דזשודי סאָקאָלאָוו און איציק גאָטעסמאַן

שבת, דעם 26סטן פֿעברואַר 2011 איז אַוועק אין דער אייביקייט מײַן שוויגער דזשודי סאָקאָלאָוו צו 89 יאָר. צום גליק האָט זי זיך נישט געמוטשעט און איר פּטירה איז געווען גאַנץ אומדערוואַרט פֿאַר דער גאַנצער משפּחה — זי איז דאָך געווען די געזינטסטע פֿונעם עלטערן דור בײַ אונדז; האָבן מיר געמיינט, אַז ס׳איז איר נאָך באַשערט געווען יאָרן צו לעבן. נאָר דער מענטש טראַכט און גאָט לאַכט. איך האָב נאָך גערעדט מיט איר עטלעכע שעה פֿאַרן טויט, און ווען זי איז געלעגן קראַנקערהייט, איז אונדז נישט אײַנגעפֿאַלן, אַז זי וועט אַזוי גיך אַוועק. איר טאָכטער, מײַן פֿרוי נחמה, איז געקומען צו פֿליִען פֿון אינדיע, אָבער נישט באַוויזן זי צו זען אַ לעבעדיקע.

ווען דזשודי איז געשטאָרבן, האָט מען, סוף־כּל־סוף, געקענט מער אָפֿן רעדן וועגן אַ סוד אין דער משפּחה מכּוח איר פֿאַרגאַנגענהייט: אין 1949 האָט מען זי, דזשודי קאָפּלאָן, אַרעסטירט אויף אַ גאַס פֿון ניו־יאָרק און זי באַשולדיקט אין זײַן אַ סאָוועטישער שפּיאָן. דאָס איז געווען בײַם סאַמע אָנהייב פֿון דער "קאַלטער מלחמה" און דער נאָמען פֿון אַלגער היס איז געווען נאָר באַקאַנט וואָס שייך דער "באַהאַלטענער אַרײַנדרינגונג פֿון קאָמוניסטן" אין אַמעריקע.

אין 1949 האָט דזשודי קאָפּלאָן געאַרבעט פֿאַרן מלוכה־אָפּטייל, ווען מע האָט זי געכאַפּט מיט סודותדיקע מלוכה־דאָקומענטן אויפֿן וועג צו אַ באַגעגעניש מיט אַ רוסישן אַגענט, וואַלענטין גוביטשעוו. זי האָט געזאָגט, אַז זי איז נישט געווען קיין שפּיאָן נאָר, אַז זי און גוביטשעוו זענען געווען געליבטע. מע האָט זי צוויי מאָל פֿאַרמישפּט און ביידע מאָל האָט מען, נאָך דעם, איבערגעדרייט דעם פּסק־דין צוליב געוויסע אומלעגאַלע פּראָצעדורן מצד דער "עפֿ־בי־אײַ" אויסשפּיר־דינסט.

אין די געדרוקטע אַרטיקלען וועגן איר, ווי אויך אין די פֿילצאָליקע נעקראָלאָגן וואָס זענען דערשינען זינט איר טויט, האָט מען דעפֿינירט איר באַפֿרײַונג — צוליב "טעכנישע" סיבות. אין דער אמתן, האָבן די טעכנישע סיבות מיט זיך פֿאָרגעשטעלט וויכטיקע און ערנסטע באַעוולונגען מצד דער "עפֿ־בי־אײַ" בנוגע בירגערלעכע רעכט. ביז יענער צײַט האָט דזשיי. עדגאַר הוּווער, דער דירעקטאָר פֿון דעם אויסשפּיר־ביוראָ, געפֿירט זײַן אַרבעט ווי אַ קייסער; געטאָן אַלץ וואָס ער האָט געוואָלט מיט דער באַפֿעלקערונג, אָן קיין שום קאָנטראָל אָדער קעגנערשאַפֿט. נאָך דעם ווי דשודי האָט געוווּנען אירע פּראָצעסן, האָט מען איר נישט געקענט מוחל זײַן, און אָפֿיציעל נישט געענדיקט דעם מישפּט ביזן יאָר 1967. ביז דער צײַט האָט זי נישט געטאָרט אַרויספֿאָרן ווײַטער ווי 100 מײַל פֿונעם שטאַט ניו־יאָרק. מײַן פֿרוי דערציילט, אַז ווען מע האָט, סוף־כּל־סוף, זי געלאָזט אַרויספֿאָרן, נאָך 16 יאָר, איז געווען אַ גרויסע שׂימחה בײַ זיי אין שטוב.

איינער פֿון אירע אַדוואָקאַטן איז געווען אַלבערט סאָקאָלאָוו, אַ וועטעראַן פֿון דער אַמעריקאַנער אַרמיי; זיי האָבן זיך פֿאַרליבט און חתונה געהאַט. פֿיר קינדער האָבן זיי אויפֿגעהאָדעוועט אין ברוקלין. די גרויסע ליבע צווישן זיי איז געבליבן ביזן סוף פֿון איר לעבן. זיי האָבן מיטגעמאַכט אַ סך צוזאַמען, אָבער וועגן דעם קאַפּיטל האָט זי מער נישט גערעדט. בפֿרט, האָט דזשודי געמאַכט אַ שווײַג וועגן איר פּראָצעס אויף אַזוי ווײַט, אַז די נײַע פֿרײַנד אירע און פֿרײַנד פֿונעם ייִנגערן דור האָבן אין גאַנצן נישט געוווּסט, אַז אָט די קליינטשיקע, זשוואַווע פֿרוי האָט מען געקענט זען אויף דער ערשטער זײַט פֿון יעדער צײַטונג חדשים לאַנג.

