אין דער פֿריִערדיקער פּרשה, האָט דער אייבערשטער זיך אַנטפּלעקט פֿאַר משה רבינו אין אַ ברענענדיקן קוסט מיט אַ גוטער בשׂורה, אַז ס׳איז געקומען די צײַט אויסצולייזן דאָס ייִדישע פֿאָלק פֿונעם ביטערן מצרישן גלות.

דער באַשעפֿער האָט געזאָגט משהן, אַז ער הייסט "א־ה־י־ה אשר א־ה־י־ה" — "איך בין וואָס איך בין". אַזאַ נאָמען ווײַזט אָן, אַז ער איז העכער פֿון אַלע באַגריפֿן, און קאָן נישט באַשריבן ווערן בלויז מיט אַזאַ ציקלישער דעפֿיניציע. ווי עס האָט געשריבן דער פֿינפֿטער ליובאַוויטשער רבי, שלום דובֿ־בער שניאורסאָן, קאָן מען זאָגן, באמת, בלויז איין זאַך וועגן דעם אייבערשטן: אַז ער איז וואָס ער איז.

אויף אַזאַ אופֿן קאָן אויך אָפּגעטײַטשט ווערן דער געוויינטלעכער שם־השם, "י־ה־ו־ה". אַלע אַנדערע עפּיטעטן, שמות און דעפֿיניציעס זענען צוגעפּאַסט צום רבונו־של־עולם בלויז אין אַ רעלאַטיוון זין, ווען עס גייט אַ רייד וועגן די באַציִונגען צווישן דעם באַשעפֿער און די באַשעפֿענישן.

אַזאַ טיפֿע השׂגה פֿון ג־טלעכקייט, וואָס אַפֿילו אַן אינגאַנצן ניט־גלייביקער מענטש וואָלט זי נישט געקאָנט אָפּלייקענען, האָט איבערגעצײַגט די ייִדן, אַז משה רבינו איז טאַקע אַן אַמתער נבֿיא, וועלכער וועט זיי אַרויספֿירן פֿון מצרים.

אויף פּרעהן, אָבער, האָבן משהס רייד נישט געפּועלט. אַדרבה, ווען משה, צוזאַמען מיט זײַן ברודער אַהרן, האָט געבעטן פּרעהן אָפּצולאָזן די ייִדן, זיי זאָלן קענען ברענגען קרבנות אינעם מדבר, האָט דער מיצרישער קיניג געפֿרעגט: "ווער איז אײַער ג-ט, אַז איך זאָל זיך צוהערן צו זײַן קול?".

ווי עס דערקלערן די חסידישע מפֿרשים, האָט פּרעה געגלייבט, אין אַ געוויסער מאָס, אין ג-ט. אַדרבה, ער האָט געוווּסט, אַז דער באַשעפֿער טראָגט נישט בעצם קיין קאָנקרעטן נאָמען, און אַז אַלע ג־טלעכע נעמען, אַפֿילו די סאַמע אַבסטראַקטע, זענען רעלאַטיוו. הגם דער מלך־מצרים האָט עס פֿאַרשטאַנען, איז ער געקומען צו אַ פֿאַרקערטן אויספֿיר.

אין אונדזער וועלט ווערן אַנטפּלעקט בלויז רעלאַטיווע אָפּשפּיגלונגען פֿונעם באַשעפֿער, וועלכער איז בעצם אינגאַנצן אַבסטראַקט, ווײַט פֿון אַלע מענטשלעכע ענינים. דערפֿאַר, האָט פּרעה געגלייבט, וועט אַזאַ דערהויבענער ג־ט זיך נישט אַרײַנמישן אין די ענינים פֿון פּשוטע בשׂר־ודמס. אויב איר גלייבט אין פֿאַרשיידענע ג־טלעכע שמות, וועלכע ווערן אַנטפּלעקט אין די כּוחות פֿון דער נאַטור זאָלט איר דינען עבֿודה־זרה, ווי אַנדערע פֿעלקער; אויב איר גלייבט אין אַזאַ אַבסטראַקטן ג־ט, וואָס מע קאָן אים בכלל ניט באַשרײַבן אין די טערמינען פֿון אונדזער וועלט — זאָגט נישט, אַז ער וועט זיך צוהערן צו אײַערע תּפֿילות און קרבנות, כּדי אײַך צו ראַטעווען; אַזוי האָט פּרעה געענטפֿערט אויף משהס בקשה.

פֿונעם קוקווינקל פֿון אַ שטרענגן ראַציאָנאַליסט, וואָס צעטיילט אַלע זאַכן אין דער וועלט אויף אויסערלעכע און אינערלעכע, אַבסטראַקטע און מאַטעריעלעזאַרן, איז פּרעה געווען גערעכט. אַזאַ ראַציאָנאַליסטישע צעטיילונג העלפֿט טאַקע דעם מענטש זיך צו אָריענטירן אין דער וועלט; ווען מע פֿאַרגעסט דעם חילוק צווישן ווירקלעכקייט און דמיונות, איז עס געוויינטלעך אַ סימן פֿון משוגעת.

פֿונדעסטוועגן, האָט די דאָזיקע גרענעץ נישט קיין שײַכות צום אייבערשטן אַליין. "ער איז וואָס ער איז" — העכער פֿון אַלע מענטשלעכע סתּירות און דיכאָטאָמיעס.

