דער געוועזענער שילער פֿון דער ריגער ייִדישער גימנאַזיע איסײַ אַווגוסטאָן גיט איבער דעם דירעקטאָר פֿון דער שול חנא ברעגמאַן אַ סימבאָלישן שליסל פֿון דער שול־געבײַדע

דעם 20סטן דעצעמבער וואָלט חיים ביידער געוואָרן אַ בן־תּישעים. ער האָט נישט דערלעבט צו דער בכּבֿודיקער דאַטע. אָבער אַן עכטער קינסטלער און טוער האָט דעם זכות צו פֿאַראייביקן זײַן נאָמען אין זײַנע ווערק, אין זײַן טעטיקייט. ביידערס שאַפֿערישער עזבֿון איז גרויס, פֿאַרשידנאַרטיק און רײַך. ס'איז מסתּמא נישטאָ אַזאַ זשאַנער אין דער ליטעראַטור און זשורנאַליסטיק ער זאָל דאָרט נישט זײַן פֿאָרגעשטעלט מיט זײַנע לידער, דערציילונגען, עסייען, אַרטיקלען און רעפּאָרטאַזשן; מיט זײַנע פֿאָרשונגען און זעלטענע אַנטפּלעקונגען. האָבנדיק אַ לאַנגיאָריקע דערפֿאַרונג אין לערערײַ, האָט ביידער זיך שטענדיק אינטערעסירט מיט ייִדישער דערציִונג. זיך באַטייליקט אינעם שאַפֿן דעם נײַסטן "אַלף־בית", צוגעגרייט אַ לייען־כרעסטאָמאַטיע פֿאַר קינדער. זײַן קרוין־ווערק, וואָס ער האָט אויף דעם געאַרבעט לאַנגע יאָרן ביזן די לעצטע טעג זײַנע, איז דער "לעקסיקאָן פֿון ייִדישע סאָוועטישע שרײַבער", וואָס וועט, לאָמיר האָפֿן, דערשײַנען אין יאָר פֿון זײַן 90סטן געבוירן־טאָג. רעדאַקציע

איך בין געקומען צו פֿאָרן קיין ריגע קורץ פֿאַרן אָנהייב פֿונעם נײַעם לערניאָר אין די שולן. אויף דער גאַס דזירנאַוווּ איז געגאַנגען דער רעמאָנט פֿון דער געבײַדע פֿאַר דער ערשטער אין אונדזער לאַנד נאָך דעם טרויעריקן איבעררײַס ייִדישער שול.

די הונדערטער טאַטעס און מאַמעס, זיידעס און באָבעס, וועלכע האָבן געבראַכט זייערע קינדער און אייניקלעך, האָב איך דאָ געזען אומעטום מיט זעגן און מיט האַמערס, מיט בערשט און מיט קעלניעס. מע האָט געפֿאַרבט און געקלאַפּט, געפֿורעמט און געשלײַפֿט, געשאָבן און געוואַשן, באַאַרבעט און פֿאַרריכט, געשמירט און געבויערט, געמאָסטן און געדרעלעוועט. זיי האָבן זיך זייער געאײַלט, ווײַל דער ענדגילטיקער באַשלוס וועגן עפֿענען די שול איז אַרויסגעטראָגן געוואָרן ערשט אין אָנהייב אויגוסט, און ברענגען צו פֿירן די נייטיקע מאַטעריאַלן האָט מען געקאָנט שוין אין מיטן חודש, און אָנמערקן, וואָס מע דאַרף טאָן, האָט מען במילא געמוזט אין גאַנג פֿון דער אַרבעט, און ביז דעם אָנהייב פֿונעם לערניאָר זײַנען געבליבן אין גאַנצן אַ פּאָר וואָכן.

