מע זעט, ווי פּורים־שפּילערס טראָגן מאַסקעס אינעם פֿילם "דער פּורים־שפּילער", רעזשיסירט פֿון יוסף גרין, מיט זיגמונט טורקאָוו און מרים קרעסין אין די הויפּט־ראָלעס. אינעם פֿילם, שטעלן פֿאָר די בעל־מלאָכות, דער עיקר, די שנײַדער פֿונעם שטעטל, אַ פּורים־שפּיל. זיי קומען אַרײַן אינעם גבֿירס הויז אויפֿצוטרעטן, און זיי טראָגן פּאַפּירענע מאַסקעס. די מאַסקעס וואָס מע זעט אינעם פֿילם, זענען נישט אַזוי אינטערעסאַנט, ווײַל זיי דינען נאָר אויסצובאַהאַלטן דאָס פּנים פֿונעם אַקטיאָר. זיי האָבן נישט קיין פּערזענלעכן אויסדרוק, וואָס זאָל אויסדרוקן אַ געוויסן פּערסאָנאַזש.

די מאַסקעס פֿון דער קלאַסישער איטאַליענישער "קאָמעדיע־דעל־אַרט", אָנהייבנדיק פֿונעם 16טן יאָרהונדערט, להיפּוך, האָבן רעפּרעזענטירט ספּעציפֿישע כאַראַקטערן: "אַרלעקינאָ", "בריגעלאַ", "פּאַנטאַלאָנע", "דאָטאָרע", "קאַפּיטאַנאָ" און אַזוי ווײַטער. די מאַסקע פֿון "פּאַנטאַלאָנע", אַגבֿ, שטעלט מיט זיך פֿאָר אַ ווענעציאַנער תּושבֿ מיט אַ ייִדישלעכער נאָז; אַ פּנים, אינספּירירט פֿון אַ רײַכן ייִד פֿון דער שטאָט, וואָס פֿלעגט לײַען געלט בײַם פּאָרט.

די פּורים־שפּילערס פֿלעגן אַמאָל שפּילן די העלדן פֿון דער מגילה מיט די דערמאָנטע מאַסקעס פֿון "קאָמעדיע־דעל־אַרט", אָבער מיר וועלן שוין קיין מאָל נישט וויסן, וועלכע מאַסקע פֿלעגט מען ניצן פֿאַרן קעניג אַחשוורוש, און וועלכע — פֿאַר המן־הרשע, מרדכי־הצדיק און אסתּר־המלכּה. די מאַסקע פֿונעם נאַרישן "אַרלעקינאָ" וואָלט אַוודאי געקענט טראָגן אַחשוורוש. ער וואָלט אויך געקענט טראָגן די מאַסקע פֿון "בריגעלאַ", וואָס האָט ליב צו עסן און צו טרינקען. פֿאַר המנען וואָלט מען געקענט ניצן די מאַסקע פֿון "פּאַנטאַלאָנע" אָדער "קאַפּיטאַנאָ". אינעם 20סטן יאָרהונדערט איז די "קאָמעדיע־דעל־אַרט" כּמעט אין גאַנצן פֿאַרשוווּנדן געוואָרן פֿון דער אייראָפּעיִשער בינע, ווײַל די ווערטן פֿונעם עולם האָבן זיך געביטן.

מײַן טעאַטער־לערער זשאַק לעקאָק האָט געלערנט, ווי אַ טייל פֿון זײַן פּעדאַגאָגיק, די קונסט פֿון דער "קאָמעדיע־דעל־אַרט", פֿונעם פּאַיאַץ, און פֿון דער "נייטראַלער מאַסקע". אַ דאַנק אים האָבן די אַלע פֿאַרגעסענע סטילן זיך צוריק באַוויזן און האָבן ממש רעוואָלוציאָניזירט דעם הײַנטיקן טעאַטער. בשעת ער איז געווען אין איטאַליע מיט גיאָרגיאָ סטרעלער (דער גרינדער פֿונעם "פּיקאָלאָ טעאַטער" אין מילאַן אין 1947) האָבן זיי זיך פֿאַרבונדן מיטן סקולפּטאָר אַלמעטאָ סאַרטאָרי און אים פֿאַרבעטן צו שאַפֿן נײַע מאַסקעס פֿאַר די פּערסאָנאַזשן פֿון דער באַנײַטער "קאָמעדיע־דעל־אַרט"; מאַסקעס וואָס זאָלן זײַן מער סטיליזירט, מער מאָדערן.

