פֿונעם אייביקן קוואַל
פֿון מ. אַלקין (‫אַמעריקע)
‫ספּעציעל פֿאַרן "פֿאָרװערטס"

אין דער פֿאַרגאַנגענער פּרשה האָבן מיר באַהאַנדלט די פֿאַרבינדונג צווישן דעם ענין פֿון מישפּט און עבֿודת־התּפֿילה. אַ צאָל מיצוות, וואָס רעגולירן די באַציִונגען צווישן מענטשן, זענען רעלעוואַנט, אינעם בוכשטעבלעכן זין, בלויז אין אַ געזעלשאַפֿט, וואָס לײַדט פֿון ערנסטע סאָציאַלע צרות. למשל, די תּורה דערקלערט די רעכט פֿון אַ מיידל, וואָס איר טאַטע האָט פֿאַרקויפֿט ווי אַ שקלאַפֿין, און זאָגט אָן, אַז אַ קינד טאָר נישט שלאָגן זײַנע עלטערן. אין אַ געזונטן סאָציאַלן מצבֿ, וואָלט אַ מענטש בכלל נישט געטראַכט, חלילה, צו פֿאַרקויפֿן זײַן טאָכטער אָדער געבן קלעפּ זײַן מאַמען.

אַ טייל תּורה־אָנזאָגן קאָן מען מקיים זײַן נאָר אין געוויסע ספּעציפֿישע סיטואַציעס. געוויינטלעך, באַטראַכט מען אַזעלכע מיצוות ווי אַ זעלטענע מציאה. צום בײַשפּיל, ווען די כּהנים דוכנען דעם עולם, שטרעבן די מתפּללים אײַנצולאַדן אַ כּהן אין זייער שיל, כּדי נישט צו פֿאַרלירן די געלעגנהייט צו קריגן די ברכה. להיפּוך, רעדט זיך אין דער פּרשה "מישפּטים" וועגן אַ ריי אַזעלכע פֿאַלן, וואָס אַ יושרדיקער ציבור שטרעבט אינגאַנצן אויסמײַדן.

פֿונדעסטוועגן, בלײַבט יעדעס וואָרט אין דער תּורה אייביק אַקטועל, ווײַל יעדע מיצווה האָט אַן אינערלעכן, גײַסטיקן באַדײַט. אַדרבה, ווי עס ווערט דערקלערט אין די קבלה־ספֿרים, זענען די טיפֿע רמזים און סודות פֿון דער תּורה איר אמתע "נשמה" און "האַרץ". די מיצווה פֿון תּפֿילה, וועלכע ווערט אויך דערמאָנט אין דער פֿאָריקער פּרשה, פֿאָדערט דווקא אַ שטענדיקן אינערלעכן מישפּט — דעם זעלבסט־קאָנטראָל און קאָנצענטראַציע פֿונעם שׂכל און עמאָציעס.

אַ טייל ייִדן טענהן, אַז די טאָג־טעגלעכע תּפֿילות, וואָס פֿאָלגן יעדן טאָג דעם זעלבן סטאַנדאַרטן נוסח, זעען פֿאַר זיי אויס צו נודנע און טרוקן. אויב די תּפֿילה איז אַזאַ וויכטיקע זאַך, דער פֿונדאַמענט פֿון דער גאַנצער עבֿודת־השם, פֿאַרוואָס זאָל מען נישט אויסקלײַבן די אייגענע ווערטער, כּדי צו דערפֿרישן אונדזער עבֿודה, צו מאַכן זי מער לעבעדיק און האַרציק?

אין דער אמתן, פֿלעגן אַ טייל גרויסע חסידישע צדיקים טאַקע אַרײַנמישן אייגענע ווערטער אינעם אָנגענומענעם תּפֿילה־נוסח, אַפֿילו אין אַזעלכע ערטער, וווּ די הלכה פֿאַרווערט עס צו טאָן; אַן אַנדער, מער קאָנווענציאָנעלע און אָנגענומענע עצה איז צו בעטן דעם באַשעפֿער מיט אייגענע בקשות אין אַנדערע צײַטן, נישט בשעת די אַלגעמיינע תּפֿילות.

