משה רבינו האָט געשיקט צוועלף מרגלים (אויסשפּירער) אין ארץ־כּנען, איין פֿאָרשטייער פֿון יעדן שבֿט. נאָך זייער מיסיע, האָבן צען פֿון זיי געטענהט, אַז די ייִדן וועלן נישט קענען אַרײַנקומען אינעם לאַנד, וווּ דער אייבערשטער האָט זיי צוגעזאָגט צו ברענגען, צוליב די מעכטיקע דאָרטיקע אײַנוווינער, וואָס האָבן פֿײַנט ייִדן און וועלן זיי נישט אַרײַנלאָזן אינעם לאַנד.

בלויז צוויי פֿון די מרגלים, יהושע-בן-נון און כּלבֿ-בן-יפֿונה, האָבן אָפּגעוואָרפֿן די טענות. צוליב דער דאָזיקער מעשׂה, האָט דאָס פֿאָלק זיך אַנטוישט אינעם ארץ־כּנען; ווי אַ שטראָף פֿאַר זייערע ספֿקות, האָבן אַלע ייִדן, וואָס זענען אַרויס פֿון מצרים, אַרײַנגערעכנט משה רבינו אַליין, געמוזט וואַנדערן פֿערציק יאָר און שטאַרבן אינעם מידבר. בלויז יהושע-בן-נון און כּלבֿ-בן-יפֿונה, צוזאַמען מיטן ייִנגערן דור, האָבן זוכה געווען צו דערגרייכן דאָס צוגעזאָגטע לאַנד.

די מרגלים זענען געווען די נשׂיאים פֿון די שבֿטים — חשובֿע תּלמידי־חכמים, וועלכע האָבן זיכער געהאַט אַ שטאַרקע אמונה און געגלייבט גאַנץ פֿעסט אינעם אייבערשטנס צוזאָג אַרײַנצופֿירן די ייִדן אינעם "לאַנד פֿון האָניק און מילך". די מרגלים זענען געווען די זעלבע מענטשן, וואָס זייערע פּערזענלעכע קרבנות אינעם משכּן זענען באַשריבן מיט אַ באַזונדערן כּבֿוד אין דער פּרשה "נשׂא", וועלכע מיר האָבן געלייענט מיט צוויי וואָכן צוריק.

פֿאַרוואָס זשע זענען זיי אַרויסגעטראָטן מיט אַזאַ טענה? על־פּי־חסידות, איז די כּוונה פֿון די מרגלים געווען לשם־שמים.

אַ טייל מפֿרשים דערקלערן, אַז ווען די מרגלים האָבן פֿריִער דערהערט אַ נבֿואה, אַז משה רבינו וועט שטאַרבן אויפֿן וועג קיין ארץ־כּנען, האָבן זיי זיך געגעבן אַן עצה, ווי אַזוי צו פֿאַרלענגערן זײַן לעבן — דהיינו, צו פֿאַרלענגערן דעם וועג. הגם זיי האָבן געהאַט אַ גוטע כּוונה, האָבן זיי אָבער נישט געטאָרט אָפּהאַלטן דאָס גאַנצע פֿאָלק אינעם מידבר.

אַן אַנדער סיבה איז באַשטאַנען אין דעם, וואָס בשעת די מידבר־וואַנדערונגען האָבן די ייִדן געהאַט די געלעגנהייט צו פֿירן אַ ריין־גײַסטיק לעבן. אינעם לאַנד האָבן זיי געמוזט באַאַרבעטן דאָס לאַנד און בויען הײַזער.

להיפּוך, האָבן זיי געוואַנדערט מער־ווייניקער רויִק אינעם מידבר, עסנדיק די מיסטישע הימלדיקע שפּײַז, דעם מן, און זעענדיק טאָג־טעגלעך מיט זייערע אויגן די ג־טלעכע השגחה. ווי עס שטייט אין דער פּסחדיקער הגדה, ווען דער אייבערשטער וואָלט בלויז אויסגעלייגט די ייִדן פֿון מצרים אינעם מידבר און געגעבן זיי דעם מן, וואָלט עס שוין געווען גענוג — "דיינו". אַדרבה, האָבן די ייִדן געקאָנט זיך דאָרטן קאָנצענטרירן די גאַנצע צײַט אויף דער תּורה און עבֿודת־השם.

אויב מע טראַכט זיך אַרײַן, איז פֿאַר די מרגלים געשטאַנען אַ שווערע פֿראַגע. אין דער תּורה שטייט דאָך, אַז "אַלע אירע וועגן זענען שלום". די אויסשפּירער האָבן דערזען, אַז אינעם לאַנד, וווּהין זיי גייען, איז זיי באַשערט צו פֿירן מלחמות און צו פֿאַרנעמען זיך מיט פֿאַרשיידענע זאַכן, וואָס ווענדן אָפּ פֿון רוחניות. אַ סך באַרימטע העלדן פֿון חסידישע מעשׂיות זענען געווען דווקא וואַנדערער, וואָס האָבן נישט געהאַט קיין שטענדיקן דאַך איבערן קאָפּ און האָבן זיך באַגענוגנט מיט דעם, וואָס דער באַשעפֿער האָט זיי געשיקט בהשגחה־פּרטית. מע קען זאָגן, אַז דאָס לעבן אינעם מידבר איז געווען, אַחוץ געוויסע שווערע עפּיזאָדן, אַ רוחניותדיקע, ממש אַ טיף־ייִדישלעכע אידיליע; ס׳איז נישט קיין חידוש, אַז ס׳רובֿ מרגלים האָבן געוואָלט דאָרטן בלײַבן.

