צו זײַן 35סטן יאָרצײַט

עס זײַנען פֿאַראַן אָן אַ שיעור דיכטערס וואָס זײַנען ניט אַזוי באַקאַנט — ווייניק האָט מען געשריבן אָדער דערציילט וועגן זיי און אין די לעקסיקאָנען געפֿינען זיי זיך ניט. אַזוי איז דער פֿאַל מיט פּינחס אָדער פּינטשע בערמאַן, וואָס זײַן נאָמען געפֿינט זיך ניט אין די אָריגינעלע בענד פֿון לעקסיקאָן, נאָר אין דעם הוספֿה־באַנד. און דאָרט געפֿינען מיר ווייניק ידיעות וועגן אים, בלויז אַז ער איז געבוירן געוואָרן אין אַנטאָפּאָל, פּאָלעסיע, אין 1892 און געשטאָרבן אין לאָס־אַנדזשעלעס אין 1974. דאָס יאָר ווען ער האָט אַרײַנגעוואַנדערט אין אַמעריקע איז ניט באַקאַנט. ער האָט געשריבן לידער און דערציילונגען אין פֿאַרשיידענע צײַטונגען און האָט אַרויסגעגעבן צוויי בענד פֿון לידער אין ישׂראל. צי ווייסט עמעצער נאָך פּרטים וועגן אים?

אונדזער אָפּקלײַב פֿון זײַנע לידער איז גענומען פֿון זײַן בוך "אָפֿענע פֿענצטער", אַרויסגעגעבן פֿון י.ל. פּרץ־פֿאַרלאַג, תּל־אָבֿיבֿ, אין 1960.

דאָס ערשטע ליד האָט מען, דאַכט זיך, געזונגען אין די צײַטן פֿון אַרבעטער־דערוואַכונג, פֿון שטורעם און קאַמף:

מיר זענען ווי רינגען אין קייטן,
געגאָסן פֿון אײַזן און שטאָל —
מען קאָן אונדזער גלויבן ניט טייטן,
מען קאָן אונדז נישט בויגן קיין מאָל.

דורך העלישן פֿײַער, דורך פֿלאַמען,
דורך שטורעם, געוויטער און דראַנג,
מיר שטייען צוזאַמען, צוזאַמען,
און הילכיק עס קלינגט דאָס געזאַנג.

דאָס מעכטיק געזאַנג פֿון באַנײַונג,
וואָס רײַסט און צעשמעטערט די שטריק —
מיר טראָגן דאָס וואָרט פֿון באַפֿרײַונג,
פֿון פֿרידן, פֿון פֿרייד, און פֿון גליק.

מיר פֿאַלן ווי זאַנגען דורך ווינטן,
קרבנות, ווי זאַמד בײַ דעם ים —
דאָס זענען נאָר פֿונקען, וואָס צינדן
און מאַכן נאָך העלער דעם פֿלאַם.

מיר זענען ווי רינגען אין קייטן, אאַז״וו.

די אַנדערע לידער בערמאַנס זײַנען אי ברויזנדיק, מיט אַזוינע שטאַרקע אויסרופֿן, אי שטילערע, מיט מער לירישע טענער:

אין צעשפּרודלטער זונשײַן
איך זאָג נישט קיין מוסר, איך גיב נישט קיין עצות,
איך קום נישט מיט שטראָפֿרייד פֿאַר קיינעם —
מײַן ליד איז פֿון לעבן, פֿון פֿרייד און פֿון ליבע,
איך זינג עס אַליין און אין איינעם.
איך וועק קיין חרטה, איך רוף נישט צו תּשובֿה,
איך פּריידיק צו קיינעם באַזונדער —
מײַן ליד איז פֿון אויפֿקום, פֿון טרוים און דערוואַכונג,
מײַן ליד איז פֿון אייביקן וווּנדער.

איך מאַך קיין סך־הכּל, איך מאָן נישט קיין חובֿות,
איך זוך נישט דעם זינען פֿון תּורות
מײַן ליד איז פֿון יוגנט, פֿון האַרץ וואָס עס צאַפּלט,
פֿון הײַנט און פֿון קומענדע דורות.

איך קום נישט מיט ציטער, איך ברענג נישט קיין מורא,
איך טראָג נישט פֿאַר קיינעם קיין שרעקן —
מײַן ליד איז פֿון פֿלאַמען, וואָס ברענען אין בלוטן,
און ברויזן, און רופֿן, און וועקן,

און קומט אָן אַ וואָלקן, און שפּרייט זיך אַן אומעט —
מײַן אויג איז דאַן שפּאָרזאַם מיט טרערן —
מײַן ליד איז פֿון פֿרילינג, מײַן ליד איז פֿון זומער,
מײַן ליד איז פֿון בלומען און שטערן.

