעפּער איז אַהער געקומען. ער האָט אויך מאָדנע געדאַוונט — געשלונגען ווערטער און געברומט זיך אונטער דער נאָז, ווי אַ בער. ווען ס’איז געקומען צום זאָגן “אָמן", האָט ער דאָס וואָרט עטלעכע מאָל איבערגעחזרט און ס׳האָט אויסגעזען, אַז עס רײַסט זיך אַראָפּ פֿון זײַנע צעטרעשטשעטע ליפּן אויף דער מצבֿה, עלעהיי שטיקלעך ליים.

די אויפֿגערודערטע פֿייגל האָבן זיך געדרייט אין הימל איבער דעם פֿאַריתומטן בית־עולם, ווי זיי וואָלטן אָפּגערעדט צווישן זיך צונויפֿצונעמען זיך דאָ פֿון דער גאַנצער געגנט. אין זייער קוויטשען האָט זיך געהערט אַ סכּנה, זיי האָבן ווי געדראָט מיט אַן אומגליק זייער כאַפּער. לייזער־דוד האָט יעדעס מאָל געוואָרפֿן אַרויף אומרויִקע בליקן, און זײַנע קרובֿים האָבן עס אַוודאי באַמערקט. חנן און קיילע האָבן נישט גענומען אין טאָלק אַרײַן, וואָס זוכט ער דאָרט און וואָס פֿאַרשטייט ער פֿון די ווילדע פֿויגלשע געשרייען — אפֿשר באַדאַנקט ער די פֿייגל, וואָס זיי זײַנען געקומען צו פֿליִען אַהער צו טיילן מיט אים זײַן טרויער, און אפֿשר פֿאַרקערט, זאָגט ער זיי אַרײַן פֿאַר דעם, וואָס זיי, מיט זייער צוויטשען און פּישטשען צעשטערן די הייליקע שטילקייט.

חיימקע האָט קיין אויג נישט אָפּגעפֿירט פֿונעם פֿויגלכאַפּער... און פּלוצעם האָט ער אויפֿגעציטערט פֿאַר שרעק. פֿון סאַמע שפּיץ דער הויכער סאָסנע איז אַראָפּ אַ שוואַרצע קראָ און חוצפּהדיק אַ פּיק געטאָן די סאַמעטענע יאַרמלקע בײַ לייזער־דודן אויפֿן קאָפּ. יענער האָט זיך אַזש אָפּגעשאָקלט. די קראָ, בשעת־מעשׂה, איז ווידער אַרויפֿגעפֿלויגן און נאָך אַ קרײַז איבער די מצבֿות, געפֿאַלן, ווי אַ שטיין, זיך ציִענדיק מיטן שנאָבל צו דער סאַמעטענער יאַרמלקע. עס האָט אויסגעזען, אַז דער שוואַרצער פֿויגל וויל נאָר זיך אָנכאַפּן אין לייזער־דודן און אים אַוועקגעטראָגן צו די שכנישע זומפּן, ווי דער זיידע האָט דערציילט.

— קיש, קיש! — האָט אָנגעהויבן שרײַען קיילע. — צעזעצט זאָלסטו ווערן!

— ס’איז אַ שלעכטער סימן, — האָט געוואָרטשעט חנן.

— הער שוין אויף צו קראַקען, ווי אַ קראָ...

