לויט דעם קאָמאַרנער חסידות, וואָס שטעלט דעם אַקצענט אויף דער אינערלעכער וועלט פֿונעם מענטש, קאָן מען, אין פּרינציפּ, דערגרייכן דעם זעלבן גײַסטיקן מצבֿ ווי בעת יום־כּיפּור, יעדן טאָג פֿונעם יאָר; אויב מע דערמאָנט זיך אינעם הייליקן יום־הדין און מע ברענגט די גאַנצע נשמה אַרײַן אינעם זעלבן מצבֿ, ווי בעת דער יום־כּיפּורדיקער עבֿודת־התּשובֿה.

די רוחניותדיקע וועלט פֿאָלגט נישט דעם גאַנג פֿון דער גשמיותדיקער צײַט. שבת, יום־כּיפּור און אַנדערע יום־טובֿים זענען תּמיד בנימצא אין די גײַסטיקע וועלטן; די קאָנקרעטע הייליקע טעג מיט זייערע ספּעציפֿישע מיצוות דינען ווי אַ מין "אַנקער", וואָס אַנטפּלעקט אַ געוויסע מדרגה פֿון רוחניות אין דער נמשה.

דאָס מיינט נישט אָבער, חלילה, אַז יום־כּיפּור, ווי אַ קאָנקרעטער ייִדישער יום־טובֿ, האָט בלויז אַ רעלאַטיווע ווערט. כּדי צו דערגרייכן די זעלבע מדרגה אין אַן אַנדער צײַט, מוז מען קודם דערשפּירן דעם טעם פֿון די ימים־נוראָים, אינעם פּשוטן זין פֿונעם וואָרט. צווייטנס, קאָנען בלויז אַ קליינע צאָל יחידים נאָכמאַכן די יום־כּיפּורדיקע גײַסטיקע אַטמאָספֿער אין זייער מוח און האַרצן; אַזעלכע מענטשן זענען, מסתּמא, שוין גרויסע צדיקים און טוען תּשובֿה ווי געהעריק במשך פֿון די ימים־נוראָים און עשׂרת־ימי־תּשובֿה. דערפֿאַר, בלײַבט דער דערמאָנטער ענין פֿונעם "פּערזענלעכן יום־כּיפּור", דער עיקר, בלויז אַ טעאָרעטישער געדאַנק — לכל־הפּחות, פֿאַר ס׳רובֿ מענטשן.

פֿונדעסטוועגן, ווײַזט די דאָזיקע עצה פֿונעם קאָמאַרנער רבין, אַז דער עיקר־כּוח פֿונעם יום־כּיפּור ליגט נישט אין אַ געוויסן טאָג פֿונעם יאָר, נאָר אינעם האַרץ און שׂכל פֿון יעדן יחיד. יום־כּיפּור איז דער הייליקסטער טאָג אינעם ייִדישן לוח, ווען אַ מענטש קאָן דערגרייכן דעם העכסטן מצבֿ. די קדושה פֿון דער צײַט צוזאַמען מיט דער קדושה פֿון דער נשמה, וואָס בענקט נאָך זײַן ג־טלעכן שורש און שטרעבט זיך צו באַפֿרײַען פֿון די גשמיותדיקע באַגרענעצונגען, רייניקן דעם מענטש פֿון אַלע עבֿירות — אַחוץ די, וואָס ער האָט געטאָן, חלילה, צו אַן אַנדער מענטש.

די עבֿודת־התּשובֿה איז מסוגל אַראָפּצונעמען אַלע פּערזענלעכע גײַסטיקע פֿלעקן און קאָן אַפֿילו פֿאַרוואַנדלען זיי אין זכותים; אויב מע טוט תּשובֿה־מאַהבֿה, מיט גרויס התלהבֿות, קאָנען די פּערזענלעכע מפּלות אַליין ווערן דער טרײַב־כּוח, וואָס ציט דעם מענטש צוריק צו זײַן ליכטיקן שורש־נשמה. אויב מע טוט אַן עוולה צו אַ צווייטן — מוז מען זיך איבערבעטן; קיין יום־כּיפּורדיקע תּפֿילות און קיין מיסטישע מעדיטאַציעס קאָנען דאָ נישט העלפֿן.