חנא ברעגמאַן, דער דירעקטאָר פֿון דער ערשטער ייִדישער שול אין ראַטן־פֿאַרבאַנד נאָכן חורבן, וועלכער האָט אָפּגעגעבן דער פּעדאַגאָגישער אַרבעט ניט איין צענדליק יאָר (ער האָט פֿאַרוואַלטעט מיט אַ לעטישער אָוונט־שול און אונטערריכטעט געשיכטע), איז "דאָס ייִדישקייט" פֿון אַ וועלטלעכער שול טאַקע געווען אַ האַרבע פּראָבלעם. אַ מלוכה־שול איז ניט קיין ישיבֿה און ניט קיין תּלמוד־תּורה — דאָס איז קלאָר, ווי דער טאָג. און די לאַגע איז נאָך מער קאָמפּליצירט, וואָס די ייִדישע שול האָט זיך געעפֿנט ניט, לאָמיר זאָגן, אין ביראָבידזשאַן, ניט אין אָדעס, ניט אין מאָסקווע אָדער אין קיִעוו, אַפֿילו ניט אין קעשענעוו, צי אין ווילנע, — נאָר דווקא אין ריגע, און מען דאַרף זײַן אַ בלינדער און אַ טויבער, כּדי ניט זען און ניט הערן, וואָס עס קומט פֿאָר אין עטלעכע שפּאַן פֿון דער גאַס דזירנאַוווּ 29, וווּ עס געפֿינט זיך די געבײַדע פֿון דער שול. אַלע זונטיק קלינגען אין ריגע די קלויסטערס — פּראַוואָסלאַוונע, קאַטוילישע, לוטעראַנישע, און טויזנטער מענטשן, אַפֿילו יענע, וועלכע זענען פֿריִער געווען גאַנץ גלײַכגילטיק צו די דאָזיקע גלעקער, ציִען זיך צו זיי, און נאָך דער גאָטעסדינסט, ווען די דערוואַקסענע פֿאַרלאָזן די קלויסטערס, פֿאַרבלײַבן דאָרט קינדער פֿונעם שול־עלטער, און די גלחים אָדער אַנדערע געבילדעטע קולט־דינער לערנען מיט זיי ניט בלויז, ווי אַזוי צו תּפֿילה טאָן, נאָר אויך די יסודות פֿונעם טעסטאַמענט, ליטורגיע, ריטואַלן, צערעמאָניאַלן.

און וואָס דאַרף טאָן אַ ייִדישע שול, וועלכע לעבט ניט אין געטאָ, ניט אין אַן אָפּגעגרענעצטן פֿון דער וועלט אָרט?

יאָ, זינט עס איז אָנגענומען געוואָרן דאָס געזעץ וועגן דעם, אַז "די שול איז אָפּגעטיילט פֿונעם קלויסטער", זײַנען פֿאַרגאַנגען מער פֿון זיבעציק יאָר, און פֿאַר דער דאָזיקער צײַט האָט מען בײַ אונדז אַזוי זיך איבערגעסטאַרעט, אַז מע האָט "אַרויסגעשווענקט דאָס קינד צוזאַמען מיטן וואַסער". מיר, דער עלטערער דור, געדענקען נאָך, ווי איבער די גאָסן פֿון די שטעטלעך פֿלעגן בעת די ייִדישע יום־טובֿים בושעווען דעמאָנסטראַציעס מיט פֿאַקל־צוגן און מיט געזאַנג: "דאַלאָי, דאַלאָי מאָנאַכאָוו, ראַווינאָוו אי פּאָפּאָוו" ("נידער, נידער מיט די מאָנאַכן, מיט די רבנים און מיט די גלחים!").

במילא האָט זיך דעמאָלט געלייזט די פֿראַגע אויך וועגן דער ייִדישער געשיכטע. אַזוי ווי זי איז געקניפּט און געבונדן מיט דער ייִדישער רעליגיע, און די רעליגיע איז אָפּגעטיילט פֿון דער שול — איז אויך אויס מיט דער ייִדישער געשיכטע. מע האָט זי באַזײַטיקט פֿון דער שול, פֿון די אינסטיטוטן, וווּ די אונטערריכט־שפּראַך איז געווען ייִדיש. און עטלעכע דורות ייִדישע קינדער האָבן שוין ניט געוווּסט, פֿון וואַנען עס שטאַמט דאָס פֿאָלק, צו וועלכן זיי געהערן...