חיימקע איז שוין קוים אײַנגעשטאַנען. ער וואָלט זיך שוין גערן געוואָלט זען פֿון יענער זײַט טויער. דער בית־עולם, וווּ מענטשן וויינען און רײַסן קריעה, האָט אויפֿגעוועקט אין אים עפּעס אַ געמישט געפֿיל פֿון שוידער און אומעט. דאָס איינציקע וואָס ער האָט איצט געוואָלט, איז וואָס גיכער זיך אומקערן אַהיים, און אַז די באָבע זאָל אויסבעטן בײַ איר אַמאָליקן חתן אַן אַנדער פֿייגעלע פֿאַר איר אייניקל. חיימקע וועט עס האָדעווען צו זאַט און עס אַרויסטראָגן אין דרויסן, דער זיידע זאָל זיך, חלילה, נישט בייזערן, אַז עס שטערט אים צו אַרבעטן מיט זײַן צוויטשען. זאָל עס זיך וואַרעמען אויף דער זון און זינגען צו די פֿייגלשע ברידער און שוועסטער, וועלכע פֿליִען דורך איבערן שטעטל; פֿאַר וואָס מוזן זיי, די פֿייגל, יעדן טאָג הערן נאָר דעם אומצופֿרידענעם הוסט, דעם זיידנס, און דעם גערוך פֿון אַלטער לעדער און וואַקס?

דעם גאַנצן וועג צום שטעטל, האָט קיינער פֿון דער משפּחה מערגאַשילסקי קיין וואָרט נישט פֿאַרלוירן. חיימקע האָט שוין אָנגעהויבן צווייפֿלען, צי די באָבע געדענקט נאָך וואָס זי האָט אים צוגעזאָגט. ווען קיילע אָבער האָט אָנגעהויבן אַרויפֿשטעלן אויפֿן טיש די גוטע מאכלים, צוגעגרייט ספּעציעל לכּבֿוד דעם גאַסט — געהאַקטער הערינג, אַ גענדזן העלדזל מיט גריוועלעך, עסיקפֿלייש מיט געטריקנטע פֿלוימען און קאַרטאָפֿל, אַן אָנגעהויבן פֿלעשל ווײַן, געבליבן נאָך פֿון פּסח, — האָט לייזער־דוד אַליין זיך דערמאָנט אין זײַן פֿייגעלע.

— נו, וווּ איז מײַן שטיגלעץ?

— אַוועקגעפֿלויגן צו זיך אַהיים, אין וואַלד אַרײַן, — האָט געענטפֿערט חיימקע, — די באָבע האָט אים אַרויסגעלאָזט.

— אָבער אַהיים האָט ער זיך נישט אומגעקערט, — האָט אַ ברום געטאָן לייזער־דוד.

— פֿון וואַנען ווייסטו?

— כ’ווייס, — האָט זיך אָנגערופֿן לייזער־דוד. — דו קענסט דאָך אויך אַלע דײַנע פֿרײַנדלעך אין פּנים.

חיימקע האָט געקוקט אויף אים אַ פֿאַרלוירענער.

— מסתּמא האָט די קאַץ אויפֿגעגעסן מײַן שטיגלעץ. אָדער ער איז געשטאָרבן אין וועג. דאָס האַרץ האָט אים געפּלאַצט.

— אַ פֿייגעלע האָט דען אַ האַרץ? — האָט זיך געחידושט חיימקע.

— אַוודאי.

— וואָס פֿאַרקלאַפּסטו אים דעם קאָפּ מיט דײַנע נאַרישקייטן? זאָג נאָך, אַז אַ וואָרעם אָדער אַ מוראַשקע האָט אויך אַ האַרץ, — האָט זיך געבייזערט חנן.

חיימקע האָט מורא געהאַט, אַז צווישן דעם זיידן און לייזער־דודן וועט אָט־אָט אויסברעכן אַ קריגערײַ, אָבער לייזער־דוד האָט נישט געלאָזט דעם פֿײַער זיך צעברענען.

— אַ האַרץ, חנן, האָט יעדע באַשעפֿעניש, וואָס גאָט האָט עס באַשאַפֿן, און אַז מע טרעט אויף דעם מיט די פֿיס, טוט וויי. — און לייזער־דוד האָט ווידער גערעדט צו חיימקען, — פֿייגל, חיימקע, זײַנען ווי מענטשן: מע לעבט וויפֿל ס’איז באַשערט יאָרן, מע פֿאַרליבט זיך, מע האָט אַ משפּחה, קינדער, מען עלטערט זיך ביז מע שטאַרבט... אַלץ אין דער וועלט האָט אַ סוף, חוץ דעם טויט.