ס׳איז וויכטיק צו באַמערקן, אַז דער כּוח פֿונעם הײַנטיקן הייליקן יום־טובֿ קומט דווקא פֿון די מענטשן. אין די צײַטן פֿונעם בית־המיקדש פֿלעגן די חכמים באַשטימען, ווען דאָס יאָר הייבט זיך אָן, לויט זייער דירעקטער אָבסערוואַציע פֿון דער לבֿנה. ווען די חז״ל און שפּעטערדיקע גאונים האָבן אויסגעאַרבעט דעם הײַנטיקן ייִדישן לוח, האָבן זיי אויסגערעכנט די דאַטעס פֿון די קומענדיקע יום־טובֿים אויף אַ סך דורות פֿאָרויס; דערפֿאַר, שטעקט אינעם ייִדישן לוח נאָך דער מענטשלעכער כּוח.

פֿון דער צווייטער זײַט, האָבן די חכמים אויסגערעכנט די דאַטע פֿון די יום־טובֿים שטרענג על־פּי־תּורה, בהסכּם מיטן ייִדישן לוח. די מקובלים באַטאָנען, אַז דער ייִדישער לוח איז טיף פֿאַרבונדן מיט די גײַסטיקע השפּעות, וועלכע אַנטפּלעקן זיך אין פּינקטלעכע אַסטראָנאָמישע צײַטן. דאָס הייסט, אַז אינעם ייִדישן לוח זענען צונויפֿגעפֿלאָכטן געוואָרן אַ ג־טלעכער און אַ מענטשלעכער אַספּעקט; די באַשלוסן פֿון די חכמים שטימען גענוי מיט דעם גײַסט פֿון דער קאָנקרעטער צײַט.

דער ג־טלעכער אַספּעקט ווערט אויך אויסגעמישט מיטן מענטשלעכן אינעם ענין פֿון "ברובֿ העם הדרת מלך". דער אייבערשטער ווערט באַקרוינט אין די ימים־נוראָים, כּבֿיכול, דווקא דורך דעם, וואָס דאָס ייִדישע פֿאָלק פֿאַרזאַמלט זיך אין די דאָזיקע טעג צו דאַוונען אין שיל. אין די חסידישע ספֿרים ווערט דערקלערט, אַז דווקא ראָש־השנה און יום־כּיפּור קומען אַלע ייִדן אין שיל אַרײַן, אַפֿילו די סאַמע וועלטלעכע און אַסימילירטע, ווײַל אין די ימים־נוראָים ווערט אויפֿגעוועקט דער עצם פֿון דער נמשה פֿון אַ ייִד.

עס באַקומט זיך, אַז די קדושה פֿונעם טאָג ציט די ייִדן אין שיל אַרײַן און דערוועקט זיי צו תּשובֿה, און דער פֿאַרזאַמלטער עולם באַקרוינט דעם אייבערשטן, כּבֿיכול, צוגעבנדיק קדושה און פֿאַרשפּרייטנדיק די יום־טובֿדיקע אַטמאָספֿער. אין דעם פֿאַל זעט מען קלאָר, ווי ג־טלעכקייט ווערט פֿאַראייניקט מיט מענטשלעכקייט. צוליב די פֿאַרזאַמלטע מתפּללים ווערט אין יום־כּיפּור אַנטפּלעקט אַ באַזונדערע קדושה און גײַסטיקע אַטמאָספֿער, וואָס וועקט אויף דאָס האַרץ צו תּשובֿה און רייניקט די נשמה אָפּ; און פֿאַרקערט, דווקא צוליב דער דאָזיקער באַזונדערער קדושה־אַטמאָספֿער קומען יום־כּיפּור אין שיל אַרײַן אַלע ייִדן — אַפֿילו די, וואָס זענען געוויינטלעך ווײַט פֿונעם טראַדיציאָנעלן דרך.

