כ׳האָב אַמאָל געקענט אַ חבֿרה־מאַנטע, וועלכע איז כּסדר אַרומגעלאָפֿן איבער בויבעריק, אַן אַמאָליקע ייִדישע זומער־קאָלאָניע אין פּאָקיפּסי, ניו־יאָרק, און געשריגן:

"געוואַלד ייִדן! כ׳האָב פֿאַרלוירן מײַן שמואל ב׳, אפֿשר האָט עמעצער געזען מײַן שמואל ב׳?"

פֿאַרשטייט זיך, אַז ס׳רובֿ פֿון די בויבעריקאַנער האָבן נישט געהאַט די מינדסטע אַנונג וואָס דאָ קומט פֿאָר און וואָס די גרויסע רביצין האַקט אַ טשײַניק. האָט איינע זי אָפּגעשטעלט און געפֿרעגט:

"טעכטערל! ווער איז געווען דער שמואל ב׳? אַ קרובֿ?"

אַ צווייטער האָט געוואָלט וויסן:

"וואָס האָט פּאַסירט מיטן ערשטן שמואל? ער האָט זי אפֿשר אַוועקגעשטעלט?"

האָט מען זיי געמוזט אויפֿקלערן, אַז שמואל א׳ און שמואל ב׳ געהערן צו דער סדרה פֿון אונדזערע הייליקע ביכער, וווּ עס רעדט זיך וועגן דעם נבֿיא שמואל אין צוויי בענד. שמואל א׳ מיט 31 קאַפּיטלען און שמואל ב׳ מיט 24 קאַפּיטלען. אין צײַט פֿון דער גמרא איז עס געווען איין ספֿר. צי די חבֿרה־מאַנטע וואָס האָט פֿאַרלוירן איר שמואל ב׳ האָט זיך געקענט אין די קליינע אותיותלעך, קען איך דאָ נישט פֿעסטשטעלן. איין זאַך ווייס איך יאָ, מען האָט באַוווּנדערט אַ פֿרויענצימער, וואָס האָט בלויז אָנגעוווירן איר שמואל ב׳.

וואָס שייך פֿאַרלוסט, איז אַמאָל אַהיים געקומען איינער אַ ייִד, פֿאַרשוויצט און פֿאַרסאָפּעט. און איידער וואָס־ווען, האָט זײַן ווײַב דאָס באַמערקט און געוואָלט וויסן וואָס אַזוינס האָט דאָ פּאַסירט. אַ פֿאַרדעכעטער האָט ער געבורטשעט אונטער דער נאָז:

"כ׳האָב עפּעס פֿאַרלוירן און קיינער קען מיר נישט העלפֿן?"

האָט דאָס ווײַבל נישט אָפּגעלאָזט:

"דעם טײַסטער אפֿשר? ווײַל אויב יאָ, זאָל עס אויסגיין צו אונדזערע שׂונאימס קעפּ. זאָרג זיך נישט, מ׳דאַרף נאָך נישט מאַכן פֿאַר אונדז קיין בלימל־טאָג."

אָבער פּיניע, איר מאַן, האָט זיך געווישט דעם שטערן מיט אַ רויטער פֿאַטשיילע:

"נישט דעם טײַסטער, נישט דאָס געלט האָב איך אָנגעוווירן."

"וואָזשע דען?" — האָט ס׳ווײַב אים דאָקוטשעט די יאָרן — "כ׳מעג דאָך אויך וויסן. נאָך אַלעמען בין איך דאָך דײַן פּלוניתטע. פֿון ווען אָן האַלטסטו סודות?"