חנן איז שוין גרייט געווען צו דערווידערן און זיך לאָזן אין אַ וויכּוח, אָבער ס’האָט זיך באַוויזן קיילע און פֿאַרבעטן אַלעמען צום טיש.

דאָס געשמאַקע עסן און דעם טאַטנס יאָרצײַט האָבן געמאַכט שלום־בית.

אויסגענוצט די גוטע מינוט, האָט קיילע איבערגענומען די לייצעס. איצט האָט זי גערעדט: געלויבט די פֿאַרשטאָרבענע מער ווי די לעבעדיקע, אונטערגעגאָסן יעדעס מאָל ווײַן אין די גלעזלעך פֿון די מענער, געשיט מיט עצות און געשטעלט פֿראַגעס. חנן, ווי אין זײַנע יונגע יאָרן, האָט זיך געקוויקט סײַ מיט יעדן ביסן און סײַ מיט יעדן וואָרט, און אין זײַנע אויגן, שוין פֿאַרצויגן מיט דער פּאָוועטינע פֿון עלטער, האָט געפֿינקלט אָט די אַמאָליקע ליבע, אָט די איצטיקע באַוווּנדערונג.

— הער נאָר אַהער, לייזער־דוד, צי איז שוין נישט געקומען די צײַט זיך אָפּצושערן די באָרד דײַנע, אַראָפּוואַרפֿן דאָס פּויערישע פּעלצל און זיך אָנטאָן אין פּשוטע מענטשלעכע בגדים? — האָט געפֿרעגט די באַלעבאָסטע. — ווילסט דאָך נישט אויסלעבן דײַנע יאָרן אין וואַלד?

לייזער־דוד האָט איר נישט געענטפֿערט מיט ווערטער. דורך דער פֿאַרוואַקסנקייט אויפֿן פּנים האָט זיך בײַ אים דורכגעשלאָגן אַ כּמו־שמייכל.

— כאַפּ דאָס לעצטע מאָל אַ פֿייגעלע פֿאַר חיימקען און בלײַב וווינען אינעם שטעטל. די ערשטע צײַט קאָנסטו אײַנשטיין בײַ אונדז... כ’וועל אויפֿראַמען אויפֿן בוידעם, חנן וועט דאָרט שטעלן די קושעטקע. זאָלסט נאָר נישט לאָזן אָפֿן דאָס פֿענצטערל, אַנדערש וועלן דיך די קאָמאַרן אויפֿפֿרעסן. אַיאָ, חנן?

חנן האָט געשוויגן.

— אַ דאַנק, — האָט געזאָגט לייזער־דוד. — אָבער דערווײַל וועל איך מײַן באָרד נישט טשעפּען און בלײַבן אין וואַלד.

דערזען, אַז חיימקע האָט זיך אַנטוישט, האָט דער פֿויגלכאַפּער צוגעגעבן:

— אָבער סײַ־ווי וועט חיימקע באַקומען פֿון מיר אַ מתּנה. וואָסער פֿייגעלע וואָלסטו געוואָלט האָבן, טײַערינקער? — לייזער־דוד האָט אויסגעטרינקען דאָס איבערגעבליבענע ביסל ווײַן אין זײַן גלעזל, וואָס ער האָט שוין געהאַט פֿאַרגעסן זײַן טעם.

— שענק מיר אַזאַ פֿייגעלע, וואָס זינגט שיין, — האָט געשײַנט חיימקע, קוקנדיק דערבײַ אויפֿן אָנגעכמורעטן זיידן.

— נאָכן עסן וועלן מיר אַרויסגיין אין הויף, און כ’וועל דיר ווײַזן, ווי עס זינגען כּלערליי פֿייגעלעך. אָפּגערעדט?

— אָפּגערעדט!.. אָבער ווי אַזוי וועסטו עס טאָן?