ס׳איז כּדאַי אָבער צו דערמאָנען, אַז די תּפֿילות זענען, לויט דער ייִדישער פֿילאָסאָפֿיע און מיסטישער טראַדיציע, גיכער אַ מעדיטאַטיווע דערפֿאַרונג, און נישט סתּם אַ געבעט. ס׳איז אַ גײַסטיק־פּסיכאָלאָגיש מיטל, וואָס העלפֿט צו פֿאַרבינדן די נשמה מיט איר ג־טלעכן עצם, און צו אַנטפּלעקן אַ טיר צו רוחניות. אַדרבה, רבי נחמן בראַצלעווער, וועלכער האָט שטאַרק רעקאָמענדירט צו ווענדן זיך צום אייבערשטן מיט אייגענע ווערטער אויף אַ פּשוטער ייִדישער שפּראַך, האָט עס באַטראַכט ווי אַ טייל פֿון התבודדות — מעדיטאַציע. כּדי צו פֿאָקוסירן דאָס באַוווּסטזײַן ווי געהעריק אויף דער עבֿודת־התּפֿילה, מוז מען פֿאָלגן דעם סדר פֿון די סטאַנדאַרטע תּפֿילות, וועלכע זענען געשאַפֿן געוואָרן לויט אַ גענויער סיסטעם פֿון גײַסטיקע מדרגות, און באַציִען זיך צום דאַוונען ווי צו אַ שטרענגן מישפּט מיט דער אייגענער יצר־הרע, שלעכטע מידות און זײַטיקע געדאַנקען. אַלע סאָציאַלע מיצוות קאָנען אָפּגעטײַטשט ווערן, בדרך־רמז, ווי פֿאַרשיידענע מעטאָדן, וואָס העלפֿן זיך צו קאָנצענטרירן בעת דער עבֿודת־התּפֿילה.

אין דער הײַנטיקער פּרשה גייט אַ רייד וועגן אַ גאַנצער ריי "איינמאָליקע" מיצוות, וואָס האָבן צו טאָן מיטן מישכּן. דער אייבערשטער האָט געהייסן די ייִדן זאַמלען אַ צאָל פֿאַרשיידענע מאַטעריאַלן — טײַערע מעטאַלן און אַדלשטיינער, געוועבן, איילבערט־אייל, האָלץ, געווירצן, וואָל און לעדער — כּדי אויפֿצושטעלן אַ הייליק אָרט, וווּ עס אַנטפּלעקט זיך די הייליקע שכינה. יעדער מאַטעריאַל האָט געמוזט זײַן פֿון אַ געוויסן שטרענג באַשטימטן סאָרט.

ווי ס׳איז באַקאַנט, קאָן מען אײַנטיילן די מאַטעריע, פֿון וועלכער עס באַשטייט די וועלט, בדרך־כּלל, אויף פֿיר הויפּט־מדרגות — די אומבאַלעבטע מאַטעריע, געוויקסן, חיות און די בעלי־שׂכל — מענטשן. די אוראַלטע חכמים האָבן אויך באַמערקט, אַז אַלע זאַכן אין דער וועלט באַשטייען פֿון פֿיר עלעמענטן — פֿײַער, לופֿט, וואַסער און ערד — וועלכע שטימען מיט די פֿיר צושטאַנדן פֿון מאַטעריע, ווי אויך מיט די פֿיר פֿונדאַמענטאַלע כּוחות אין דער הײַנטיקער פֿיזיק, ווי עס האָט באַמערקט הרבֿ אַריה קאַפּלאַן. סימבאָלישע רעפּרעזענטאַציעס פֿון אַלע פֿיר נאַטור־יסודות האָבן געשפּילט אַ וויכטיקע ראָלע אינעם מישכּן.

דער מישכּן האָט אַרומגענומען אַלע מדרגות פֿון דער נאַטור, און האָט מיט זיך פֿאָרגעשטעלט אַ מוסטער פֿונעם גאַנצן אוניווערס. אויב אַפֿילו איין קליינער פּרט וואָלט נישט געווען ריכטיק אויסגעפֿירט, וואָלט דער גאַנצער מישכּן נישט געטויגט; דערפֿאַר קען מען זאָגן, אַז אין דער עבֿודת־המישכּן האָט אויך געשטעקט אַ שטיקל מישפּט, מידת־הדין. אָבער, להיפּוך צו די קאָנפֿליקט־מישפּטים אין דער פֿאָריקער פּרשה, איז דער מישכּן אויסגעבויט געוואָרן צוליב דער געמיינזאַמער אַרבעט. די הײַנטיקע פּרשה ווײַזט אַן אַנדער בײַשפּיל, ווי אַזוי די מידת־המישפּט קאָן פֿאַרוואַנדלט ווערן אין אַ שעפֿערישן פּאָזיטיוון כּוח. רבי אַבֿרהם אבן־עזרא דערקלערט, אַז יעדער פּרט פֿונעם דאָזיקן הייליקן אָרט איז געווען פֿאַרבונדן מיט אַ געוויסן שטערן אָדער קאָנסטעלאַציע. מע קאָן זאָגן, אַז צוליב דעם פּערזענלעכן "מישפּט" פֿון סאָציאַלער אַחריות און אַחדות, האָבן די ייִדן געשאַפֿן אַ גאַנצע קליינע וועלט און אָנגעפֿילט זי מיט קדושה. אַזאַ לימוד בלײַבט שטענדיק אַקטועל — נישט געקוקט אויף דעם, וואָס די קאָנקרעטע הלכות, וואָס ווערן דערמאָנט אין דער הײַנטיקער סדרה, ווענדן זיך בלויז צו די ענינים פֿון מישכּן.