איך טראַכט צו זיך — וועלכער סקולפּטאָר וואָלט געקענט הײַנט שאַפֿן פֿאַר אונדזער ייִדישן טעאַטער די האַלב־מאַסקעס, די אַזוי־גערופֿענע "רעדנדיקע מאַסקעס", אין אַ נײַ־אַלטן סטיל, פֿאַר אַ ייִדישער "קאָמעדיע־דעל־אַרט"? די מאַסקעס וואָלטן פֿאָרגעשטעלט די פּראָטאָטיפּן פֿון דער ייִדישער וועלט: דער רבי, דער גבֿיר, דער דיין, דער שוחט, דער מנחם־מענדל אאַ״וו. מיט אַזעלכע מאַסקעס וואָלט געווען מעגלעך איבערצומאַכן דעם הײַנטיקן ייִדישן טעאַטער, און ער נייטיקט זיך שטאַרק אין דעם!

אָבער אינעם ייִדישן נוסח פֿון דער "קאָמעדיע־דעל־אַרט" — לאָמיר דאָס אָנרופֿן "די ייִדישע קאָמעדיע" — וואָלט מען געדאַרפֿט אָנהייבן די פּעדאַגאָגיק מיט דער "נייטראַלער מאַסקע", אַ מאַסקע וואָס דריקט נישט אויס קיין שום ספּעציעלן כאַראַקטער. די "נייטראַלע מאַסקע" דערמעגלעכט צו פֿאַרשטיין די מוזיקאַלישקייט פֿון דער ייִדישער שפּראַך און דערלויבט צו פֿאַרבינדן אַבסטראַקטע עלעמענטן מיט קאָנקרעטע מעטאָדן.

דאָס טראָגן אַ מאַסקע פֿאָדערט צניעות בײַם אַקטיאָר. גדלות וועט מען באַלד דערשפּירן אינעם קערפּער פֿונעם בינע־קינסטלער וואָס טראָגט אַ נייטראַלע מאַסקע. דער עולם דאַרף נאָר זען די מאַסקע פֿון פֿאָרנט, נישט דעם טרעגער, און מע טאָר נישט אידענטיפֿיצירן דעם אַקטיאָר מיט זײַן ראָלע. אַן אַקטיאָר וואָס טראָגט די מאַסקע פֿון "אַרלעקינאָ", למשל, איז נישט "אַרלעקינאָ"; ער איז דער וואָס דריקט אויס דעם פּערסאָנאַזש פֿון "אַרלעקינאָ." אינעם קינאָ איז מען הײַנט זייער באַוווּסטזיניק, אַז דער עולם האָט תּמיד ליב צו זען זײַן באַליבטן אַקטיאָר, און מע קויפֿט דעם בילעט, אים צו זען אויפֿן עקראַן, נישט וויכטיק די ראָלע. דאָס איז וואָס מע רופֿט די "שטערן־סיסטעם", און דאָס מאַכט אַ תּל פֿון מער און מער טעאַטערס, ווײַל מע פּאַסט זיך צו צו די פֿינאַנציעלע פֿאָדערונגען פֿון די דאָזיקע "שטערן".

