איך האָב געפּאַטשט בראַוואָ און געלאַכט צוזאַמען מיטן געפּאַקטן עולם אין זאַל, מיטגעזונגען און מיטגעריסן געוואָרן. הײַנט שטעלט די "פֿאָלקסבינע" די מוזיקאַלישע קאָמעדיע "הערשעלע אָסטראָפּאָליער", מיטן העכסט באַגאַבטן טאַלאַנט וואָס באַשײַנט אונדזער ייִדישן טעאַטער ווי נאָר ער באַווײַזט זיך אויף דער בינע, און דאָס איז נישט קיין אַנדערער ווי מײַק בורשטיין, צוזאַמען מיט אַ וווּנדערלעכן אָפּקלײַב פֿון נײַן אַקטיאָרן און אַקטריסעס, וואָס ייִדיש גליטשט זיך פֿון זייערע ליפּן פֿליסיק און מיט אינטאָנאַציע, זינגען זיי מיט פּרעכטיקע שטימען און טאַנצן ווי בײַ דער מיזינקע אויף דער חתונה. ממש אַ קוועלונג פֿאַר די אויגן.

מיר איז ניט איין מאָל אויסגעקומען צו הערן און לייענען אַזאַ געדאַנק: די סאָוועטישע ייִדן, וואָס האָבן געדינט אין דער רויטער אַרמיי בעת דער צווייטער וועלט-מלחמה, זײַנען געוואָרן מער ייִדן, איידער זיי זײַנען געווען פֿאַר דער מלחמה. איך בין זיכער, אַז אַזעלכע פֿאַלן זײַנען געווען. אָבער דורכשניטלעך זעט עס מיר אויס ווי אַן אײַנגערעדטע מעשׂה. איך האַלט אַזוי, ווײַל איך זע ניט קיין קלאָרע באַווײַזן, וועלכע זאָלן באַשטעטיקן די ריכטיקייט פֿון דער דאָזיקער טעאָריע.

רבותי! שוין לאַנג, לאַנג ווי ס’האָט אונדז ניט געטראָפֿן אַזאַ גליק! די שווערד וואָס איז געהאָנגען איבער אונדזערע קעפּ שוין אַ סך יאָרן (אַפֿילו, לויט דער פּאָפּולערער פּרעסע, אַ סך דורות!), איז נעלם געוואָרן און די ביידע גזירות וואָס דער גורל האָט אויף אונדז גוזר געווען איז אָפּגעשריגן געוואָרן. אָבער איידער מיר זאָגן מיטן פֿולן מויל "ברוך שפּטרני" לאָמיר זיך אַ ביסל בעסער באַקענען מיט דער "שוואַרצער רשימה", מיט אירע איצטיקע "לאָקאַטאָרן" און אויך מיט אירע באַלעבאַטים.

אַן אַלט ייִדיש פֿאָלקסווערטל זאָגט, אַז דער אייבערשטער זיצט אויבן און פּאָרט אונטן: ער שיקט אַראָפּ צרות פּאָרווײַז, צו צוויי מיטאַמאָל. הײַנטיקע וואָך איז געווען — די טאָטאַלע אַנטי־ישׂראלדיקע אָפּשטימונג, מיט דער באַטייליקונג פֿון אַמעריקע, וועגן דעם אַטאָמישן ווערק אין דימונה, און גלײַך אויף צומאָרגנס — דער אינטערנאַציאָנאַלער פּאָליטישער לינטש קעגן ישׂראל, אין רעזולטאַט פֿון דער "הומאַניטאַרער שלאַכט" אויפֿן אָפֿענעם ים קעגן דער ישׂראלדיקער בלאָקאַדע פֿון עזה.

משה רבינו האָט געשיקט צוועלף מרגלים (אויסשפּירער) אין ארץ־כּנען, איין פֿאָרשטייער פֿון יעדן שבֿט. נאָך זייער מיסיע, האָבן צען פֿון זיי געטענהט, אַז די ייִדן וועלן נישט קענען אַרײַנקומען אינעם לאַנד, וווּ דער אייבערשטער האָט זיי צוגעזאָגט צו ברענגען, צוליב די מעכטיקע דאָרטיקע אײַנוווינער, וואָס האָבן פֿײַנט ייִדן און וועלן זיי נישט אַרײַנלאָזן אינעם לאַנד.

אַ דאַנק אַ גרויסער סובסידיע פֿון איינער פֿון די גרעסטע ייִדישע פֿונדאַציעס אין אַמעריקע, וועלן די רבנים־סעמינאַרן פֿון דרײַ הויפּט־רעליגיעזע שטראָמען שאַפֿן אַ היסטאָרישע שותּפֿות אויסצושולן ייִדישע לערער.

