אין דער פֿריִערדיקער פּרשה, "וארא", האָבן מיר באַטראַכט צוויי מדרגות פֿון ג־טלעכער אַנטפּלעקונג. די ערשטע מדרגה, וואָס ווערט אַסאָציִיִרט מיט שם "ש־די", איז פֿאַרבונדן מיט דעם געוויינטלעכן, ציקלישן "דרייעניש" פֿונעם אוניווערס. דורך אַזאַ נאָמען האָט דער באַשעפֿער זיך אַנטפּלעקט צו די ייִדישע אָבֿות. די חז״ל דערקלערן, אַז דער שם "ש-די" שטאַמט פֿונעם וואָרט "די" — "גענוג". דער אייבערשטער האָט אײַנגעשטעלט באַשטימטע גרענעצן פֿון די נאַטור־געזעצן, כּדי די וועלט זאָל זיך דרייען ווי עס דאַרף צו זײַן, און נישט אַראָפּ פֿון די "רעלסן".

דער שם־השם, "י־הו־ה", באַצייכנט אַ העכערע מדרגה, וועלכע האָט זיך אַנטפּלעקט בעת יציאת־מצרים. פּרעה האָט עקשנותדיק געגלייבט, אַז ווי לאַנג מע זאָל נישט פּײַניקן זײַנע שקלאַפֿן, וועט די וועלט זיך ווײַטער דרייען, ווי געוויינטלעך. דערפֿאַר האָט ער געזאָגט משה רבינו, אַז ער האָט קיינמאָל נישט געהערט פֿונעם שם־השם. הגם פּרעה האָט געגלייבט אין ג־ט, האָט ער געמיינט, אַז די וועלט קאָן נישט אַרויסגיין פֿון די געשאַפֿענע דרכּי־הטבֿע.

צוליב פּרעהס עקשנות, איז מצרים באַשטראָפֿט געוואָרן מיט אויסטערלישע מכּות, וועלכע האָבן געוויזן, אַז אַזעלכע נאַטירלעכע זאַכן, ווי זשאַבעס און האָגל, קאָנען אויך בונטעווען קעגן די פֿאַרשקלאַפֿער פֿון די ייִדן. אין דער הײַנטיקער פּרשה גייט אַ רייד וועגן די לעצטע מכּות, וועלכע האָבן דעמאָנסטרירט נאָך שטאַרקער, אַז דער ג־טלעכער כּוח קאָן אַרויסברענגען די נאַטור גופֿא פֿון די געוויינטלעכע באַגרענעצונגען.

דער באַשעפֿער האָט געזאָגט משה רבינו: "בא אל פּרעה" — קום צו פּרעה, כּדי צו באַפֿרײַען די ייִדן דורך גרויסע ניסים, וועלכע זיי וועלן איבערדערציילן זייערע קינדער און אייניקלעך. די תּורה זאָגט, אַז דער אייבערשטער האָט האַרט געמאַכט פּרעהס עקשנותדיק האַרץ, כּדי צו באַשטראָפֿן מצרים מיט די לעצטע דרײַ מכּות: אַרבה (היישעריקן), חושך און מכת־בכורות. אַ טייל קלאַסישע מפֿרשים האַלטן, אַז דער אייבערשטער האָט אָפּגענומען בײַ פּרעהן זײַן בחירה־חפֿשית; לויט די חסידישע ספֿרים, אָבער, האָט פּרעה אַליין פֿאַרלוירן דעם פֿרײַען ווילן, צוליב זײַן בייזן עקשנות. דאָס הייסט, אַז אַ רשע קאָן פֿאַרלירן די בחירה־חפֿשית, ווי אַ רעזולטאַט פֿון זײַן אייגן רישעות, און פֿאַרקערט: אַפֿילו אַזעלכע פּרימיטיווע אינסעקטן, ווי היישעריקן, און אַפֿילו אומבאַלעבטע נאַטור־כּוחות קאָנען אויפֿשטיין קעגן די, וואָס פֿאַרשקלאַפֿן מענטשן.

דער תּנ״כישער ספֿר "משלי" באַמערקט, אַז הגם די היישעריקן האָבן נישט קיין קיניג, פֿירן זיי זיך ווי אַן אָרגאַניזירטע אַרמיי. אַ שוואָרעם פֿון היישעריקן פֿאָרמירט זיך אויף אַ ספּאָנטאַנישן אופֿן, אָן קיין פֿירער און היעראַרכיעס, און פֿאָרט — האָבן די פּשוטע אינסעקטן אין עטלעכע טעג צעשטערט די גאַנצע שפּײַז־סיסטעם פֿון אַזאַ דורכגעטראַכטער און קאָמפּליצירטער ציוויליזאַציע, ווי מצרים. דער איזשביצער רבי דערקלערט אין זײַן ספֿר "מי השילוח", אַז דאָס איז געווען אַ וואָרענונג. אַפֿילו דער סאַמע דורכגעטראַכטער סדר קאָן זיך נישט אונטערהאַלטן אויף שקלאַפֿערײַ; סוף־כּל־סוף, פֿאַלט ער אַראָפּ, ווײַל אַפֿילו אַזעלכע פּרימיטיווע באַשעפֿענישן, ווי היישעריקן, פֿירן זיך מער יושרדיק און "מענטשלעך" — דערפֿאַר האָבן זיי פֿאַרדינט די מיצרישע תּבֿואה.