פּיניע האָט אַראָפּגענומען דעם קאַפּעליוש, וואָס האָט אים געדריקט אויף די שלייפֿן, אויסגעטאָן זײַן שווערן ווינטער־מאַנטל און שאַליקל, וואָס ס׳ווײַב האָט אים געשענקט, און דאָס ווײַבל האָט אים ווײַטער דאָקוטשעט:

"איז וואָס האָסטו געקענט פֿאַרלירן, וואָס זאָל דיך אַזוי צעשרויפֿן?" — האָט זי אים פּרובירט באַרויִקן — "די צירונג ליגט פֿאַרהוילן צוזאַמען מיט די באַנקנאָטן, און ביידע זײַנען גוט באַוואַכט אין באַנק־קעסטעלע. אפֿשר איינע פֿון דײַנע דימענטלעך וואָס דו האָסט זיך אַליין אײַנגעקויפֿט בײַ דודן אויף דער 47סטער גאַס? אויב יאָ, זאָרג זיך נישט, מ׳וועט נישט פֿאַראָרעמט ווערן אָן די בריליאַנטלעך."

פּיניע האָט געפּינטלט מיט די שמאָלע, קאַלמיקן־אייגעלעך. ער האָט אויסגעטאָן זײַנע ברילן און זיי אויסגעווישט, אָבער צו זיך קומען האָט ער בשום־אופֿן נישט געקענט.

"פּעשע! איך האָב הײַנט געהאַנדלט מיט אַ מענטשן און אים מבֿזה געווען. יענער איז געווען גאָט די נשמה שולדיק, אָבער איך בין געווען שלעכט אויפֿגעלייגט. איך וואָלט יענעם דערטרונקען אין אַ לעפֿל וואַסער. דערווײַל איז מיר אונטערגעקומען לייבל אָקס. ווייסט דאָך שוין וועמען איך מיין, מיט דער אָקסיכע, און ער מאַכט:

‘פּיניע! ס׳איז צו מיר דערגאַנגען אַ קלאַנג, אַז דו פֿאַרלירסט.’

‘ווער פֿאַרלירט עס נישט?’ — האָב איך אים געענטפֿערט.

‘יאָ. אָבער דו פֿאַרלירסט די גאַטקעס און מאַכסט געשעפֿטן ‘יאַק־שע־נאַלעזשי.’ דאָס הייסט, אַז דײַנע טראַנזאַקציעס אויף דער בערזע וואָלטן געוואַקסן ווי שוועמלעך נאָך אַ רעגן. אָבער דיר איז געגאַנגען אין לעבן אַליין צו ווערן די קאַסע, און אײַנקאַסירן די געלטער פֿון דײַנע פֿרײַנד און באַקאַנטע מיטן אויסרייד אַז דו וועסט געבן גרעסערע פּראָצענטן.’

‘דאָס האָט מיך שוין אונטערגעטראָגן. הערסטו פּעשע, אַ העזה פֿון אַ מענטשן צו רופֿן מיך גנבֿ. מיך! פּיניען! וואָס בײַ מיר האָט ער אָפּגעלעקט אַ ביינדל, וואָס מיט אים בין איך געווען אויף ‘פּאַניבראַט,’ און דאָ, מיט אַ מאָל, טרויט ער מיר נישט...׳"

"אָבער פּיניע" — האָט פּעשע געטענהט — "מסתּמא האָט ער עס ערגעץ געהערט. מעגסט מיר אויסזאָגן דעם אמת, ווי האַלטן מיר מיט אונדזער עטשע־מעטשע־פּעטשע?"

פּיניע איז איר אָבער נישט געבליבן שולדיק קיין ענטפֿער:

"האָב איך אים אויסגעזידלט מיט דער בלאָטע צו גלײַך": דו אָקס! דו בהמה! דו פּניאָק מיט אויגן... פֿון ווען אָן בין איך אַ קבצן? ווער האָט עס דיר געזאָגט, אַז איך פֿאַרליר די גאַטקעס און פֿון וואַנען נעמט זיך צו דיר די העזה און די חוצפּה מיך צו באַשולדיקן אין לינקע געשעפֿטן? מיט איין וואָרט פּעשע, איך בין געבליבן שטיין ווי אַ געפּלעפֿטער פֿון די אייגענע רייד. איך האָב אָנגעוווירן דאָס גלײַכגעוויכט און נאָך מער, איך האָב פֿאַרלוירן דעם יושר, מײַן געוויסן. אָט־אָ דאָס האָב איך אָנגעוווירן."