דער ייִדישער טעאַטער איז פֿאַרפֿלייצט מיט דעם פֿענאָמען. אַ גרויסע צאָל פֿון די סובסידירטע ייִדיש־טעאַטערס וואָס באַקלאָגן זיך די גאַנצע צײַט, אַז זיי באַקומען נישט גענוג געלט פֿון זייערע שטיצערס (שטאַטישע אָדער פּריוואַטע), פֿאַלן אַרײַן אין דעם דעסטרוקטיוון ספּיראַל און ווערן אָפּהענגיק פֿון די "שטערן". אפֿשר איז שוין געקומען די צײַט צו בײַטן די דאָזיקע פּאָליטיק, ווײַל דער עולם ווערט דאָך פֿאַראָרעמט.

די ערנסטע לערע פֿון דער מאַסקע פֿאַרן ייִדישן טעאַטער וואָלט דערפֿירט צו אַ חשבון־הנפֿש מכּוח דעם פֿענאָמען, און געקענט צוגרייטן אַקטיאָרן פֿון זייער אַ הויכער קוואַליטעט. מע וואָלט זיך געלערנט צו טראָגן אַ מאַסקע, צו דינען אַ ראָלע, אַן אידעאַל, אַ קולטור. מע וואָלט געזוכט אַנדערע פּריאָריטעטן אין לעבן, אַחוץ דעם אייגענעם עגאָ.

איך גלייב, אַז איך בין איינער פֿון די איינציקע אַקטיאָרן הײַנט, וואָס האָט די זכיה אַרומצופֿאָרן איבער דער וועלט מיט מײַנע סאָלאָ־ספּעקטאַקלען און אַזוי, זיך גענוג גוט באַקענען מיט די באַדינגונגען פֿון די ייִדיש־טעאַטערס צעשפּרייט איבער דער וועלט. איך קען דעם בוקאַרעשטער טעאַטער, דעם וואַרשעווער טעאַטער (ביידע, מלוכה־טעאַטערס), דעם "ייִדישפּיל־טעאַטער" אין ישׂראל, וואָס פֿאַרמאָגט דעם מאָנאָפּאָל פֿונעם ייִדישן טעאַטער דאָרטן; די "פֿאָלקסבינע" (וואָס רופֿט זיך אָן "נאַציאָנאַלער ייִדישער טעאַטער", כאָטש דעם סטאַטוס, ממש, פֿאַרמאָגט ער נישט), דעם אַמאַטאָרן־טעאַטער אין מאָנטרעאָל, אָנגעפֿירט ביז יולי 2011 פֿון ברײַנע וואַסערמאַן, דעם "טרוים־טעאַטער", אַן אַמאַטאָרישער טעאַטער אין פּאַריז, און אונדזער טעאַטער, דער "לופֿט־טעאַטער", אַ פּראָפֿעסיאָנעלער טעאַטער אין שטראַסבורג, וואָס שפּילט אין ייִדיש און אין פֿראַנצייזיש.

איך קען, מער ווייניקער, די אַקטיאָרן פֿון די דאָזיקע טעאַטערס און ווייס, ווי אַזוי מע האָט זיי רעקרוטירט; דעם רעפּערטואַר פֿון די טעאַטערס און זייערע מאַטעריעלע באַדינגונגען. אין די פֿאַרשיידענע טעאַטערס זענען פֿאַראַן אַמאַטאָרן וואָס ווילן נישט באַקומען קיין שום טעאַטער־דערציִונג, וואָס מ'לאָזט אַרויפֿגיין אויף דער בינע, בלויז ווײַל זיי רעדן אַ נישקשהדיקן ייִדיש, און ווײַל זיי האָבן ליב צו שפּילן טעאַטער אָדער זיי קענען זינגען: בקיצור, אַמאַטאָרן וואָס האָבן נישט שטודירט קיין טעאַטער.