די הײַנטיקע סדרה שליסט זיך מיטן אָנזאָג נישט צו פֿאָלגן דאָס האַרץ און די אויגן, וואָס קאָנען זיי פֿאַרפֿירן צו טאָן עבֿירות. דער דאָזיקער אָנזאָג, "לא תתורו אחרי לבבכם ואחרי עיניכם אשר אתם זונים אחריהם", ווערט דערמאָנט אין שײַכות מיט די ציצית; איינע פֿון די סיבות, פֿאַרוואָס די ייִדן טראָגן טליתים בעתן דאַוונען, האָט צו טאָן מיט דעם דאָזיקן אָנזאָג. די אַרבע־כּנפֿות, וואָס ווערן צונויפֿגעפֿלאָכטן אויף אַ ספּעציעלן אופֿן, זענען מרמז אויף אַלע אַנדערע מיצוות, און דינען ווי אַ וויזועלער געדענק־צייכן, וואָס העלפֿט זיך צו דערמאָנען, אַז מע זאָל ניט פֿאָלגן די שלעכטע עצות פֿון דער יצר־הרע.

דער סוף פֿון דער פּרשה איז פֿאַרבונדן מיט איר אָנהייב. די מרגלים האָבן געפֿאָלגט זייערע פּערזענלעכע געפֿילן און באַשלאָסן, אַז ס׳איז בעסער פֿאַר די ייִדן צו בלײַבן אינעם מידבר. זייערע טענות קעגן ארץ־ישׂראל האָבן אָבער אַרויסגערופֿן אַ גרויסע מהומה און אַ שטראָף פֿאַרן גאַנצן דור. מע קאָן זאָגן, אַז דער חטא־המרגלים איז אַ קלאַסישער מוסטער פֿון דעם, ווי דאָס האַרץ און די אויגן קאָנען פֿאַרפֿירן אַ מענטש.

פֿון דער צווייטער זײַט, שטייט אינעם תּנ״ך־ספֿר "משלי" אַן אַנדער פּסוק: "עיניך לנוכח יביטו עפעפיך יישירו נגדך" — לאָז זײַנע אויגן צו קוקן פֿאַר דיר, און לאָז דײַנע שוואַרצאַפּלען צו ווײַזן דיר דעם וועג. מע זעט, אַז שלמה־המלך האָט געגעבן אַ פֿאַרקערטע עצה: דווקא צו פֿאָלגן די אויגן. אַ צאָל קלאַסישע מפֿרשים, אַזעלכע ווי רבי יצחק עראמה, דער מחבר פֿונעם ספֿר "עקידת־יצחק", דערקלערט טאַקע, אויפֿן סמך פֿונעם דאָזיקן פּסוק, אַז די עיקר־עבֿודה שטעקט אינעם האַרץ.

רבי יצחק עראמה באַטאָנט, אַז אויב אַפֿילו מע מאַכט אַ טעות, ווערט עס פֿאַררעכנט פֿאַר אַ גוטער זאַך, כּל־זמן מע האָט אַ ריינע כּוונה לשם־שמים. ווי עס זאָגן די חז״ל, איז אַן "עבֿירה־לשמה" בעסער, ווי אַ מיצווה, וואָס מע טוט אויף אַ מעכאַנישן אופֿן, אָן דער ריכטיקער כּוונה. "רחמנא לבא בעי" — די ריינע כּוונות פֿונעם האַרצן זענען טײַערער פֿאַר דעם אייבערשטן, ווי די מעשׂים.

די חסידישע ספֿרים דערקלערן, אַז ביידע צוגאַנגען זענען אמת. הגם דאָס האַרץ קאָן טאַקע פֿאַרפֿירן, טאָר מען אויך נישט פֿאַרמאַכן די אויגן און זיך פֿאַרוואַנדלען אין אַ "ראָבאָט", וואָס פֿאָלגט בלינד די אינסטרוקציעס. הגם מע טאָר זיך נישט לאָזן צו ווערן פֿאַרפֿירט, מוז מען אויך קאָנען אָננעמען אייגענע באַשלוסן.

דער דינאַמישער, לעבעדיקער, אינדיווידועלער דרך אין עבֿודת־השם איז איינער פֿון די יסודות פֿון תּורת־החסידות. אַ טייל ייִדן האַלטן, אַז די מעלה פֿון פֿרומקייט באַשטייט אין דעם, וואָס די רעליגיע גיט אַן ענטפֿער אויף אַלע פֿראַגעס. אַ סך חסידישע רביים האָבן אָבער בפֿירוש געהאַלטן אַנדערש. דער קאָצקער רבי האָט אַמאָל געזאָגט, אַז ער שטייט מיט איין פֿוס אין גן־עדן, און מיטן צווייטן — אין גיהנום, ווײַל אַן עכט־לעבעדיקער גײַסטיקער מענטש איז קיינמאָל נישט אינגאַנצן פֿאַרזיכערט.

ווי ס׳איז באַקאַנט, בלײַבן אַלע מעשׂיות אין דער תּורה אייביק אַקטועל. יעדער מענטש, וואָס זוכט אַן אייגענעם וועג אין רוחניות איז אַזוי ווי אַן מרגל, וואָס שפּירט אויס אַן אומבאַקאַנט לאַנד. די תּורה וואָרנט אונדז, אַז מע מוז זײַן פֿאָרזיכטיק מיט די אייגענע גײַסטיקע זוכענישן, כּדי נישט איבערצוחזרן, חלילה, דעם חטא־המרגלים. און פֿאָרט — מוז מען אויך כּסדר זוכן ווײַטער נײַע רוחניותדיקע "לענדער".