פּרעה האָט זיך אָפּגעזאָגט אָפּצולאָזן די ייִדן אינעם מדבר — נישט געקוקט אויף דעם, וואָס משה רבינו האָט געוויזן, ווי זײַן שטעקן האָט זיך על־פּי־נס פֿאַרוואַנדלט אין אַ שלאַנג. אין מצרים האָבן זיך אָנגעהויבן אויסטערלישע מכּות: דאָס וואַסער אינעם טײַך ניל איז געוואָרן בלוט; דאָס לאַנד האָט זיך אָנגעפֿילט מיט אַ שוויבלעניש פֿון פֿרעש, לײַז און ווילדע חיות; צווישן מענטשן און בהמות האָבן זיך פֿאַרשפּרייט סכּנותדיקע קראַנקייטן; פֿונעם הימל איז געפֿאַלן אַ געמיש פֿון פֿײַער און אײַז. זײַענדיק אַ פֿאַרביסענער ראַציאָנאַליסט, האָט פּרעה אָבער ווײַטער געטענהט, אַז דער ייִדישער "אַבסטראַקטער ג-ט" קאָן ניט שפּילן קיין אַקטיווע ראָלע אין דער מענטשלעכער געשיכטע.

די מיצרים זענען געווען זייער אַ פֿאָרגעשריטן פֿאָלק. אַדרבה, די ייִדן האָבן געמוזט זיך באַקענען מיט די מיצרישע חכמות, כּדי זיך אויסצולערנען צו באַנוצן זיך מיט זיי לשם־שמים; דאָס איז געווען איינע פֿון די הויפּט־סיבות, צוליב וועלכע זיי האָבן געמוזט אָנקומען קיין מצרים. נישט געקוקט אויף אַלע חכמות, האָבן זיי אָבער געשאַפֿן אַן אַכזריותדיקע, אומיושרדיקע סאָציאַלע סיסטעם. אַפּנים, האָט די מאַשין פֿון שקלאַפֿערײַ אויך געאַרבעט גאַנץ עפֿעקטיוו און שׂכלדיק; אין זייער ראַציאָנעלן געדאַנקען־גאַנג האָט געפֿעלט מענטשלעכקייט.

דער מהר״ל דערקלערט, אַז בעת די מכּות איז אין מצרים פֿאַנאַנדערגעפֿאַלן די גרענעץ צווישן דער אויסערלעכער און אינערלעכער וועלט. ווען אַ ייִד און אַ מיצרישער רשע האָבן געטרונקען דאָס זעלבע וואַסער פֿון דער זעלבער שיסל, האָט עס פֿאַרן מיצרי אויסגעזען ווי בלוט, אין זײַן פּערזענלעכער וועלט.

אין אַ חלום, קאָנען פֿאַרשיידענע סתּירותדיקע זאַכן זיך צונויפֿמישן אויף אַן אומדערוואַרטן אופֿן. דאָס געוויסן באַשטראָפֿט אַמאָל אַ רשע אין זײַנע חלומות, ברענגענדיק שרעקעדיקע וויזיעס. בעת די מכּות־מצרים, האָט די וועלט אַרום די רשעים זיך פֿאַרוואַנדלט אין אַזאַ מין "פֿאַרווירקלעכטן קאָשמאַר". צוליב דעם, וואָס די מיצרים, נישט געקוקט אויף זייערע חכמות און דעם ראַציאָנעלן צוגאַנג, האָבן דערנידעריקט די ייִדישע שקלאַפֿן, זענען זיי באַשטראָפֿט געוואָרן מיט אַ "משוגענער" וועלט, וווּ זייער אייגן שלעכטס גופֿא האָט זיך "אַרויסגעגאָסן" אינעם פֿאָרעם פֿון אויסטערלישע מכּות. פֿאַר די צדיקים האָט זיך אין דער זעלבער צײַט אַנטפּלעקט אַ קוואַל פֿון ליכט און ברכה.

דער אייבערשטער האָט געוויזן, אַז די גרענעצן צווישן דער "אָביעקטיווער" און "סוביעקטיווער" וועלט זענען רעלאַטיוו, און ווערן צומאָל צעשאָקלט און צעשווענקט. אַלע זאַכן זענען בעצם אַנטפּלעקונגען פֿון ג־טלעכקייט: סײַ אַ דערהויבענע מענטשלעכע מחשבֿה, סײַ אַ ווילדע חיה, סײַ וואַסער און פֿײַער, זענען פֿאַרשיידענע אַנטפּלעקונגען פֿונעם ג־טלעכן עצם. דער באַשעפֿער אַליין איז העכער פֿון אַלע קאַטעגאָריעס, און קאָן פֿאַראייניקן אַלע מדרגות — אַפֿילו אויף אַ פּאַראַדאָקסאַלן אופֿן, וואָס זעט פֿאַר אונדז אויס אינגאַנצן אוממעגלעך און אומשׂכלדיק.

די חסידישע ספֿרים דערקלערן, אַז יעדער מענטש לעבט אין זײַן אייגענער וועלט, אויפֿנעמענדיק די אַרומיקע סבֿיבֿה לויט זײַן פּערזענלעכן סוביעקטיוון שטייגער. אַפֿילו ווען דאָס לעבן זעט אויס ווי אַ דורכאויס־ראַציאָנאַלע מעכאַנישע רוטינע, מוז מען שטרעבן אַרײַנצוברענגען אין אונדזער נשמה אַ געפֿיל פֿון חידוש און וווּנדער, ווי אַ מיטל קעגן דעם אומיושר און אַכזריות פֿון דער געזעלשאַפֿט. דעמאָלט, קאָנען מיר אַליין גובֿר זײַן — כאָטש אַ ביסל צעשאָקלען — די גרענעץ צווישן דער אינערלעכער און אויסערלעכער וועלט, און אַרײַנברענגען אין דער וועלט אַ טעם פֿון גאולה.