אין ווילנער געטאָ האָט אַבֿרהם סוצקעווער געשאַפֿן צענדליקער לידער אין וועלכע ער האָט אויסגעדריקט זײַנע פּערזענלעכע געפֿילן וועגן זײַן עקסיסטענץ, וועגן זײַנע נאָענטע — זײַן מאַמע, זײַן פֿאָטער, זײַן רעטערין. ער האָט געשריבן וועגן יהואש בעת די פֿײַערונגען לכּבֿוד דעם דיכטער אין געטאָ. ער האָט אַרײַנגענומען געשעענישן — וועגן קאָמענדאַנט איציק וויטנבערג, וועמען די געשטאַפּאָ האָט אַרויסגעפֿאָדערט, וועגן דעם כאָר־דיריגענט גערשטיינס טויט, וועגן דער געטרײַער לערערין מירע בערנשטיין — יעדעס ליד לויט זײַן פּערספּעקטיוו און פּאָעטישן באַנעם.
ער האָט געמאָלט גרויליקע סצענעס מיט פּשטות און מיט אַ שטילן דינאַמישן קלימאַקס. אַזוי מאָלט ער זײַן ליד וועגן דעם וואָגן מיט די "צאַפּלענדיקע" שיך וואָס מע פֿירט אַוועק קיין בערלין:
די רעדער יאָגן, יאָגן,
וואָס ברענגען זיי מיט זיך?
זיי ברענגען מיר אַ וואָגן
מיט צאַפּלענדיקע שיך.
דער וואָגן ווי אַ חופּה
אין אָוונטיקן גלאַנץ,
די שיך — אַ פֿולע קופּע
ווי מענטשן אין אַ טאַנץ.
אַ חתונה, אַ יום־טוב?
צי האָט מיך ווער פֿאַרבלענדט?
די שיך — אַזוינע נאָנטע
אויף ס’נײַ איך האָב דערקענט.
עס קלאַפּן די אָפּצאַסן:
וווּהין, וווּהין, וווּהין?
פֿון אַלטע ווילנער גאַסן
מע טרײַבט אונדז קיין בערלין.
איך דאַרף ניט פֿרעגן וו ע מ ע ס
נאָר ס’טוט אין האַרץ אַ ריס:
אָ, זאָגט מיר, שיך, דעם אמת,
וווּ זענען זיי די פֿיס?
די פֿיס פֿון יענע טופֿל
מיט קנעפּעלעך ווי טוי, —
און דאָ — וווּ איז דאָס גופֿל,
און דאָרט וווּ איז די פֿרוי?
אין קינדערשיך אין אַלע
וואָס זע איך ניט קיין קינד?
וואָס טוט ניט אָן די כּלה
די שיכעלעך אַצינד?
דורך קינדערשיך און שקראַבעס
כ’דערקען מײַן מאַמעס שיך!
זי פֿלעגט זיי בלויז אויף שבת
אַרויפֿציִען אויף זיך.
און ס’קלאַפּן די אָפּצאַסן:
וווּהין, וווּהין, וווּהין?
פֿון אַלטע ווילנער גאַסן
מע טרײַבט אונדז קיין בערלין.
אַפֿשר איז סוצקעווערס באַקאַנטסטע ליד "די לערערין מירע", וואָס לערנט די קינדער אין געטאָ און זעט ווי פֿון הונדערט דרײַסיק קינדער זײַנען פֿאַרבליבן בלויז מירע און זיבן.
מיט לאַטעס אויף לײַבער, צעשניטן אין פּאַסן,
מע טרײַבט אונדז אין געטאָ, עס גייען די גאַסן.
די הײַזער באַגלייטן אויף אייביק געזעגנט
און שטיינערדיק ווערט יעדער גזירה באַגעגנט.
אין תּפֿילין ווי קרוינען מאַרשירן די זקנים,
אַ קעלבעלע גייט מיט אַ דאָרפֿס־ייִד אין איינעם.
אַ פֿרוי שלעפּט אַ גוסס פֿאַרקלעמט אין די נעגל,
אַ צווייטער — אַ בינטעלע האָלץ אויף אַ וועגל.
און צווישן זיי אַלע — די לערערין מירע,
אַ קינד אויף איר אָרעם, אַ גילדענע לירע,
אַ קינד אויף איר אָרעם, בײַם הענטל, אַ צווייטן,
אַרום די תּלמידים באַגלייטן, באַגלייטן.
