ס׳האָט זיך געקענט ענדיקן ערגער.
שוין באַלד אַ וואָך, ווי די דאָקטוירים האָבן געקעמפֿט פֿאַר איר לעבן, ניט קענענדיק שטעלן קיין גענויעם דיאַגנאָז, אָבער אָפּמערקנדיק אַ פֿולשטענדיקע נערוון־אויסשעפּונג. ערשט איצט האָט זיך דאָס מיידל ענדגילטיק אומגעקערט צום באַוווּסטזײַן, אָפּגעזופּט פֿון דער גלאָז טיי, אַפֿילו אויפֿגעגעסן אַ ביסן ברויט מיט פּוטער, און פֿאַלנדיק שווער אויף די קישנס, צום ערשטן מאָל דערשפּירט, אַז זי שלאָפֿט אײַן. קיינער אין שטוב — ניט די מוטער, ווי געוויינטלעך פֿאַרטאָן און פֿאַרנומען, ניט דער פֿאָטער, וועלכער האָט שוין ניט איין נאַכט געוואַכט בײַ דער טאָכטערס געלעגער, — קיינער האָט ניט געוווּסט, אַז הײַנט, צום ערשטן מאָל זינט גאַנצע זעקס וואָכן, שלאָפֿט זייער קינד, זייער מיידל, זייער חנהלע, אײַן. קיינער אין שטוב האָט ניט באַמערקט, אַז אין משך פֿון זעקס וואָכן פֿלעגט זי אין די נעכט ניט צומאַכן קיין אויג, אין דער פֿרי, אַ מידע גיין צו דער אַרבעט און נאָך דעם קוים זיך שלעפּן אויף די לעקציעס אין דער אָוונט־אָפּטיילונג פֿון אינסטיטוט. מען איז געוווינט געווען צו זען זי געזונט, רויִק, מונטער. געטריבן ספּאָרט, געלעבט ווי אַלע לעבן. אײַ, זי איז געווען אַ ביסל שווײַגעוודיק, איז זי ניט קיין פּלאַפּלערקע, ניט קיין נאַר. אַ מענטש!
...אין אָוונט, ווען זי האָט זיך אויפֿגעכאַפּט און דערזען בײַ איר בעט דעם פֿאָטערס אויסגעמאַטערט פּנים און זײַן בליק — פֿאַרזאָרגט, מילד, צאַרט, ווי קיין מאָל ניט ביז איצט; אַ בליק, וואָס האָט גערעדט: "קינד מײַנס, וואָס איז געשען?" האָט זי אים גלײַך אַלץ דערציילט, אַלץ פֿון אָנהייב ביזן סוף. קיין מאָל אין לעבן האָט זי מיטן פֿאָטער אַזוי ניט גערעדט. אָבער דאָס מאָל איז איר דאָס אָנגעקומען אומדערוואַרט לײַכט און פּשוט.
* * *
...זאַלבע־צווייט זיצן מיר אין קופּע פֿונעם שנעלצוג מאָסקווע־אַדלער. די איבעריקע פּאַסאַזשירן זײַנען שוין אַרויס, און מיר — איך און חנה — האָבן נאָך קאַרגע צוועלף שעה וועג. פֿריִער, בעת מיר זײַנען געווען זאַלבע־דריט (די דריטע — אַ יונגע פֿרוי, וואָס איז געפֿאָרן צו איר מאַן) האָט זיך געהאַט פֿאַרבונדן אַ שמועס וועגן לעבן, וועגן ליבע, וועגן מענטשלעכער נאַטור. נאַטאַשאַ (אַזוי האָט געהייסן די דריטע) האָט אַ סך גערעדט וועגן זיך. כּמעט ניט געפֿרעגטערהייט גערן דערציילט, ווי אַזוי זי האָט זיך באַקענט מיט איר מאַן, ווי עס האָבן זיך אײַנגעשטעלט די באַציִונגען אין דער משפּחה און וואָס פֿאַר אַ פּלענער האָבן זיי מיטן מאַן אויף דער צוקונפֿט.
חנה האָט געשוויגן. און איך האָב ניט געקענט אָפּרײַסן די אויגן פֿון איר פּנים, פֿון די קורץ־געשוירענע גאָלדענע האָר, פֿון די שפּרענקעלעך (וועלכע אַפֿילו דער ווינטער האָט ניט אָפּגעווישט פֿון איר צאַרטער ראָזלעכער הויט), פֿון דער געטאָקטער נאָז, פֿונעם ריינעם שטערן, און באַזונדערס — פֿון די טונקעלע מאַנדל־אויגן, פֿון וועלכע ס׳האָט אַרויסגעקוקט אַ שטילער אומעט.