די "פֿונדאַציע אויפֿן נאָמען פֿון דזשים דזשאָסעף" האָט מאָנטיק געמאָלדן, אַז זי וועט אויסטיילן 33 מיליאָן דאָלאַר צו דעם "היברו יוניאָן קאָלעדזש"

עס פֿרייט אונדז, ווען קינדער פֿון ייִדישע שרײַבער זענען ממשיך די קולטור־אַרבעט פֿון זייערע טאַטע־מאַמעס. צום באַדויערן, געשעט דאָס נישט גענוג אויף דער ייִדישער גאַס, אָבער ביילע בריקס־קלײַן, די טאָכטער פֿונעם שרײַבער ירחמיאל בריקס, איז איינע פֿון די אַקטיווסטע ייִדישע כּלל־טוער הײַנט אין ישׂראל און אַרבעט אין עטלעכע אָרגאַניזאַציעס, פֿאַרנעמט פֿאַרשיידענע ייִדיש־פּאָזיציעס אין לאַנד, צווישן זיי אויך ווי די אָפֿיציעלע פֿאָרשטייערין פֿונעם "פֿאָרווערטס".

הײַנט צו טאָג, 65 יאָר נאָכן זיג איבער היטלער־דײַטשלאַנד, קערן זיך אונדזערע געדאַנקען אום צו דעם איבערגעלעבטן און מאַכן, שוין צום וויפֿלטן מאָל, אַ חשבון־הנפֿש פֿון דעם, וואָס איז פֿאָרגעקומען אין אייגענעם לעבן, אין לעבן פֿון אונדזער פֿאָלק, אין לעבן פֿון אייראָפּע אין 20סטן יאָרהונדערט.

מיט יעדן יאָר ווערט אַלץ ווייניקער מענטשן, וואָס האָבן איבערגעלעבט די מלחמה און האָבן זוכה געווען מיט געווער אין די הענט צו קעמפֿן קעגן דעם בלוטיקן שׂונא.

Anthony Julius. Trials of the Diaspora:
A History of 
Anti-Semitism in England. 

Oxford University Press, 2010.

---

דער לאָנדאָנער אַדוואָקאַט ענטאָני דזשוליוס האָט זיך קונה-שם געווען אַ דאַנק צוויי באַרימטע פּראָצעסן. זײַן ערשטער גרויסער עפֿנטלעכער דערפֿאָלג איז געווען אין 1996, ווען ער האָט פֿאַרטיידיקט די פּרינצעסין דיאַנאַ אין איר צעשיידונג־פּראָצעס קעגן דער גאַנצער קעניגלעכער משפּחה. מיט עטלעכע יאָר שפּעטער האָט דזשוליוס רעפּרעזענטירט די אַמעריקאַנער היסטאָריקערין דבֿורה ליפּשטאַדט קעגן דעם ענגלישן חורבן־אָפּלייקענער דייוויד אירווינג,

בײַ אַ זײַט פֿון דער בינע, וווּ זשעניע פֿײַערמאַן האָט געהאַלטן בײַם אויפֿטרעטן אין איר פֿײַערלעכן אָוונט, האָט מען אַוועקגעשטעלט אַ פֿאָטעל, אַזאַ שטול וואָס מ׳קאָן אויף דעם זיך אַוועקזעצן באַקוועם און אַפֿילו אָנשפּאַרן די הענט. אויף אָט דעם ספּעציעל־באַשטימטן אָרט פֿאַר איר איז געזעסן די בעלת־השׂימחה און האָט אויפֿגענומען אַלע אירע געסט, די אָנטייל־נעמער אין דער קינסטלערישער פּראָגראַם לכּבֿוד דער חשובֿער זינגערין.

דעם 16טן מײַ, האָט דער וועלט־באַרימטער אַמעריקאַנער פֿילאָלאָג פּראָפֿ׳ נועם כאָמסקי אויפֿגערודערט די עפֿנטלעכע מיינונג, וואָס האָט געהאַט אַ ברייטן אָפּקלאַנג אין דער מעדיאַ פֿון ישׂראל און אויך פֿון דער ברייטער וועלט.

דאָס מאָל איז עס ניט געווען, ווי ער טוט עס שוין יאָרן־לאַנג, מיט זײַנע אָפֿטע אַנטי־ישׂראלדיקע דעקלאַראַציעס און באַשולדיקונגען, נאָר מיט אַ פּשוטן אַקט פֿון וועלן איבערגיין דעם אַלענבי־גרענעץ־פּאָסט, פֿון אַמאַן אין ירדן דורך ישׂראל, אויפֿן וועג קיין ראַמאַלאַ.