דאָס איז, אָבער, נישט דער איינציקער לימוד, וואָס מע קאָן אָפּלערנען פֿון דער עבֿודת־המישכּן; די תּורה האָט דאָך "זיבעציק פּנימער" און אַנטהאַלט אין זיך אומצאָליקע שיכטן פֿון באַדײַט. דער זוהר זאָגט, אַז אַ מענטש זאָל שאַפֿן אין זײַן האַרצן און אין אַלע זײַנע אבֿרים אַ "דירה" פֿאַרן רבונו־של־עולם. על־פּי־חסידות, מוז מען שטרעבן צו פֿאַרוואַנדלען דעם אייגענעם גוף און נשמה אין אַ מישכּן. כּדי דאָס צו פֿאַרווירקלעכן, מוז מען שטרעבן צו טאָן אַלץ, און אַפֿילו רעדן און טראַכטן לשם־שמים. אויב מע באַציט זיך צו דער אַרומיקער וועלט — פֿון שטיינער ביז פֿלאַנצן און חיות — ווי צו אַן אַנטפּלעקונג פֿון ג־טלעכקייט, קאָן מען פֿאַרוואַנדלען זיך אַליין און די וועלט אַרום זיך אין אַ הייליק אָרט.

ווי דערמאָנט פֿריִער, שטערן די זײַטיקע מחשבֿות צו דאַוונען. אויף אַ העכערער מדרגה, אָבער, קאָן מען אָפּלערנען אַ מוסר־השׂכּל און אַפֿילו טיפֿע רוחניותדיקע סודות אַפֿילו פֿון אַ נאַרישן וואָרט, געדאַנק און געפֿיל. אַלץ איז שוין פֿול מיטן ג־טלעכן ליכט, הגם ס׳רובֿ מענטשן באַמערקן עס ניט, סײַדן אין די זעלטענע מאָמענטן פֿון התלהבֿות. אויב מע שטרעבט אײַנצוזען און צו אַנטפּלעקן ג־טלעכקייט אין אַלע זאַכן, קאָן מען פֿאַרשטיין, אַז די גאַנצע וועלט איז אַ גרויסער "פֿאַרבאָרגענער מישכּן", וווּ אין יעדן ווינקל באַהאַלט זיך די הייליקע שכינה.

די הײַנטיקע פּרשה הייסט "תּרומה" — "בײַשטײַער", צוליב די נדבֿות, וואָס די ייִדן האָבן געבראַכט פֿאַרן מישכּן. דאָס דאָזיקע וואָרט שטאַמט פֿונעם שורש, וואָס מיינט "דערהויבן". אויפֿן ערשטן בליק, קאָן זיך אויסדאַכטן, אַז אַזאַ עבֿודה פֿאָדערט גאָר אַ שטרענגן אינערלעכן "מישפּט". אין פֿאַרגלײַך מיט עבֿודת־התּפֿילה, גייט דאָ אַ רייד וועגן אַ שטענדיקער זעלבסט־דיסציפּלין, וואָס נעמט אַרום אַפֿילו מחשבֿות און דיבורים. אין דער אמתן, אָבער, אַנטפּלעקט אַזאַ קאָנצענטראַציע די ג־טלעכע ליכטיקייט און זיסקייט, וואָס שטעקט אומעטום, אַרײַנגערעכנט דעם מענטשלעכן גוף און האַרץ, דערהייבנדיק דאָס גאַנצע מענטשלעכע וועזן, אַפֿילו סאַמע פּשוטע ענינים.