 |
| אַלכּסנדר שפּיגלבלאַט: |
דער זיס־זויערער טיטל פֿון דער נײַסטער זאַמלונג לידער פֿון אַלכּסנדר שפּיגלבלאַט, איינעם פֿון די חשובֿסטע ייִדישע פּאָעטן הײַנט, שטעלט דעם טאָן פֿאַרן גאַנצן ווערק. מיט דער עלטער ווערט דאָס לעבן אַלץ שווערער, אָבער מע דאַרף געפֿינען אַ ביסל פֿרייד, וווּ מע קען. און אויב נישט פֿרייד, זאָל זײַן עפּעס שיינס. און אויב נישט קיין שיינס, טאָ זאַל מען סײַ־ווי־סײַ זיך אײַנלעבן אין דער וועלט מיטן גאַנצן פּאָעטישן באַוווּסטזײַן...
די לידער שטעלן דעם טראָפּ אויף דער זיקנה, אויף די זכרונות פֿון אַמאָל (אויך זיס און זויער), און דער מחבר קען מײַסטעריש נעמען אַן אימאַזש פֿון דער עלטער און אים באַלעבן, אַפֿילו ווען דער מענטש אַליין ווערט קוים דערמאָנט:
דרײַפֿוסיקע פּאַרשוינען —
צוויי פֿיס און אַ שטעקן.
דער שטעקן איז יונג,
ער געדענקט נאָך דעם וואַלד.
געוויגט און געהוידעט
אין ריטעם פֿון וואַלס,
שפּאַנט מען אַהין
אין דרײַפֿערטל טאַקט.
די גאַס און דער שטעקן
ווייסן וווּהין...
"דרײַפֿוסיקע פּאַרשוינען"
דער פּאָעט שרײַבט וועגן דעם טאָג־טעגלעכן לעבן, דער נאַטור, אָבער, זעלטן, וועגן אַ פּייסאַזש, וואָס מע קען לײַכט אידענטיפֿיצירן ווי ישׂראל. און ווען, אין דעם פֿאַל, אַ ישׂראלדיקע סצענע ווערט באַשריבן, ווי אינעם ליד "דער פֿליימאַרק אין יפֿו", פֿאַרבינדט דאָס ליד דעם הײַנט אין ישׂראל מיטן נעכטן פֿון מיזרח־אייראָפּע:
דער פֿליימאַרק אין יפֿו גליט אין חמימה.
די לופֿט איז געדיכט און הענגט ווי אַ שלייער
איבערן אַלטוואַרג אויף טרוקענער ערד.
פּלוצעם דערזע איך אין ציטער פֿון שלייער
דעם עלפֿער נאַפֿטלאָמפּ וואָס איז געשטאַנען
אין קיך בײַ דער באָבע.
נאָר וויי,
דאָס גלעזל זײַנס קאָרטשעט זיך,
בייגט זיך און קרימט זיך,
ווי די רעליקוויעס, פֿאַרמאַטערט־פֿאַרפּײַניקטע,
אין גרינעם תּהום פֿון בערגנערס געמעלן.
ציטאַט פֿון "דער פֿליימאַרק אין יפֿו"
אין קורצע, אויסגעטאָקטע לידער וועבט דער מחבר אַ פֿאַרחלומטע וועלט, אין וועלכער דער עבֿר און דער הײַנט גיסן זיך צונוף, תּמיד מיט אַן אומעטיקן, בענקענדיקן, און פֿון צײַט צו צײַט, ביטערן באַנעם פֿון זײַן מצבֿ:
עס רעגנט
דורך אַלע לעכער פֿון זכּרון,
אַ נודנער רעגן,
אַ הונגעריקער,
אַן אויסגעמאָלקענער
פֿון אַ גאַנצן וואָלקן
שאַרפֿער לויג.
"עס רעגנט", אויסצוג
די לידער באַשרײַבן, דער עיקר, דעם שטח פֿונעם פּאָעטס טעגלעכער וויזיע — זײַן שטוב, די גאַס. די דרויסנדיקע וועלט ווערט אַן אינעווייניקע וועלט, אָפֿט אַ הייליקע וועלט, אַ טיף ייִדישע. אָבער דער טויט הויערט קיין מאָל נישט צו ווײַט...
ווען איך פֿאַרשליס די טיר
אויף בײַ נאַכט
הער איך דעם שליסל
זאָגן אין שלאָס
שמע ישׂראל,
און איך ווייס ניט
צי הער איך דאָס קול
פֿון יענער זײַט טיר,
צי קומט עס
פֿון אינגעווייד מײַנעם.
ווען איך פֿאַרלעש דאָס ליכט
אויף בײַ נאַכט
צינדן זיך אָן אויף די ווענט
טויזנטער פֿלעמלעך,
און איך ווייס ניט
צי זענען זיי שבת־ליכט,
צי נשמה־ליכט
אויף מצבֿות.
"ווען איך פֿאַרשליס די טיר"
אָן צו זײַן רעליגיעז אינעם געוויינטלעכן זינען, האָבן שפּיגלבלאַטס לידער אַ שײַכות צום אַלטן ייִדישן גלויבן. טייל לידער ווענדן זיך צו אַ נישט־דערזאָגטן אייבערשטן; מע קען זיי אָנרופֿן הײַנטצײַטיקער תּהילים, און די געפֿילן וואָס ווערן אויסגעדריקט, דריקן אויס נישט נאָר דעם פּאָעטס אומעט, נאָר דעם אומעט פֿון זײַן דור, וואָס געפֿינט זיך אויף דער שוועל פֿון יענער וועלט:
באַהיט מיך פֿון ליידיקע טעג, פֿון פּוסטע,
פֿון נאַקעטע שעהען, פֿון אומבאַוווּסטע,
פֿון קלאַנגען געשטאַמלטע, אומגעריכטע,
דערשטיקטע אין רויך נעפּלען געדיכטע.
לאָז מײַנע ווערטער ניט קרישלען זיך איידער
זיי טראָגן ניט אויס דעם צער ביזן סוף,
איידער מען איז מיך ניט דאָ מתּיר־נדר,
אין אייביקער רו, אין אייביקן שלאָף.
"באַהיט מיך פֿון ליידיקע טעג, פֿון פּוסטע"
שפּיגלבלאַט האַלט זיך צימצומדיק מיט זײַנע ווערטער און שורות, און דעם מיין פֿון די לידער האַלט ער פֿון אויבן, נישט טיף באַגראָבן. אַזוי דאַכט זיך אויס בײַם ערשטן איבערלייענען. נאָר צום סוף פֿון ליד, דאַרף מען זיך ראַנגלען מיט די אימאַזשן, מיטן וואָרט און בילד וואָס איז ערשט אַוועקגעשטעלט געוואָרן, און זיי אַלע צונויפֿנעמען ווי אַ גאַנצקייט, און דאָ פֿילט מען אַ שטאַרקע רעאַקציע צום ווערק — אַ זיס־זויערע. דורך אַ שטילן, שרײַבערישן פּראָצעס, פֿול מיט זאָרג, אַנגסט, אָבער אויך חכמה און ליבשאַפֿט, טראַכט מען וועגן די לידער לאַנג נאָכן אָפּלייענען.