— איך קען זינגען, צוויטשען און וואָרקען אויף דער פֿויגלשער שפּראַך, ברומען ווי אַ חיה, שורשען, ווי די ביימער מיט זייערע בלעטער... אַנישט ווערט מען אין וואַלד פֿאַרפֿאַלן.

חנן און קיילע האָבן זיך איבערגעקוקט. חנן האָט עטלעכע מאָל אַ פּיק געטאָן זײַן קאָפּ מיטן ווײַזפֿינגער.

— קוק, לייזער־דוד, האָסט אַ ברירה: אָדער דו קערסט זיך אום צוריק אין שטעטל און לעבסט ווײַטער ווי אַ מענטש, אָדער דו וועסט דאָרט אַליין זיך פֿאַרוואַנדלען אין אַ פֿויגל, אָדער אין אַ ווילדער חיה.

— כ’וואָלט דאָס צווייטע אַליין געוואָלט, — האָט באַלד געענטפֿערט לייזער־דוד, — מיט חיות איז גרינגער — דו ווייסט כאָטש, אַז ד’האָסט צו טאָן מיט אַ חיה. דו אַליין האָסט מיר נישט איין מאָל געזאָגט, אַז מיר זײַנען דערווײַל קיין מענטשן נישט געוואָרן.

— געזאָגט...

— כ‘בעט אײַך, מע דאַרף זיך נישט קריגן. איר טרעפֿט זיך איינער מיטן צווייטן איין מאָל אין יאָר אויפֿן יאָרצײַט פֿון אײַער טאַטן, עליו־השלום, דאַרפֿט איר אים דערמאָנען מיט אַ גוט וואָרט, און נישט קריגן זיך! — האָט אויסגעשריִען קיילע און מיטן עלנבויגן, צופֿעליק, אַראָפּגעשטופּט פֿונעם טיש דאָס טעפּל מיט יויך.

די ברידער האָבן עס ווי נישט באַמערקט. זיך געאַמפּערט ווײַטער:

— די חיות זאָגן נישט קיין ליגן, נאַרן נישט אָפּ, רײַסן זיך נישט איבער אַ גראָשן, פֿאַרראַטן נישט איינער דעם אַנדערן; זיי גייט נישט אָן ווער ס׳איז בײַ דער מאַכט אין ליטע, אָדער אין דער גאָרער וועלט. מיט חיות ווייסטו שטענדיק, פֿאַר וועמען מע דאַרף מורא האָבן און פֿאַר וועמען נישט. שוין אָפּגערעדט פֿון פֿייגל...

לייזער־דוד האָט אָפּגעכאַפּט דעם אָטעם, זיך אַ רגע פֿאַרטראַכט און שוין שטילער, ווי ער וואָלט געקאָנט ווײַטער אַרויסזאָגן עפּעס אַ גרויסן סוד, צוגעגעבן:

— איך, למשל, וואָלט געווען גליקלעך צו האָבן נישט קיין הענט, ווי גאָט האָט עס מיר געגעבן, נאָר אַ פּאָר פֿליגלען. וואָס וואָלט שלעכט געווען, ווען אַלע ייִדן האָבן פֿליגלען, האַ? עס טרעפֿט זיך אויף דער ערד אַן אָנשיקעניש: אַ מבול, אַ מגיפֿה, אַ מלחמה — וואָס טוען די ייִדעלעך? מע גיט אַ פֿאָכע מיט די פֿליגלען און אַוועק אַהין, וווּ קיין שום סכּנה איז נישטאָ.

— וואָס איז די סכּנה דאָ, אין ליטע? — האָט חנן, ווי דער עלטערער ברודער, אַ שטאָך געטאָן לייזער־דודן.

— ס‘איז אַ סכּנה צו זײַן אַ ייִד — דאָ און דאָרט, אומעטום, — האָט לייזער־דוד רויִק געענטפֿערט אויפֿן ברודערס שטאָך.

— וואָס זשע דאַרף מען פֿליִען, אַז ס‘איז סײַ־ווי נישטאָ וווּהין?