עס געפֿינען זיך אויך ייִדישע אַקטיאָרן, וועטעראַנען, וואָס ייִדיש איז זייער מוטער־שפּראַך; אַקטיאָרן וואָס האָבן פֿאַרענדיקט גוטע טעאַטער־שולן, אָדער וואָס לערנען זיך אויס די ייִדישע שפּראַך און גייען אַרויף אויף דער בינע מיט אַ גוטן אויסגעלערנטן ייִדיש. צום סוף, זענען פֿאַראַן אַקטיאָרן וואָס לערנען אויס נאָר זייער טעקסט אויף אויסנווייניק און קענען אין גאַנצן נישט די שפּראַך. זיי שפּילן אינעם ייִדישן טעאַטער נאָר צוליב פּרנסה. הײַנט האָט זיך געמאַכט אַזאַ מצבֿ, אַז נישט דער עולם, וואָס הערט זיך צו צו אַן איבערזעצונג דורך די הערערלעך און נישט די אַקטיאָרן וואָס שפּילן אויף דער בינע, פֿאַרשטייען דאָס לשון!

עס זענען פֿאַראַן אויך אומאָפּהענגיקע אַקטיאָרן און אַקטריסעס, וואָס נעמען די ריזיקע, ווײַל זיי האָבן ליב ייִדיש — און גייען אַרויף אויף דער בינע מיט סאָלאָ־ספּעקטאַקלען, אָן געלט, אָבער מיט אַ סך האַרץ און איבערגעגעבנקייט. קיין איינער פֿון זיי האָט נישט דורכגעמאַכט קיין ייִדישע טעאַטער־שול, ווײַל אַזאַ שול עקזיסטירט נישט.

אַ ייִדישע טעאַטער־שול וואָלט געווען אַ ברכה פֿאַר דער באַנײַונג פֿונעם ייִדישן טעאַטער. איר פּראָגראַם וואָלט, ראשית־כּל, באַשטאַנען פֿון דער לערע פֿון דער "נייטראַלער מאַסקע". מיט די מאַסקעס פֿון דער ייִדישער "קאָמעדיע־דעל־אַרט" וואָלט מען געלערנט די מוזיקאַלישקייט פֿון דער ייִדישער שפּראַך און אירע אויסדריקלעכע מעלות. דעם דאָזיקן לימוד, פֿאַרשטייט זיך, דאַרף מען נאָך אַנטוויקלען און בויען.

אַ ייִדישע טעאַטער־שול וואָלט געקענט האָבן זייער אַ ברייטן אָפּקלאַנג פֿאַר די ליבהאָבערס פֿונעם ייִדישן טעאַטער, וועלכע זענען אויך צעשפּרייט איבער דער וועלט. אויך סתּם נײַגעריקע אַקטיאָרן, וואָס אינטערעסירן זיך אינעם ייִדישן סטיל, וואָלטן געקענט זיך דאָרטן לערנען, פּונקט ווי איך האָב זיך אויך געלערנט יאַפּאַנישן טעאַטער.

ווען איך בין צוריקגעפֿאָרן קיין ישׂראל נאָך מײַנע צוויי יאָר טעאַטער־שטודיעס מיט לעקאָק, האָב איך זיך אין גאַנצן געביטן. איך בין געוואָרן אַן אומאָפּהענגיקער קינסטלער און באַשאַפֿן מײַנע ספּעקטאַקלען, אָן צו פֿרעגן בײַ עמעצן אַ דערלויבעניש.

איך פּרוביר צו שאַפֿן אַ מאָדערנעם טעאַטער אין ייִדיש אָדער וועגן דער ייִדישער קולטור; אַ הײַנטצײַטיקן טעאַטער, וואָס נעמט אַרײַן די עסטעטישע מיטלען און נײַע טענדענצן וועלכע האָבן זיך אַנטוויקלט במשך פֿון די לעצטע יאָרן. דאָס איז מײַן שטעלונג: נישט קיין נאָסטאַלגיע פֿאַר אַ פֿאַרשוווּנדענער וועלט, נאָר אַ נײַע וועלט אײַנצונעמען — די וועלט פֿונעם צוקונפֿטיקן ייִדישן טעאַטער.