"אָבער פּיניע־לעבן, מילא, דו האָסט פֿאַרלוירן דעם יושר. אָבער ווי האַלטן מיר מכּוח אַכצן־דרײַצן. מ׳איז טאַקע געבליבן גאָלע?"

פּיניע האָט געשוויגן. ס׳האָט אים באַשלאָגן אַ קאַלטער שווייס אונטער די פּאַכוועס.

"פּעשע־קרוין! מיר זײַנען אויסגעשפּילט! נישט נאָר האָב איך אָנגעוווירן דעם יושר. נאָר איך האָב אָנגעוווירן אַלץ. איך האָב פֿאַרשפּילט אויף דער לאָטעריע. איך האָב מענטשן אומגליקלעך געמאַכט. איך האָב געדאַרפֿט אינוועסטירן זייער געלט, און אַנשטאָט דעם האָב איך זיך דערטראַכט צו אַן אידעאַלער מאַכערײַקע. צו וואָס האַנדלען און וואַנדלען מיט יענעמס מיליאָנען, אַז איך קען עס צעלייגן אויף קליינע טעלערלעך, נעמען פֿון זלמנען און געבן קלמנען, און צו מאָרגנס פֿאַרקערט. אַ גרינג לעבן, כ׳לעבן!"

די מעשׂה בוירני מיידאָף האָט מיך דערמאָנט אין דער כעלעמער מעשׂה ווען צוויי ייִדן האָבן באַשלאָסן צו האַנדלען מיט ביר, האָבן זיי אײַנגעקויפֿט אַ פֿעסעלע ביר און גענומען פֿאַרזוכן. האָט איין כעלעמער גענומען אַ גלעזעלע ביר און געגעבן דעם צווייטן כעלעמער אַ גראָשן. האָט דער צווייטער כעלעמער גענומען אַ גלעזעלע ביר און צוריקגעגעבן זײַן שותּף דעם ערשטן גראָשן. אַזוי לאַנג און אַזוי ברייט ביז זיי האָבן אויסגעליידיקט דאָס פֿעסעלע מיט ביר און געבליבן בײַ דעם איינציקן גראָשן.

אָבער אונדזער געשעפֿטסמאַן, מ״ר מיידאָף האָט געהאַנדלט מיט ביליאָנען, דאַכט זיך — פֿופֿציק צי זעכציק ביליאָן שמאָלאַרעס. נישט קיין קליינגעלט. וווּ ער האָט זיי פֿאַרטאַכלעוועט ווייסט נאָר גאָט אַליין. איין זאַך ווייסט מען יאָ. די ביליאָנען זײַנען נישטאָ. הילד איננו און גיי שרײַ חי־וקיים. מ׳האָט דאָך שוין געהערט וועגן גנבֿים, נאָר אַזוינס איז נאָך נישט צושטאַנד געקומען זינט די וועלט שטייט; און צווישן ייִדן דערצו?! און ווער באַראַבעוועט עס — איין ייִד דעם צווייטן? ס׳איז דאָך הימל עפֿן זיך. זעט אויס ווען ס׳קומט צו געלט, דרייט זיך איבער די וועלט, פֿאַרלירט מען דעם צלם־אלוקים, דעם געוויסן, די מענטשלעכקייט. ווען עס קומט אָן די גיריקייט און זשעדנעקייט, קען זי קאַליע מאַכן די בעסטע פֿון אונדז. ווען עס קומט צו געלט איז עס קיין מאָל נישט גענוג. וויפֿל מ׳פֿאַרמאָגט איז נישט גענוג. דאָס קלינגוואָרט איז "נאָך."