— אַבי די פֿליגלען זאָלן זײַן גרייט. אַן אָרט און אַן אָל, אַ נאָדל אָדער אַ בריטווע, אַ אָנגעהייצטער אויוון אין אַ בעקערײַ אָדער אַ שטאַמײַזע וועט זיך שוין אָפּזוכן.

ס‘איז געוואָרן שטיל אין שטוב. מ‘האָט געקאָנט נאָר הערן, ווי די באַלעבאָסטע פּאָרעט זיך מיט דער שמאַטע, ווישנדיק די ריטשקעלעך יויך אויפֿן דיל.

— וואָס רעדסטו אַזוינס, לייזער־דוד! — איז ממש אויפֿגעבראַכט געוואָרן חנן, — פֿליגלען־שמיגלען... שטאַמײַזע!... ווער טרײַבט אונדז פֿון דאַנען? ווער הרגעט אונדז, גאָט באַהיט? ביסט משוגע?! גערעכט איז מײַן קיילע, ס‘איז פּונקט די צײַט דו זאָלסט פֿאַרלאָזן דײַן נאָרע אין וואַלד און ווערן אַ מענטש, ווי אַלע ייִדן. יאָ, אין מידבר האָבן מיר געלעבט, אָבער נישט אין אַ פֿינצטערן וואַלד!

חיימקע האָט געפֿילט, אַז די אַלע רייד מאַכן אים שלעפֿעריק. ער האָט ווייניק וואָס פֿון זיי פֿאַרשטאַנען, אָבער צו האָבן פֿליגלען, ווי לייזער־דוד האָט געזאָגט, וואָלט ער אויך געוואָלט האָבן. דערצו האָט ער געוואַרט אומגעדולדיק ביז לייזער־דוד וועט אַרויסגיין מיט אים אין הויף און אים ווײַזן ווי אַזוי כּלערליי פֿייגל זינגען.

— האַ, אַזאַ יויך צעגאָסן! — האָט שיִער נישט געוויינט קיילע.

קיינער האָט זי אָבער נישט געהערט.

— כ‘וועל אַרויסגיין אין הויף, — האָט זיך אָנגערופֿן חיימקע, געבנדיק דערמיט צו פֿאַרשטיין, אַז לייזער־דוד זאָל אים נאָכגיין.

— גיי, מײַן פֿייגעלע, גיי, — האָט אים אונטערגעהאַלטן די באָבע. — אין דרויסן איז אַ שיינער וואַרעמער טאָג... נאַ, נעם אַ פֿריש קנישעקל מיט מאָן.

חיימקע איז אַטלאָפֿן און אין גיכן איז אַרויס פֿון שטוב לייזער־דוד.

— איז וואָס זשע, ייִנגעלע, — האָט ער אַ זאָג געטאָן צו חיימקען, — ווילסטו, הייסט עס, זיך אויסקלײַבן אַן אַנדער פֿייגעלע פֿאַר אַ מתּנה?

זיי האָבן זיך צוגעזעצט אויף אַ באַנק אונטערן פֿענצטער, און לייזער־דוד האָט אָנגעהויבן נאָכמאַכן די וואַלד־פֿייגל, אָנרופֿנדיק דערבײַ זייערע נעמען.

חיימקע האָט אים געהערט, ווי פֿאַרכּישופֿט געוואָרן. אָט האָט לייזער־דוד זיך צעשריִען, ווי אַן איוועלע; און אָט זיך צעגאָסן, ווי אַ דראָסל; געוויינט, ווי אַ קיבעץ; געדודיעט, ווי אַ דודל־פֿויגל. צום סוף האָט דער פֿויגלכאַפּער זיך צעוואָרקעט ווי אַ טערקל־טויב, וואָס שאַרט זיך מיט אַ זײַטל צו זײַן טײַבעלע. ווי גרויס איז געווען דער חידוש, ווען חיימקע האָט פּלוצעם דערהערט פֿון דעם בוידעם, אַנטקעגן זייער שטוב, אַ גליקלעכן ענטפֿער אויף דעם ליבערוף.