ווען איך האָב זיך פֿאַרקנסט מיט עמילי, האָט זי מיר דערציילט וועגן איר מאַמען, איך זאָל וויסן און נישט ווערן איבערראַשט, אויב איך הער די געשיכטע פֿון אַן אַנדער מקור. איך האָב צוגעזאָגט ווײַטער נישט צו דערציילן, און אַפֿילו מײַנע טאַטע־מאַמע האָב איך נישט אויסגעזאָגט דעם סוד. אין 2002 האָט אַ שרײַבערין אַרויסגעגעבן אַ בוך וועגן דזשודי מיטן טיטל "דער שפּיאָן וואָס האָט פֿאַרנאַרט אַמעריקע"; צום סוף פֿונעם בוך באַדאַנקט זי יעדן איינעם, סײַ די אַמאָליקע סאָוועטישע אַגענטן, סײַ די אַמאָליקע "עפֿ־בי־אײַ"־אַגענטן, פֿאַר העלפֿן איר בײַם אָנשרײַבן איר בוך, אָבער קיין דאַנקוואָרט צו דער באַשולדיקטער אַליין, דזשודי, אָדער צו איר מאַן אַלבערט, וועט מען דאָרט נישט געפֿינען. מיט דער פּרעסע, וואָס האָט יאָרן לאַנג זיך געריסן צו רעדן מיט איר, האָט זי אויך נישט געפֿירט קיין שמועסן.

דזשודי איז ווײַטער אָנגעגאַנגען מיט איר לעבן. אין די 1960ער יאָרן האָט זי געמאַכט אַ מאַגיסטער־דיפּלאָם אין דערציִונג און געאַרבעט בײַם "מיקראָ־היל"־פֿאַרלאַג אויפֿן פֿעלד פֿון צוויי־שפּראַכיקער דערציִונג. דערנאָך האָט זי אָנגעפֿירט מיט צוויי מעקסיקאַנער רעסטאָראַנען אין מאַנהעטן, וואָס די משפּחה האָט לאַנצירט, און אירע אָרגאַניזאַציאָנעלע פֿעיִקייטן און געזעלשאַפֿטלעכע טאַלאַנטן האָבן דאָרטן געשײַנט.

אַ צווייטער מיט איר געשיכטע וואָלט אפֿשר געקוקט קרום אויף דער וועלט און מיט חשד אויף פֿרעמדע. אָבער זי איז געווען פֿון די פֿרײַנדלעכסטע מענטשן און זיך געקאָנט צערעדן אַפֿילו מיט אַן אומבאַקאַנטן אויף דער באַן, גאַס, אין אַ געשעפֿט, אָן קיין שום חשד. פֿאַרקערט, זי האָט נאָר געטראַכט דאָס בעסטע וועגן יענעם. דעריבער, האָט זי טאַקע געהאַט אַ סך פֿרײַנד. איר אינטעלעקטועלע נײַגעריקייט און ליבשאַפֿט צו ליטעראַטור האָט זי אויך באַגלייט אַלע יאָרן, און אירע ציטאַטן פֿון מחברים זענען אויך אַרײַן אין אונדזער שפּראַך־לעקסיקאָן.

נאָך דעם ווי מע האָט פֿאַרקויפֿט די רעסטאָראַנען, האָט דזשודי געלערנט יאָרן לאַנג מיט פֿרויען אין די תּפֿיסות, ווי צו לייענען, און איז אַ גאַנץ לעבן געבליבן טעטיק אין סאָציאַלן אַקטיוויזם. די פֿרײַנד אין איר עלטער האָבן אַוודאי געוווּסט ווער זי איז, אָבער קיינער פֿונעם ייִנגערן דור האָט נישט געוווּסט. אירע אייניקלעך, וועלכע האָבן אויסגעפֿונען וועגן איר פּראָצעס ווען זיי זענען אַ ביסל אונטערגעוואַקסן האָבן געוואָלט הערן פֿון איר מויל וועגן דער געשיכטע, אָבער זי האָט געשוויגן.

אין 2009, צו די 60 יאָר פֿון דזשודיס אַרעסט, האָט נחמה געוואָלט אָפּמערקן די דאַטע און נאָכגיין פּינקטלעך דעם גאַנצן מאַרשרוט, וואָס די מוטער איז דורכגעגאַנגען, אָנהייבנדיק מיטן אָוונט פֿון איר אַרעסט. מיר האָבן געהאַלטן אין די הענט די פּרטים פֿונעם "עפֿ־בי־אײַ"־באַריכט און זענען געפֿאָרן פֿון דער 34סטער גאַס "פּען־סטיישאָן" ביז העט צפֿון, אין "וואַשינגטאָן הײַטס" און דערנאָך צוריק צו "יוניאָן־סקווער" ביז דער דריטער עוועניו און 16טער גאַס, וווּ מע האָט זי אָפּגעשטעלט און אָפּגעפֿירט אין תּפֿיסה. זי האָט זיכער פֿאַרשטאַנען, אַז מע שפּירט איר נאָך און האָט בכּיוון זיך אַרומגעשלעפּט איבערן מאַנהעטן־אינדזל מיט דער האָפֿענונג זיך "אָפּצושאָקלען" פֿון די "עפֿ־בי־אײַ"־אַגענטן.

פֿאַר אונדז איז דאָס קאַפּיטל וועגן מײַן שוויגער געווען אַ פּאַסירונג צו געדענקען, אָבער פֿאַר איר — אַ פּאַסירונג צו פֿאַרגעסן. זי זאָל האָבן אַ ליכטיקן גן־עדן.