איז וואָס זאָל טאָן אין אָט דער אומגעבונג דער אַלטער קאָמוניסט, דער דירעקטאָר פֿון דער נײַ־געשאַפֿענער ייִדישער שול חנא ברעגמאַן? ווי אַזוי זאָל ער האַנדלען, אַז קיינער פֿון זײַנע פֿיר הונדערט שילער, פֿאַר וועלכע, זינט ער האָט גענומען אויף זיך די מיסיע פֿון אויפֿשטעלן אַ ייִדישע שול נאָך אַ האַלבן יאָרהונדערט דיסקרימינאַציע פֿון דער ייִדישער פֿאָלקס־בילדונג, זאָל מען אים ניט קאָנען באַשולדיקן אין אַוועקמאַכן מיט דער האַנט די טראַדיציעס פֿונעם פֿאָלק? און, אייגנטלעך גערעדט, צוליב וואָס און פֿאַרוואָס טאַקע זיי אַוועקמאַכן מיט דער האַנט?

די פּראָבלעם פֿון טראַדיציעס באַומרויִקט ניט בלויז דעם דירעקטאָר פֿון דער ריגער ייִדישער שול — ס׳איז אַ פּראָבלעם פֿון דעם גאַנצן פּעדאַגאָגישן קאָלעקטיוו.

צי נעמען אַזאַ לימוד, ווי הויז־פֿירונג, וואָס איז אײַנגעשלאָסן אין דער לערן־פּראָגראַם פֿאַר די מיידלעך. לערנען זיי צושנײַדן אַ קליידל, קענען האַלטן אַ נאָדל־פֿאָדעם און זיך באַגיין מיט אַ ניי־מאַשינקע — יאָ, געוויינטלעך, דאָס טוט מען איצט אין אַלע שולן. אָבער אַ קינפֿטיקע באַלעבאָסטע דאַרף קענען אויך אָפּקאָכן אַ ייִדישע יויך, אַ ראָסלפֿלייש, צוגרייטן געפֿילטע פֿיש, אָפּבאַקן אַ שטרודל אָדער אַן אייערקיכל. און ווען איזאַבעלאַ סעגאַל, די פֿאַרוואַלטערן פֿונעם לערן־אָפּטייל, האָט אויף דער פֿאַרזאַמלונג פֿון די עלטערן געמאָלדן, אַז די שול וועט אײַנפֿירן פֿאַר מיידלעך אַזאַ קעגנשטאַנד, איז די ידיעה אויפֿגענומען געוואָרן מיט אַ שטורעם אַפּלאָדיסמענטן, ווײַל דאָס איז אויך אַ פּראָבלעם — אויפֿשטעלן די טראַדיציעס פֿון דער ייִדישער קיך, און ס׳איז געמאָלדן געוואָרן, אַז עס האָט זיך שוין אָפּגעזוכט אַ באַהאַוונטער ספּעציאַליסט: איינער פֿון די עלטסטע אין ריגע דאָקטוירים־דיעטאָלאָגן, אַ פֿרוי שוין אין די אַכציקער, — זי האָט אָנגעשריבן אַ בוך "ייִדישע מאכלים", וואָס גרייט זיך צום דרוק אין אַ ריגער פֿאַרלאַג, און די דאָזיקע דאָקטערין וועט זײַן דער קאָנסולטאַנט בײַ די לערערנס פֿון דער ייִדישער שול.

אַגבֿ, קאָנסולטאַנטן, באַהאַוונטע אין פֿראַגן פֿון ייִדישער שפּראַך און ליטעראַטור, האָבן זיך אָפּגעזוכט אין ריגע ניט ווייניק. איינער פֿון זיי איז אַבֿרהם ברמזל שוין גאָר אַ באַיאָרטער מענטש, וועלכער איז פֿאַר דער מלחמה געווען אַ לערער פֿון ייִדיש. איך האָב אים באַזוכט אין זײַן שטוב, געזען בײַ אים די רײַכע ביבליאָטעק פֿון יודאַיִק, וועלכע ער האָט אָנגעזאַמלט אין משך פֿון צענדליקער יאָרן. צו אים קאָן אַ באַליביקער לערער אָדער שילער קומען נאָך אַן עצה, און ער איז גערן זיך טיילן מיט דער דערפֿאַרונג אין פּרט פֿון ייִדישער פּעדאַגאָגיק. און מע גייט שוין טאַקע צו אים, און ווען ער פֿילט זיך גוט, קומט ער אויך אַרײַן אין שול, כאָטש אויפֿהייבן זיך אויף די געשלענגלטע טרעפּ איז אים ניט לײַכט. ער מאַכט אַן אָנשטעל, כּלומרשט ער בייזערט זיך:

— אין אַ ייִדישער שול דאַרפֿן אַלע קעגנשטאַנדן זײַן אין ייִדיש...