איך האָב שוין קוים געהערט, וואָס נאַטאַשאַ דערציילט, ווען זי האָט אויף דער סטאַנציע, דערזעענדיק דורכן פֿענצטער איר מאַן, זיך פֿריילעך מיט אונדז געזעגנט. מער איז שוין צו אונדז אין קופּע קיינער ניט אַרײַן און מיר זײַנען מיט חנהן געבליבן זאַלבע־צווייט. דאַן האָט מיך באַהערשט אַ מאָדנער געפֿיל פֿון נאָענטקייט צו איר, צו דעם פֿרעמדן מענטשן. מיר זײַנען שוין צוזאַמען געפֿאָרן העכער אַ מעת־לעת, זי האָט כּסדר געשוויגן, און איך האָב געשפּירט דעם צער אין איר נשמה, מיט וועלכן, ווי מיר האָט זיך געדאַכט, זי וואָלט געוואָלט זיך מיט עמעצן טיילן. וואָס מער נאַטאַשאַ, האָט געפּלאַפּלט וועגן זיך, אַלץ טיפֿער האָט זיך חנה געהאַט פֿאַרשלאָסן, ניט אַרויסווײַזנדיק ניט קיין אומצופֿרידנקייט, ניט קיין איראָניע און ניט קיין אומגעדולד. און נאָר דער שטילער אומעט אין די אויגן האָט עדות געזאָגט וועגן דעם שטיין, וועלכן זי טראָגט אויפֿן האַרצן.
מיר זײַנען געבליבן זאַלבע־צווייט. אפֿשר האָב איך מיט עפּעס אַ וואָרט, מיט אַ פֿאָרזיכטיקער פֿראַגע פֿאַרלײַכטערט איר דאָס ריידן? מיר זײַנען געווען צוויי פֿרעמדע מענטשן אויף לאַנגע שעהען צוזאַמען. צוויי מענטשן, וואָס האָבן זיך קיין מאָל ניט געקענט און וועלן זיך, וואַרשײַנדלעך קיין מאָל מער ניט טרעפֿן. צוויי פֿון פֿאַרשיידענע סבֿיבֿות און פֿאַרשיידענעם עלטער, וועלכע ס׳האָט דאָך עפּעס פֿאַרבונדן, עפּעס אינערלעכס — אַ סימפּאַטיע, אַ שטימונג, וואָס האָט געוועקט צוטרוי און דערלויבט צו זײַן אָפֿנהאַרציק. זי האָט דערציילט, איך האָב געהערט און פֿאַרגעדענקט איר געשיכטע אויף לאַנגע יאָרן.
...איגאָר איז געקומען צו זיי אין זאַוואָד פֿון אַן אַנדער שטאָט ווי אַ יונגער אינזשעניר, ווען חנה האָט שוין דאָרט, נאָכן פֿאַרענדיקן דעם טעכניקום, געאַרבעט ווי אַ פּראָגראַמיסט. אַ פֿאַל האָט זיי צונויפֿגעפֿירט און זיי האָבן זיך שנעל באַפֿרײַנדעט. דער בחור איז געווען אינטעליגענט, ס׳איז געווען מיט אים אינטערעסאַנט צו ריידן. אונטער זײַן השפּעה האָט זי אָנגעגעבן די דאָקומענטן אין הויכשול אויף דער אָוונט־אָפּטיילונג פֿון קיבערנעטיק. זיי פֿלעגן אָפֿט זײַן צוזאַמען און ס׳האָט זיי קיין מאָל ניט געפֿעלט קיין טעמעס צו ריידן.
...דאָס האָט שוין געדויערט העכער צוויי יאָר (חנה האָט זיך ניט אַרומגעזען, ווי די יאָרן זײַנען פֿאַרבײַגעלאָפֿן) און זייער פֿרײַנדשאַפֿט איז ניט אַריבער די גרענעץ פֿון דעם מין חבֿרישע באַציִונגען, וועלכע ברענגען ביידן פֿאַרגעניגן און פֿאַרפֿליכטן קיינעם ניט צו מערערס.
אָבער ס׳האָט זיך בלויז געדאַכט אַז ס׳איז אַזוי. חנהלע האָט שוין לאַנג געשפּירט, אַז אין איר האַרץ האָט זיך אויפֿגעוועקט צו איגאָרן אַ נײַער, ביז איצט אומבאַקאַנטער געפֿיל — די ערשטע ליבע. ווי אַ מעכטיקע כוואַליע האָט זי אַרויסגעריסן דאָס מיידל פֿון דער געוויינטלעכער, טאָג־טעגלעכער ווירקלעכקייט. אָבער קיינער האָט עס ניט געטאָרט זען. ניט איגאָר, ניט די שטוביקע.
"פֿאַרוואָס, חנה?" — פֿרעג איך זי.