איך האָב חבֿרים וואָס ווייסן שוין נישט אויף וואָס זיי גייען. זיי גראָבלען זיך אויך אין ביליאָנען, וווינען שוין אין די הויכע פֿענצטער, אויף פֿינפֿטער עוועניו, צווישן די מיידאָפֿס מיט די ראַקעפֿעלערס, מ׳פֿאַרמאָגט שוין האַלב מאַנהעטן, מ׳טאָפּיעט זיך שוין אין גאָלד מיט בריליאַנטן יאָרן־לאַנג. ס׳איז אָבער נישט גענוג. דאָס שלאָגוואָרט איז "נאָך." ס׳איז אַזאַ מין קרענק, וואָס באַפֿאַלט גבֿירים. און אויב זיי ווערן אָן אויף דער בערזע אַ פּאָר מיליאָן, דערשרעקן זיי זיך אַז אָט־אָט און מ׳וועט דאַרפֿן פֿאַר זיי מאַכן אַ בלימל־טאָג. ביידע, סײַ די פֿרוי און סײַ דער מאַן, קומען אַרויס פֿון גרויס אָרעמקייט; קינדער פֿון דער שארית־הפּליטה, איז זייער ציל געווען צוצוקומען צו געלט. נאָך ווי קינדער האָבן מיר זיך געקענט אין אַ די־פּי־לאַגער אין דײַטשלאַנד. קיין דערציִונג איז אַפֿילו נישט געקומען אין באַטראַכט. האָט מען עס אַוועקגעשמיסן נאָך איידער מ׳איז אַוועק אין הײַסקול. אַ ביכל דאַרף מען בײַ זיי זוכן ווי מיט ליכט, אָבער ס׳איז אומזיסט. קיין צײַטונג נעמט מען נישט אין דער האַנט. אַלץ וואָס מען טוט איז — מען ציילט דאָס מזומן טאָג און נאַכט.

איך געדענק ווען מײַן אַמאָליקער פֿרײַנד, דער ביליאָנער, פֿלעגט אַהיים קומען מיט גאַנצע זעק אָנגעפּאַקט מיט "קוואָדערס," 25־סענטיקע מטבעות. ער פֿלעגט זיי צונויפֿנעמען פֿון די וואַש־מאַשינען מיט די טריקן־מאַשינען אין זײַנע הײַזער און ווערן אויסגעריסן בײַם שלעפּן זיי אַהיים. זאָג איך אים:

"חבֿר זיסער, האָסט דאָך געקענט נעמען עמעצן ער זאָל פֿאַר דיר עס אָנזאַמלען און אַרײַנגעבן אין באַנק." מאַכט ער:

"ווען איך וואָלט עמעצן געטרויט, וואָלט איך נישט געווען וווּ איך בין".

די קינדער און אייניקלעך זייערע זײַנען אָפּגעשטאַנענע ברואים. אַלץ וואָס זיי ווייסן, איז געלט. קיין געוויסן איז אין זיי נישט אײַנגעפֿלאַנצט געוואָרן פֿון קינדווײַז אָן. אַזוי, אַז ווען ס׳האַנדלט זיך אין אַרויסוואַרפֿן אַ משפּחה מיט קינדער פֿון זײַנס אַ דירה אין אַ שטורעמדיקער ווינטערנאַכט, גייט זיי אָן ווי דער פֿאַראַיאָריקער שניי.

איך האָב אויך חבֿרים וואָס פֿאַרמאָגן צענדליקער מיליאָנען אין דער שווייץ. ס׳ציטערט ממש אויף זיי די הויט. לעבן זיי ווי די גרעסטע אָרעמע־לײַט אין רעגירונגס־סובסידירטע הײַזער. די שרעק איז גרויס, וואָס טוט מען אַז מ׳וועט זיי פּאַקן? מ׳שלאָפֿט נישט קיין נעכט, מ׳פֿאַרגינט זיך נישט דאָס לעבן, אָרעמע מיליאָנערן. און דער אמת איז, אַז מ׳נעמט זיך גאָרנישט מיט. מ׳פֿאַרזאָרגט די קינדער און אייניקלעך וואָס האָבן אויף די געלטער קיין האַנט אין קאַלטן וואַסער נישט אונטערגעטונקען, און קענען די מיליאָנען נישט שאַנעווען. ווי נאָר זיי קריגן אַרײַן אין האַנט דעם מאַיאָנטעק, אַזוי פֿאַרלעבט מען עס. איין זאַך ווייס איך יאָ. קיין גרויסע טובֿה טוט מען זיי נישט. מיט איין וואָרט, ווען מען קומט צו געלט, דאַרף מען אויך האָבן דעם קאָפּ אויף דער רעכטער זײַט.