נאָר דער אַלטער לערער פֿאַרשטייט אַליין, אַפֿילו בעסער פֿון וועמען־ניט־איז, אַז אַרויסשטעלן אַזאַ פֿאָדערונג איז דערווײַל אַ פֿאַנטאַזיע, און אָנהייבן וועט מען דאַרפֿן פֿון אַ געוויינטלעכן, איינפֿאַכן אַלף־בית און אין געביט פֿון ייִדישער שפּראַך וועט ניט זײַן קיין שום חילוק צווישן אַ זיבן־יאָריק ייִנגעלע פֿונעם ערשטן קלאַס און אַ זיבעצן־יאָריק בחורל פֿון דעם צענטן קלאַס. און פֿירן וועלן די דאָזיקע לימודים...

יאָ, ווער זשע וועט פֿירן דעם ייִדיש־לימוד אין דער ריגער ייִדישער מיטלשול?

די ערשטע, פֿאַרשטייט זיך, איז ליובע פֿוטליק...

איך האָב באַמערקט, אַז ווי נאָר עמעצער רופֿט אָן אָט דעם נאָמען, ווערט וואַרעמער די שטים און דאָס פּנים צעשײַנט זיך מיט אַ שמייכל. פֿוטליק איז שוין אַן עלטערע פֿרוי. פֿאַר דער מלחמה האָט זי פֿאַרוואַלטעט מיט אַ ייִדישן קינדער־גאָרטן. אין משך פֿון עטלעכע צענדליק יאָר איז זי געווען אַ מיטאַרבעטערין אין לעטישע פּעדאַגאָגישע זשורנאַלן, און ווען מיט אַ יאָר צוריק איז אויפֿגעקומען די פֿראַגע וועגן עפֿענען ייִדיש־קורסן פֿאַר קינדער און דערוואַקסענע, איז זי געוואָרן אין דער לעטלענדישער ייִדישער קולטור־געזעלשאַפֿט אַ לערערין פֿון דער ייִדישער שפּראַך. גראָד אין די טעג, ווען איך בין געווען אין ריגע, האָבן אַלע היגע צײַטונגען אָפּגעדרוקט אַן "אוקאַז" פֿון דער לעטלענדישער רעגירונג וועגן צואייגענען ליובאָוו לוואָוונע פֿוטליק דעם ערן־טיטל "פֿאַרדינסטפֿולע לערערין פֿון דער לעטלענדישער רעפּובליק", און הונדערטער מענטשן האָבן זי באַגריסט מיט אָט דער פֿריידיקער געשעעניש אין איר לעבן.

די פֿאַרוואַלטערן פֿונעם לערן־אָפּטייל איזאַבעלאַ סעגאַל מיט די שילער

איז אָט, ליובע פֿוטליק וועט פֿירן אין די אָנפֿאַנג־קלאַסן פֿון דער שול דעם ייִדיש־לימוד לויט איר אייגענער אָריגינעלער מעטאָדיק. און כּדי די קינדער זאָלן גלײַך האָבן פֿון וואָס צו לערנען, האָט זי צונויפֿגעשטעלט אַ לערנבוך, וועלכער דרוקט זיך און וועט גאָר אינגיכן דערשײַנען אין איינעם פֿון די ריגער פֿאַרלאַגן.