"דאָס, וואָס ס׳האָט זיך צווישן אונדז אײַנגעשטעלט, אונדזער פֿרײַנדשאַפֿט, איז מיר געווען אַזוי טײַער, אַז איך האָב מורא געהאַט עפּעס צו ענדערן. מורא געהאַט צו פֿאַרלירן דאָס, וואָס איז דאָ. און די שטוביקע... דער טאַטע האָט אונדז געלערנט, מיך און מײַנע שוועסטער, אַז דאָס וויכטיקסטע פֿאַר אַ מיידל איז איר זעלבסטווירדע, איר מיידלשער שטאָלץ..."
האָט זי געשוויגן, געליטן, געפֿרייט זיך פֿון דעם, וואָס זי האָט.
אין גיכן האָט זי זיך דערוווּסט, אַז איגאָר האָט זיך ערגעץ באַקענט מיט אַ מיידל און קומט צו איר אַרײַן. דאָס איז געווען פֿאַר איר אַ קלאַפּ, אָבער ווילנדיק זיך אַליין איבערצײַגן, אַז זי האָט זיך ריכטיק אויפֿגעפֿירט, פֿלעגט זי זיך טרייסטן: ווי באַלד אַזוי, איז נאָך אַ גליק, וואָס איך האָב זיך געהאַלטן אין די הענט, ניט אַרויסגעוויזן מײַן געפֿיל... און ווײַטער, האָט מען זיך פּשוט געחבֿרט.
איגאָר האָט חתונה געהאַט מיט יענעם מיידל. חנהלע וואָלט שוין אַראָפּגעשלונגען אויך דעם ביטערן טראָפּן, ווען איין מאָל נאָך דער חתונה וואָלט בײַ זיי, בײַ חנהן און איגאָרן, ניט געקומען צו רייד וועגן זייער קעגנזײַטיקער באַציִונג. ס׳איז רעכט, אַז איגאָר האָט זיך דאָך געפֿילט שולדיק און עפּעס האָט אים כּסדר געעקבערט, ווײַל ער האָט אָנגעהויבן דעם שמועס. ער איז זיך מודה געווען, אַז קיין מאָל האָט ער קיינעם ניט ליב געהאַט אַזוי שטאַרק ווי חנהלען. און ערשט איצט, אין דעם שמועס, האָט ער דערהערט, אַז אויך זי האָט אים שוין פֿון לאַנג הייס געליבט. איז פֿאַרוואָס זשע? פֿאַרוואָס האָט ער פֿריִער געשוויגן? ווײַל ער האָט אין איר געזען בלויז אַ חבֿרטע, זי האָט אים קיין מאָל ניט געגעבן צו פֿאַרשטיין, אַז ער קען רעכענען אויף עפּעס אַנדערשס...
פֿון יענער מינוט אָן האָט זי פֿאַרלוירן די רו, אויפֿגעהערט צו שלאָפֿן אין די נעכט. די שטוביקע האָבן באַמערקט, אַז עפּעס קומט מיט איר פֿאָר. מען האָט אָבער געקענט איר כאַראַקטער, געוווּסט, אַז זי איז זעלבסטשטענדיק און פֿאַרשלאָסן אין זיך, איז מען ניט צוגעשטאַנען צו איר מיט קיין פֿראַגעס.
דאָס מיידל האָט געהאַט פֿאַרלוירן דאָס באַוווּסטזײַן, געפֿאַלן פֿון די פֿיס, איז שווער קראַנק געוואָרן. בלויז איצט, קומענדיק צו זיך, האָט זי דערציילט דעם טאַטן וועגן דעם געשעענעם. "נאַרעלע", האָט ער געזאָגט, "ווי האָסטו געקענט דאָס אַלץ פֿון אונדז אויסבאַהאַלטן? וואָלסט אים אײַנגעלאַדן צו אונדז, איר וואָלט אַוועק צוזאַמען אין טעאַטער, ווייס איך וואָס. מען איז דאָך מענטשן..."
...אַ היפּשע צײַט איז שוין אַריבער נאָך דער גאַנצער געשיכטע. איגאָר איז אַוועק פֿון זייער זאַוואָד, אַוועקגעפֿאָרן אַנדערש־וווּ אַרבעטן און לעבן. טרעפֿן זיך ווײַטער וואָלטן זיי ניט געקענט — דאָס וואָלט געווען צו ווייטיקדיק. פֿון יענער צײַט האָבן זיי זיך מער ניט געזען.
"איר זײַט שיין, חנהלע. איך צווייפֿל ניט, אַז אַנדערע בחורים..." פּרוּוו איך אַרײַנשטעלן אַ וואָרט.
"יע, עס פּאַסירט, אַז איך געפֿעל עמעצן, אָבער איך קען ניט, איך בין ניט פֿעיִק עס אָנצונעמען. מסתּמא, וועל איך שוין קיין מאָל ניט קענען ליבן..."