ער באַניצט דעם פֿראַגע־און־ענטפֿער־פֿאָלקסטימלעכן סטיל אין זײַן ליבעליד:

וועל איך אומגיין אויף די וועגן
וועל איך אומגיין אויף די וועגן,
וועל איך בײַ די שטיינער פֿרעגן:
ליבע שטיינער,
האָט געזען איר אַ באַטריבטן,
ערגעץ בלאָנדזשען מײַן געליבטן,
האָט איר נישט געזען אים קיינער?
שושקען זיך די שטיינער,
נישט געזען אים קיינער.

וועל איך אומגיין אויף די וועגן,
וועל איך בײַ די גראָזן פֿרעגן:
ליבע גראָזן,
זאָגט, איז וווּ פֿון טוי אַ נאַסער,
דאָ געווען אַ יונג אַ בלאַסער,
זאָגט, האָט איר געזען מײַן חתן?
סודען זיך די גראָזן:
נישט געזען דײַן חתן.

וועל איך אומגיין אויף די ברעגן,
וועל איך בײַ די ימען פֿרעגן:
ליבע ימען,
אפֿשר איז אַ יונג אַ מידער,
אויסצורוען זײַנע גלידער,
ערגעץ וווּ צו אײַך געקומען?
און די ימען ברומען:
יאָ, ער איז געקומען.

וועל איך מער שוין קיינעם פֿרעגן
און פֿאַרלאָזן אַלע וועגן,
און וועל לויפֿן צו די ימען,
מיט מײַן חתן זײַן צוזאַמען.

זייער מוזיקאַליש און ריטמיש איז זײַן ליד וווּ ער באַשרײַבט די וועלט אָן אַ ליד און אָן געזאַנג:

אָן אַ ליד און אָן געזאַנג,
איז ווי אַ שטימע אָן אַ קלאַנג,
ווי אַ זעגל אָן אַ ווינט,
ווי אַ היים, וואָס האָט קיין קינד,
אָן אַ ליד און אָן געזאַנג,
איז ווי אַ ווילן אָן אַ דראַנג,
ווי אַן אויג, וואָס האָט קיין שײַן,
ווי אַ בעכער אָן דעם ווײַן,
קומט פֿאַר טאָג אַרויס די זון —
ווייסט דאָך קיינער נישט דערפֿון,
ווײַזן שטערן זיך בײַ נאַכט,
זעט נישט קיינער, קיינער טראַכט,
טרינקט דער טוי די גראָזן אָן —
קיינעם גייט עס גאָרנישט אָן —
ס׳איז די וועלט אין אַ געפֿאַנג,
ס׳האָט דאָס לעבן קיין פֿאַרלאַנג;
נישט קיין זין, און נישט קיין מיין,
אַלץ איז שטויב, און אַלץ איז שטיין,
ס’איז די גאַנצע וועלט אַ שטײַג,
נישט קיין בוים און נישט קיין צווײַג,
נישט קיין גראָז און נישט קיין בלום,
ווען די פֿייגל זענען שטום.

אין דעם פֿאַרלעצטן ליד פֿון בוך זינגט ער וועגן זײַן שטעטל:

קאָן זײַן, אַז איך האָב נישט קיין רעכט צו דערמאָנען
די הייליקע נעמען פֿון די, וואָס געפֿאַלן;
קאָן זײַן, אַז כ’האָב נישט קיין רעכט גאָר צו רעדן
פֿון בלוטיקע טײַכן און טרעריקע קוואַלן —

ווײַל דאַן, ווען די קולות פֿון הילפֿלאָזע ברידער
זיי האָבן געהויכט זיך צו קופּערנע הימלען,
בין איך דאָך געזעסן אין רו און אין זיכער,
בין איך דאָך געזעסן פֿאַרוויגט אין מײַן דרימלען.

אָ, ברידער, איך ווייס, אין די גרויליקע שעהען,
האָב איך אין דעם אומגליק מיט אײַך נישט געטיילט זיך,
דערפֿאַר טאַקע איז מײַן צער, ווען כ’דערמאָן זיך,
דערפֿאַר טאַקע קיין מאָל די וווּנד נישט פֿאַרהיילט זיך...

געווען איז אַ שטעטל, געווען און נישטאָ מער,
געווען איז אַ לעבן אַ שיינס, און פֿאַרשוווּנדן,
אַזוי ווי אַ שיף אויף צעשטורעמטע ימען,
אַזוי ווי אַ וואַלד אין די פֿלאַמען צעצונדן.

ס׳איז יעטוועדער שטויב אין דעם זאַמד דאָרט מיר נאָענט,
ס׳איז יעטוועדער שטיינדל אין ברוק דאָרט מיר אייגן;
עס האָט צו מיר דאָרטן אַ שוועסטער געזונגען,
עס האָט דאָך מיר דאָרטן אַ מאַמע געזויגן.

ער איז פֿול מיט צער, וואָס ער האָט ניט געטיילט דעם גורל פֿון זײַנע אומגעקומענע ברידער.

די לידער פֿון דעם אומבאַקאַנטן דיכטער פּינטשע בערמאַן זײַנען לײַכט צו לייענען און אָפּצושאַצן.