אָבער די שול פֿאַרמאָגט דאָך ניט בלויז אָנפֿאַנג־קלאַסן. פֿאַראַן אַ פֿולער קאָמפּלעט עלטערע קלאַסן, און מע דאַרף האָבן פֿאַר זיי לערער. איינער פֿון זיי איז לייב רייזען (אַגבֿ, אַ ווײַטער קרובֿ פֿון דער משפּחה רייזען, וועלכע האָט געגעבן דער וועלט אַזעלכע מערקווירדיקע שעפֿער, ווי אַבֿרהם רייזען, זלמן רייזען, שׂרה רייזען, בראָש מיט זייער פֿאָטער קלמן רייזען, אויך אַ שרײַבער). ער האָט פֿאַר דער מלחמה זיך געלערנט אי אַ ייִדישער שול, געווען אַ שלאַכטמאַן פֿון דער לעטלענדישער דיוויזיע, נאָך דער מלחמה פֿאַרענדיקט אַן אינסטיטוט און געוואָרן אַן עקאָנאָמיסט. איצט, ווען מען דאַרף האָבן לערער פֿון ייִדיש, איז ער געקומען אין שול, בפֿרט אַ שטיקל דערפֿאַרונג אין אָט דער זאַך האָט ער שוין באַוויזן צו באַקומען פֿאַראַיאָרן אויף די קורסן פֿון דערלערנען ייִדיש בײַ דער קולטור־געזעלשאַפֿט.

ייִדיש וועלן אונטערריכטן אויך אַנדערע לערער, צווישן זיי — בליומע שמואַלסאָן און גוטלען גרישקאַ, די עלטערע לערערין, אַ דערפֿאַרענער פּעדאַגאָג פֿון דער אָנפֿאַנג־שול, באַהערשט ייִדיש, לעטיש, רוסיש, אויך זי וועט פֿירן דעם לימוד ייִדיש; מיט איר צוזאַמען — טאַטיאַנע קרומער, און אידל בורמאַן (אַגבֿ, שלום־עליכמס אַ ווײַטע קרובֿה), גינע דינער, חנה וואַטער און לייזער זאַץ...

ס׳איז געווען אַ וויכּוח — אויף וואָס פֿאַר אַ שפּראַך דאַרף די שול אַרבעטן: אויף ייִדיש צי עבֿריתּ? פֿאַר חנא ברעגמאַן איז קיין שום צווייפֿל ניט געווען — אַוודאי ייִדיש! ס׳איז דאָך געגאַנגען אַ רייד וועגן אויפֿשטעלן די ייִדישע שול, און ניט אַ העברעיִשע. און ברעגמאַן איז ניט געווען דער איינציקער, ווער עס איז געקומען צו אַזאַ לאָגישן אויספֿיר. אַזוי האָבן געטראַכט אויך דער פֿאָלקס־דעפּוטאַט פֿון ראַטן־פֿאַרבאַנד מאַווריק וווּלסאָן (אַגבֿ, ער, איינער פֿון די ערשטע, האָט געבראַכט אין דער שול זײַן אייניקל) און די חשובֿע קולטור־טוערין פֿון דער לעטלענדישער רעפּובליק אסתּר ראַפּיניאַ, און אַ סך אַנדערע אַקטיוויסטן פֿון דער ייִדישער קולטור־געזעלשאַפֿט. בלויז אַ הײַפֿעלע יונגע־לײַט, וועלכע קענען נישט קיין ייִדיש, נישט העברעיִש, און דעם אמת גערעדט, רעכענען בלויז אויס אויף צו דעראָבערן אַ שטיקל פּאָליטישן קאַפּיטאַל אין די אויסלאַנדס, האָבן זיך אײַנגעשפּאַרט: בלויז עבֿריתּ!

ריגע קלײַבט זיך יאַקאָש פֿאַנאַנדער אַליין, וואָס, ווען עבֿריתּ צי ייִדיש, און וואָס עלטער דער קלאַס, אַלץ מער וועט געגעבן ווערן אַ מעגלעכקייט פֿאַר אַ פֿרײַוויליקן אויסוואַל, אָבער מע דאַרף דאָך נעמען אין אַכט די פֿיזישע און גײַסטיקע אָנלאָדוג פֿון די שילער, וועמען עס וועט אויסקומען צו דערלערנען אַזש פֿינף שפּראַכן — ייִדיש, עבֿריתּ, רוסיש, לעטיש און איינע פֿון די אויסלענדישע, און, אַזוי אַרום, מוז אַלץ אָפּגעווויגן און אויסגערעכנט ווערן...