איך שווײַג. איך ווייס, אַז דאָס לעבן איז לאַנג, געוויינטלעך, לענגער פֿון אַן איין־איינציקער ליבע. געוויס, וועט נאָך אַלץ זײַן אין איר לעבן. אָבער איך זאָג עס ניט. מיטגעפֿיל, אויסגעדריקט מיט ווערטער, קען אַ מאָל שטאַרקן דעם ווייטיק, טרייסט קען קלינגען פֿאַלש. אין אַזאַ פֿאַל דאַרף מען פּשוט דעם מענטשן לאָזן אַראָפּריידן דעם צער פֿון דער נשמה. איך פֿרעג נאָר:
"אָבער דערגיין צו אַזאַ צושטאַנד... ווי האָט איר געקענט טראָגן אין זיך אַזאַ לאַסט, מיט קיינעם זיך ניט טיילן? מען טאָר ניט אַזוי..."
"ס׳איז ניט געווען מיט וועמען..."
"און מיט דער מוטער?"
"אָ, קיין מאָל ניט! זי איז חלילה ניט געווען שלעכט צו אונדז. זי איז געווען שטענדיק, זי איז ביז הײַנט צו טאָג... זאַכלעך! צו זאַכלעך, און דערפֿאַר טאַקע — אָן סענטימענטן. אַ מענטש, וואָס לאָזט ניט נאָך קיינעם, זיך אַליין אויך ניט. געווען אַ בוכהאַלטער אין פֿאַבריק, שטענדיק שטרענג, שטענדיק פּינקטלעך. אַפֿילו קראַנקערהייט פֿלעגט זי גיין צו דער אַרבעט... פֿינף זײַנען מיר בײַ די עלטערן, פֿינף קינדער, אָבער געהאָדעוועט האָט אונדז אָפֿטער די באָבע: געמאָלקן די קו, צוגעזען די קינדער און אונדז אַלעמען געשטעלט אויף די פֿיס (אין פֿאָרשטאָט האָבן מיר געוווינט). דער באָבעניו וואָלט איך אַלץ געקענט דערציילן. זי איז אָבער שוין ניטאָ. אָפּגעלעבט אירע נײַנציק האָרעפּאַשנע יאָר, אַלץ געטאָן פֿריילעך, פֿלינק, מיט אַ שמייכל. און דער טאַטע... דער טאַטע איז געווען שטרענג, געהאַלטן אונדז אין די הענט. ערשט פֿיל שפּעטער, נאָך דער געשיכטע, וואָס איך האָב איבערגעלעבט, האָב איך דערשפּירט, ווי נאָענט ער איז מיר..."
וועגן אַנדערע — שוועסטער, חבֿרים — פֿרעג איך שוין ניט. ס׳זײַנען דאָ מאָמענטן, ווען דער מענטש פֿילט זיך עלנט צווישן די נאָענטסטע און קען זיך פֿון דעם עלנט ניט אַרויסרײַסן.
מיר פֿאָרן אויף דרום. ס׳איז ווינטער, יאַנואַר, אָבער אַ פֿריילעכער שטראַל קוקט אַרײַן דורכן פֿאַרקויטיקטן פֿענצטערל אין אונדזער קופּע. גרינע ביימער אַנטלויפֿן פֿון וועג, שלאַנקע ציפּרעסן ציִען זיך צום הימל, אָט איז שוין אַ פּאַלמע, די ערשטע פּאַלמע אויף אונדזער וועג.
חנהלע פֿאָרט אין אַן אָפּרו־הויז. זי האָט פֿאַרן טערמין אויסגעהאַלטן די עקזאַמענס, פֿאַרענדיקט די ווינטער־סעסיע אין איר הויכשול. ס׳זײַנען געבליבן קאַרגע צוויי וואָכן, האָט איר דער פֿאָטער אײַנגעשאַפֿט אַ קאַרטע, כּמעט מיט כּוח זי אַרײַנגעשטופּט אין באַן: "פֿאָר, מײַן קינד, רו זיך אָפּ, פֿאַרווײַל זיך אַ ביסל".
...מיר זײַנען שוין נאָענט צום ציל, אין גיכן איז חנהס סטאַנציע, איך פֿאָר עטוואָס ווײַטער. איך רײַס זיך אָפּ פֿון דעם פֿענצטערל, טרעף זיך מיט חנהס בליק. אויף אירע ליפּן וואַכט אויף אַ שטילער שמייכל. אַ זון נאָך אַ רעגן...
די באַן שטעלט זיך אָפּ, מיר דרוקן זיך די הענט, זי גייט אַוועק, איך באַגלייט זי מיט די אויגן. אַזוי ענדיקט זיך אונדזער געמיינזאַמע רײַזע, וועלכע האָט אונדז, ווילד־פֿרעמדע מענטשן, געמאַכט אויף אַ קורצער צײַט אַזוי נאָענט.