— נו, האָסט שוין אויסגעקליבן וואָס סע געפֿעלט דיר? — האָט געפֿרעגט לייזער־דוד.

— דער דראָסל, — האָט פֿעסט באַשטעטיקט חיימקע.

— גוט, וועסטו האָבן אַ זינגעוודיקן דראָסל! זאָג נאָר דײַן זיידן, ער זאָל אים נישט אַרויסלאָזן פֿון דער שטײַג, ווי יענעם שטיגלעץ. פֿייגל זײַנען געשאַפֿן געוואָרן נישט די קעץ זאָלן זיי פֿרעסן; זיי דאַרפֿן אָנפֿילן אונדזער האַרץ מיט פֿרייד. פֿאַרשטייסט וואָס איך מיין?

חיימקע האָט אַ שאָקל געטאָן מיטן קאָפּ. טאַקע יאָ פֿאַר פֿרייד האָט ער ווי פֿאַרלוירן אַלע ווערטער.

ווען לייזער־דוד האָט זיך ווידער אומגעקערט אין שטוב, צו געזעגענען זיך מיט די קרובֿים, האָט חנן געמאַכט נאָך איין פּרוּוו אים צורעדן צו פֿאַרלאָזן דעם וואַלד.

— ס‘איז הײַנט אומרויִקע צײַטן... דו האָסט כאָטש געהערט וועגן דעם רוצח היטלער, וואָס וויל פֿאַרניכטן אַלע ייִדן אין דער וועלט?

— מיט איין אויער. איך באַמי זיך, חנן, צו באַגיין זיך אָן נײַעס. אַלע נײַעס האָבן איין פּנים און דערצו נאָך אַ פֿאַרבלוטיקטס. אין וואַלד איז שטיל־מחיה...

ער האָט באַדאַנקט די קרובֿים, לײַכט אַ קנאָל געטאָן חיימקען אין שטערן, דערנאָך אַלעמען אַרומגענומען און פֿאַרמאַכט נאָך זיך די טיר.

חיימקע האָט שוין קוים אַרויסגעקוקט אויף לייזער־דודן מיט דעם צוגעזאָגטן דראָסל, אָבער יענער האָט זיך נאָך אַלץ נישט באַוויזן אין שטעטל.

אַזוי איז אַוועק דער פֿרילינג און ס‘איז געקומען דער זומער. דער אָנהייב יוני איז געווען זייער אַ הייסער; אַבי נישט קיין מגיפֿה, קיין מבול און אַ מלחמה זאָלן נישט זײַן, האָט געטענהט חנן. און טאַקע — קיינער, דאַנקען גאָט, האָט אין ליטע קיינעם נישט דערהרגעט און נישט געקוילעט. די רויטע אַרמיי, זאָל לעבן, האָט יעדן פֿאַרטיידיקט. דאָס מיליטער האָט פֿאַרנומען זייערע פּאָזיציעס אַרום דעם שטעטל און אַלע האָבן זיך געפֿילט רויִק.

ערגעץ אין מיטן יוני, ווען קיינער האָט זיך שוין נישט געריכט, אַז לייזער־דוד וועט קומען, האָט ער געבראַכט זײַן מתּנה, דעם דראָסל, וואָס קיילע האָט אים אַרײַנגעזעצט אין שטײַגל און אָנגעשיט אַ שמענקעלע גרויפּן. האָט ער זיך צעזונגען.

— הער נאָר, — האָט זיך אָנגערופֿן קיילע פֿאַרחידושט, — ער זינגט דאָך שענער פֿון אונדזער חזן.