אונטערריכטן וועט עבֿריתּ אויך אַ דערפֿאַרענער פּעדאַגאָג — מאַן בעלענקי. פֿאַר ער מלחמה האָט ער פֿאַרענדיקט אַ ייִדישע שול, לאַנגע יאָרן געווען אַ לערער פֿון געשיכטע און איינצײַטיק איינער פֿון די בעסטע עקסקורסיע־פֿירער אין דער ריגער עקסקורסיע־ביוראָ.

און בכלל קאָן די שול זיך ניט קלאָגן אויף אַ מאַנגל אין לערער. ווי נאָר אין דער שטאָט האָט מען זיך דערוווּסט, אַז עס עפֿנט זיך אַ ייִדישע שול, האָבן זיך געמאָלדן צענדליקער פּעדאַגאָגן פֿון דער גאַנצער רעפּובליק. ברעגמאַנען איז אויסגעקומען שיִער ניט דערקלערן אַ קאָנקורס. און טאַקע אַ מין קאָנקורס האָט מען געדאַרפֿט דורכפֿירן, למשל, צווישן די זיבן פּרעטענדענטן אויף דער שטעלע פֿון אַ לערער פֿון מוזיק. אויסגעקליבן האָט מען דעם קאָנצערט־מײַסטער נינע דינער, וועלכע האָט פֿאַרענדיקט די לעטישע קאָנסערוואַטאָריע און איז גוט באַהאַוונט אין דער ייִדישער מוזיק (זי האָט אָנגעפֿירט מיטן קאַמער־אַנסאַמבל בײַ דער לעטלענדישער ייִדישער קולטור־געזעלשאַפֿט). חנה וואַטער, וועלכע וועט פֿירן אין שול דעם לימוד פֿון מאָלערײַ, האָט פֿאַרענדיקט די קונסט־אַקאַדעמיע.

אַלע טאָג בעת די פֿאַרנעמונגען אויפֿן סעמינאַר פֿון די לערער, וועלכע זײַנען פֿאָרגעקומען אָט אין איינעם, אָט אין אַ צווייטן קלאַס־צימער (די רעמאָנטלער האָבן אונדז געיאָגט פֿון איין אָרט אויפֿן אַנדערן), איז געזעסן צווישן די צוהערער נאָך גאָר אַ יונגע סימפּאַטישע פֿרוי און מיט גרויס אינטערעס געהערט אַלץ, וועגן וואָס עס איז געגאַנגען אַ רייד. "געוויס אַ לערערין פֿון ייִדיש אָדער פֿון די אָנפֿאַנג־קלאַסן", — האָב איך אַ קלער געטאָן. אָבער איך האָב געהאַט אַ טעות. עלינע פֿאַלקענשטיין איז אַ קאַנדידאַט פֿון פֿיזיק־מאַטעמאַטישע וויסנשאַפֿטן, אַרבעט שוין אַ ריי יאָרן אין דער סיסטעם פֿונעם לעטלענדישן בילדונגס־מיניסטעריום, און איצט איז זי געקומען אין דער ייִדישער שול, וווּ זי וועט אונטערריכטן מאַטעמאַטיק, דערווײַל אויף רוסיש, און מיט דער צײַט, ווען די שילער וועלן שוין זײַן גרייט, וועט זי איבערגיין, ווי אַלע אַנדערע פּעדאַגאָגן, אויף ייִדיש.

און נאָך איין קאַנדידאַט פֿון וויסנשאַפֿטן האָט אויסגעדריקט אַ פֿאַרלאַנג צו אַרבעטן אין דער ייִדישער שול — אַלעקסאַנדער לאַסעוו. אַלעקסאַנדער איז געקומען קיין ריגע אין 1947, גלײַך נאָכן פֿאַרענדיקן די ייִדישע טעאַטראַלע סטודיע בײַם מאָסקווער "גאָסעט". ער האָט נאָך באַוויזן אָנטיילצונעמען אין אַ ריי ספּעקטאַקלען פֿונעם טעאַטער אונטער דער אָנפֿירונג פֿון שלמה מיכאָעלסן. ריגע איז אין זײַן לעבן געווען פֿאַרבונדן מיט די האָפֿענונגען צו בויען דעם ייִדישן טעאַטער אין דער לעטלענדישער הויפּט־שטאָט. אין גיכן אָבער האָט זיך אַלץ אַזוי אַ דריי געטאָן, אַז וועגן ייִדישער טעאַטראַלער קונסט האָט מען שוין אויפֿגעהערט טרוימען. און דער ייִדישער אַרטיסט האָט זיך איבערגעשלאָסן אויף רוסישער ליטעראַטור.