און קומט מען צו ייִדישער גאַס, איז אַ טויער,
נאָך וואַרעם דאָס האָלץ ווי אַ קערפּער אַ רויער,
און גלײַך ווי אַ שליוז פֿאַר געטריבענע שטראָמען,
ער טוט זיך אַן עפֿן, פֿאַרשלינגט אין די תּהומען.
מע יאָגט איבער חורבֿות אָן ברויט און אָן פֿײַער,
דאָס ברויט איז אַ בוך און דאָס ליכט איז אַ בלײַער,
פֿאַרזאַמלט די קינדער אין חרובֿער דירה,
עס לערנט זיי ווײַטער די לערערין מירע.
זי לייענט זיי שלום־עליכמס אַ מעשׂה,
עס פֿינקלען די קינדער און לאַכן בעת־מעשׂה,
זי פֿלעכט זיי מיט בלאָיִנקע סטענגעס די צעפּלעך
און ציילט איר פֿאַרמעג: הונדערט דרײַסיק די קעפּלעך.
צו גלײַך מיט דער זון איז די לערערין מירע
שוין וואַך און זי וואַרט אויף די קינדערלעך אירע,
זיי קומען. זי ציילט. אָ, ניט ציילן זיי בעסער! —
דורך נאַכט האָט דאָ צוואַנציק פֿאַרשניטן אַ מעסער.
איר הויט ווערט אַ שויב אין פֿאַרנאַכטיקע פֿלעקן,
נאָר ס’טאָר זיי ניט מירע די קינדער אַנטפּלעקן,
פֿאַרבײַסט זי אַ ליפּ און מיט גבֿורה באַנײַטער
דערציילט זי פֿון לעקערטן, מונטערט זיי ווײַטער.
דורך נאַכט האָט אַ גראָקייט באַצויגן די הייפֿן,
און גראָ ווערט דער לערערינס האָר אויף די שלייפֿן.
זי זוכט אינעם קעלער איר מאַמען דער בלינדער —
צוזאַמען מיט איר פֿעלן זיבעצן קינדער.
ווען זון האָט די בלוטן געטריקנט, האָט מירע
באַהאַנגען מיט גרינס די פֿאַריתומטע דירה,
געקומען דער לערער גערשטיין, מע וועט זינגען
דער כאָר זאָל אַריבער די טויערן קלינגען.
שוין קלינגט עס: "ניט ווײַט איז דער פֿרילינג", נאָר אונטן
די העק און באַגנעטן צעטרייסלען די גרונטן,
מע שלעפּט פֿאַר די האָר פֿון די קעלערס און לעכער,
"ניט ווײַט איז דער פֿרילינג" פֿאַרקלינגט אָבער העכער.
שוין זעכציק פֿאַרבליבן אָן שוועסטער, אָן מאַמען,
די לערערין מירע איז אַלע צוזאַמען,
ס’איז נאָענט אַ יום־טובֿ, איז, טײַבעלעך, קינדער,
אַ פֿאָרשטעלונג דאַרף מען באַווײַזן געשווינדער!
צום יום־טובֿ — ניטאָ מער ווי פֿערציק, נאָר איטלעך —
מיט ווײַסינקן העמדל, מיט ליכטיקע טריטלעך,
די בינע איז פֿריש מיט אַ זון, מיט אַ גאָרטן,
מע קען אַזש אין טײַכל זיך אויסבאָדן דאָרטן.
בײַם לייענען פּרצעס דריטע מתּנה
האָט אונטערגעזעגט דאָס געבײַ די סכּנה,
זיי האָבן געכאַפּט! און פֿאַר טאָג איז געבליבן
פֿון הונדערט מיט דרײַסיק, בלויז מירע און זיבן.
אַזוי, ביז די האַק האָט צעשפּאָלטן דעם זינען,
איז מירע אַ בלום און די קינדערלעך — בינען.
שוין גראָ איז די בלום און פֿאַרוועלקט אירע גלידער
נאָר מאָרגן אין טוי וועט זי אויפֿבליִען ווידער.
די צוויי לידער זײַנען אַ קליינער באַווײַז פון סוצקעווערס פּאָעזיע אין געטאָ, וועגן טראַגישע געשעענישן וואָס ער האָט מיטגעמאַכט און פֿאַראייביקט אין דיכטונג.
You've successfully signed up!