צום סוף, נאָך דער שרעקלעכער מכּת־בכורות, האָט פּרעה פֿאַרטריבן די ייִדן פֿון מצרים. די ייִדן זענען אַזוי גיך אַנטלאָפֿן, אַז זיי האָבן נישט געהאַט גענוג צײַט צו באַקן דאָס געוויינטלעכע ברויט. צוליב דעם, ווי ס׳איז באַקאַנט, עסן מיר יעדעס יאָר די מצות בײַם פּסחדיקן סדר — כּדי זיך צו דערמאָנען אינעם "אָרעמען ברויט", וואָס די ייִדן האָבן געגעסן בײַ יציאת־מצרים.

דער דינעווער רבי — אַ גרויסער חסידישער צדיק, וועלכער איז צום מערסטן באַקאַנט ווי דער מחבר פֿונעם ספֿר "בני־ישׂשׂכר" — האָט דערקלערט דעם "בונט", מיט וועלכן די נאַטור־כּוחות זענען אַרויסגעטראָטן קעגן די מצריים, אויף אַ באַזונדערס שאַרפֿן און פּאַראַדאָקסישן אופֿן. ווי עס שטייט אין דער פּסחדיקער הגדה, איז דער אייבערשטער אַליין אַראָפּ קיין מצרים און האָט אַרויסגעפֿירט די ייִדן בכּבֿודו-ובֿעצמו — נישט קיין מלאך און נישט קיין שׂרף, נאָר דער באַשעפֿער אַליין.

פֿון דער אַנדערער זײַט, איז דאָס אוראַלטע מצרים געווען די ערגסטע "נעסט" פֿון שלעכטס און טומאה אין דער וועלט. די תּנ״ך־מפֿרשים דערקלערן, אַז משה רבינו האָט געבעטן פּרעהן צו לאָזן די ייִדן ברענגען די קרבנות אינעם מידבר, ווײַל אין מצרים האָבן זיי נישט געקאָנט דינען דעם אייבערשטן צוליב דער גרויסער טומאה. ווי אַזוי זשע קאָן זײַן, אַז הקדוש־ברוך־הוא, דער הייליקער באַשעפֿער, איז אַראָפּ בכּבֿודו-ובֿעצמו אין אַזאַ אומריין אָרט?

דער דינעווער רבי ענטפֿערט, אַז בעת דער יציאת־מצרים איז דער אייבערשטער אַליין באַגאַנגען, כּבֿיכול, אַן "עבֿירה־לשמה": כּדי צו ראַטעווען די ייִדן, האָט ער עובֿר געווען אויף די עצם־גרענעצן פֿון קדושה און טומאה, און האָט זיך אַנטפּלעקט אינעם אומריינעם לאַנד, וווּ מע האָט נישט געטאָרט אים אַפֿילו דערמאָנען, לויט דער פּשוטער הלכה. נישט בלויז די נאַטור־כּוחות האָבן זיך אויפֿגעבונטעוועט, כּדי צו ראַטעווען די ייִדן פֿון שקלאַפֿערײַ, נאָר אַפֿילו דער אייבערשטער אַליין — קעגן זײַנע אייגענע געזעצן!

דעמאָלט פֿרעגט זיך אָבער אַן אַנדער קשיא. מיר ווייסן דאָך, אַז דער אייבערשטער איז, אין דער אמתן, איבעראַל. ער איז דאָס איינציקע אמתע מציאות, דער עצם פֿון אַלע זאַכן אין דער וועלט — "אין עוד מלבֿדו". אַדרבה, אַלע חסידישע צדיקים באַטאָנען, אַז ער איז בנימצא אין אַלע ערטער, אַפֿילו אין די סאַמע ערגסטע און אומריינע. דער גאַנצער חילוק צווישן קדושה און טומאה עקסיסטירט בלויז לגבי דער באַגרענעצטער מענטשלעכער פּערספּעקטיוו. אין די תּרגומים ווערן כּסדר איבערגעטײַטשט שלא־כּפּשוטע אַלע פּסוקים, וווּ די תּורה זאָגט, אַז דער אייבערשטער איז ערגעץ "געקומען" אָדער "אַראָפּגעגאַנגען". ס׳איז קלאָר, אַז ער איז אויך געווען תּמיד בנימצא אין מצרים, הגם, צוליב דעם ביטערן גלות, האָבן די ייִדן נישט געקאָנט דערפֿילן זײַן אָנוועזנהייט. אויב אַזוי, פֿאַרוואָס האָט דער דינעווער רבי זיך אַזוי שאַרף אויסגעדריקט — אַז דער אייבערשטער איז אַראָפּ קיין מצרים, באַגייענדיק דערמיט אַן "עבֿירה־לשמה", נישט מער און נישט ווייניקער?

דער באַשעפֿער איז אַוודאי אומעטום און האָט זיכער נישט געמוזט "אַראָפּגיין" אין ערגעץ נישט, כּדי צו ראַטעווען די ייִדן, ווײַל ער איז דער אמתע עצם פֿון אַלץ. די חז״ל זאָגן, אַז די וועלט שטייט אויף חסד און יושר. הגם מצרים האָט אויסגעזען ווי אַ מסודרדיק ציוויליזירט לאַנד, איז עס געווען בעצם אַ צעבראָכענע וועלט. דערפֿאַר, האָט אינעם איבערקערעניש פֿון אַזאַ וועלט — הגם דאָס זעט אויס ווי מהומה און אַפֿילו אַן "עבֿירה־למשה" מצד דעם באַשעפֿער אַליין — זיך דווקא אַנטפּלעקט דאָס ג־טלעכע ליכט פֿון יושר־וצדק.