אין דער ריגער ייִדישער מיטלשול וועט לאַסעוו אונטערריכטן רוסישע ליטעראַטור. ער קען אויסגעצייכנט ייִדיש, און אויף וויפֿל ס׳האָבן זיך בײַ אים ניט אויסגעוועפּט די לעקציעס אין דער טעאַטראַלער סטודיע, טוט אַלעמאָל פֿון אים אַ שטראָם אַ שורה, אָט אַ גאַנצער פֿראַגמענט פֿון אַ ווערק פֿון עמעצן פֿון די ייִדישע שרײַבער.

אין מײַן לעבן האָב איך שוין געזען ניט ווייניק פֿאַרזאַמלונגען פֿון עלטערן אין כּלערליי לאָקאַלן און אין פֿאַרשידענע אומשטאַנדן. אָבער דאָס, וואָס עס איז פֿאָרגעקומען דעם 25סטן אויגוסט, זעקס אַזייגער אין אָוונט, אינעם זאַל פֿון דער נײַער שול אויף דזירנאַוווּ 29, איז מיט גאָרנישט ניט געווען צו פֿאַרגלײַכן. די 150 ערטער, וווּ מע האָט געקאָנט זיך אַוועקזעצן, זײַנען אין איין אויגנבליק פֿאַרפֿולט געוואָרן, נאָר טאַטעס און מאַמעס, זיידעס און באָבעס האָבן נאָך געהאַלטן אי איין גיין, און אָט זײַנען שוין פֿאַרנומען אַלע דורכגענג לענגאויס די ווענט — ווער זיצן, וואָס זיצן, אַז מע איז גליקלעך, וואָס מע קאָן כאָטש זיך דורכשטופּן.

אָבער ניט געקוקט אויפֿן יום־טובֿ, זײַנען פֿאַראַן גרויסע דאגות:

— הײַנט־צו־טאָג האָבן אָנגעגעבן דאָקומענטן 404 שילער פֿונעם ערשטן ביזן צענטן קלאַס, און די שול פֿאַרמאָגט בלויז אַכט קלאַס־צימערן, וואָס אַפֿילו אין צוויי אומבײַטן קאָן מען אײַנאָרדענען בלויז 286 שילער. וואָס זשע וועלן מיר טאָן מיט יענע "איבעריקע" 118 קינדער, וועלכע ווילן זיך לערנען אין דער ייִדישער שול?

— די שול געפֿינט זיך אויף דער טעריטאָריע פֿונעם פּראָלעטאַרישן ראַיאָן, און שילער וועלן זיך דאָ לערנען פֿון גאַנץ ריגע — ווי אַזוי וועלן זיי זיך דערקלײַבן אויף דזירנאַוווּ 29, און דערנאָך צוריק אַהיים?

— און וואָס וועט זײַן מיט געבן עסן די קינדער?

און נאָך, און נאָך... און די דאָזיקע אַלע דאגות דאַרף מען לייזן טאַקע באַלד, תּיכּף!..

דעם ערשטן סעפּטעמבער קלינג איך קיין ריגע. דער טעלעפֿאָן ענטפֿערט ניט — ווײַזט אויס, אַז אַלע זײַנען פֿאַרנומען. אויפֿן אַנדערן טאָג בין איך פֿאָרט אומגעדולדיק, איך קלינג נאָכאַמאָל און דערהער חנא ברעגמאַנס שטים:

— נעכטן האָט בײַ אונדז זיך אָנגעהויבן דאָס לערניאָר... יאָ, אין אַלע קלאַסן. אַזוי, ווי מיר האָבן אויסגערעכנט.

אין אַ גוטער, מזלדיקער שעה!

"סאָוועטיש היימלאַנד", נומער 12, 1989