יאָ, דאָס פֿייגעלע האָט געזונגען שענער פֿונעם שטעטלדיקן חזן; עס האָט זיך אויך פֿאַרכלינעט אינעם געזאַנג, ווען אויפֿן שטעטל זײַנען אַראָפּגעפֿאַלן די ערשטע דײַטשישע באָמבעס, און די בראַווע רוסישע סאָלדאַטן האָבן גיך פֿאַרלאָזט ליטע. עס האָט זיך צעגאָסן אויף אַלע טענער, ווען די אָרטיקע ייִדן האָט מען געהרגעט און געקוילעט; ווען אינעם שטיבל, אײַנגעזעסן פֿונעם שוסטער חנן, האָט זיך אַרײַנגעצויגן דער אָרגלשפּילער פֿונעם דאָרפֿישן קאָסטיאָל, מיט זײַנע דרײַ קינדער. וואַציס דײַלידע האָט געהינקט אויף איין פֿוס און חנן מערגאַשילסקי האָט אים געהאַט געמאַכט אַ פּאָר גוטע כאָליווע שטיוול. דער ליטווינער האָט געקאָנט אפּשאַצן סײַ דעם שוסטערס אַרבעט און סײַ דעם דראָסלס טרילן.

דער דראָסל, שוין עלטער געוואָרן מיט דרײַ יאָר, אָבער נאָך אַלץ מיט אַ הילכיק שטימעלע, האָט מיט זײַן פֿריילעך געזאַנג באַגעגנט די אַרײַנמאַרשירנדיקע רויטע אַרמיי. אין שטעטל זײַנען שוין אָבער קיין ייִדן מער נישט געווען.

פֿאַרשוווּנדן איז אויך לייזער־דוד דער פֿויגלכאַפּער. נישט לאַנג פֿאַרן באַפֿרײַען דאָס שטעטל האָבן די האָלצהעקערס געפֿונען טיף אין וואַלד זײַן טויטן קערפּער. זיי האָבן רחמנות באַקומען אויפֿן מאָדנעם ייִד, נישט געלאָזט זײַן גוף זאָל פֿוילן אונטער די דורותדיקע ביימער, אַז די ווילדע חיות זאָלן עס צעשלעפּן אויף שטיקער; זיי האָבן אים אַריבערגעטראָגן אין דאָרף און בײַ נאַכט, אויס מורא, אַז אַ בייז האַרץ זאָל נישט צוטראָגן, באַגראָבן אויפֿן קאַטוילישן צווינטער. דערנאָך געשטעלט אויף דעם פֿרישן קבֿר אַ הילצערנעם צלם, אויפֿדערגיך צונויפֿגעקלאַפּט, און אויף אים אָנגעשריבן מיט אַ שטיקל טינט־בלײַער אַן אויסגעטראַכטן ליטווישן נאָמען...

אַהער, צו דעם פֿאַרלאָזטן קבֿר, פֿליִען זיך אָפֿט צונויף שיינע פֿייגל — זײַן שטיף־ברודער, דער שוסטער חנן מיט זײַן געטרײַער פּלוניתטע קיילע און דאָס עלטערע אייניקל, דער צען־יעריקער חיימקע. דער אייבערשטער האָט יעדן פֿון זיי געשענקט אַ פּאָר לײַכטע גיכע פֿליגלען. זיי זעצן זיך אויס אויפֿן הילצערנעם צלם און אַן אָרטיקער דראָסל, מיט אַ געמבעלע, שענערס פֿון דעם בעסטן חזן אין דער וועלט, זינגט אויס זײַנע כּישופֿדיקע פֿויגלשע זמירות — אַזוי ווי נאָר דער פֿויגלכאַפּער לייזער־דוד האָט עס געקאָנט טאָן.

און דער אַלטער קליאָן אויפֿן צווינטער, נאָך יעדער סטראָפֿע, וואָס הייליקט דעם אָנדענק פֿונעם פֿאַרשטאָרבענעם, שורשעט מיט זײַנע צעצווײַגטע קרוינען און שטיל, ווי עס פּאַסט פֿאַר אַ לעבעדיקן נפֿש זיך אויפֿצופֿירן אויף דעם אָרט, ברענגט טרויעריק אַרויס אין דער לופֿט:

— אָמן... אָמן...

פֿון רוסיש: באָריס סאַנדלער