דאָס הייסט, אַז יום־כּיפּור איז אַ טאָג, ווען מע קאָן דערזען אויף אַ קלאָרן און פּשוטן אופֿן, אַז אַ מענטש איז באמת אַ ג־טלעכע באַשעפֿעניש. הגם די גאַנצע וועלט איז אַ ג־טלעכע מאַניפֿעסטאַציע, ווערט עס צום שטאַרקסטן אַנטפּלעקט אין דער מענטשהייט. אַדרבה, דורך אונדזער שטרעבן צו דערגרייכן דאָס ליכט פֿונעם אַבסאָלוט, דעם ענדלאָזיקן און אַבסטראַקטן אור־שורש פֿונעם אוניווערס, אַנטפּלעקן מיר ג-טלעכקייט דאָ אין עולם־הזה, אויף אַ מער פֿאַרשטענדלעכן, "היימישן" אופֿן.

רבי אַריה קאַפּלאַן, אַן אויסגעצייכנטער חסידישער דענקער, שרײַבט, אַז דאָס וואָרט "ג־ט" איז בעצם אַ באַדינגלעכער באַגרענעצטער טערמין, וואָס די מענטשן נוצן אויס, כּדי צו באַקומען עפּעס אַ השׂגה פֿונעם ענדלאָזיקן אין־סוף. ווי דער ליובאַוויטשער רבי האָט דערקלערט, קוקט זיך דער מענטש אַרײַן אינעם "שפּיגל" פֿונעם ענדלאָזיקן אין־סוף, און זעט דאָרטן זײַן אייגענע אידעאַלע אָפּשפּיגלונג. מע קאָן זיך אויסדריקן אַפֿילו מער ראַדיקאַל: אָן דעם מענטש איז נישטאָ קיין ג־ט, ווײַל דער אַבסאָלוטער עצם פֿונעם וועזן האָט נישט קיין נאָמען און איז העכער פֿון אַלע באַגריפֿן; דורך אונדזער עבֿודה, "באַקרוינען" מיר דעם אַבסטראַקטן אַבסאָלוט און פֿאַרוואַנדלען אים, אין באַהעפֿטונג מיט אונדז, אין אַ פֿאַרשטענדלעכן פּערזענלעכן ג־ט.

די מקובלים באַמערקן, אַז דאָס וואָרט "תּשובֿה" קאָן אָפּגעטײַטשט ווערן ווי "תּשובֿ ה׳" — די אומקערונג פֿונעם אות "הא", וואָס די צוויי טיילן פֿון זײַן פֿאָרעם סימבאָליזירן די באַשאַפֿענע וועלט, וווּ די זאַכן זעען אויס צעטיילט איינער פֿון דער צווייטער. דער אות "יוד", וואָס זעט אויס ווי אַ פּשוט פּינטעלע, סימבאָליזירט דעם שורש פֿונעם וועזן, וווּ ס׳איז נישטאָ קיין גרענעצן און צעטיילונגען. ווען מיר שטרעבן מיטן גאַנצן האַרצן דורכצוברעכן די באַריערן פֿון דער גשמיותדיקער וועלט, גייט די אילוזיע פֿון אָפּפֿרעמדונג און פֿאַרגרעבטקייט צו ביסלעך אַוועק, און עס ווערט אַנטפּלעקט די עצמדיקע ג־טלעכע אייניקייט פֿונעם וועזן.

יום־כּיפּור, ווי דער טאָג, ווען מיר קאָנען דערשפּירן די פֿאַרבינדונג צווישן מענטשלעכקייט און ג־טלעכקייט באַזונדערס קלאָר, איז מסוגל פֿאַר אַזאַ עבֿודה. ווי געזאָגט, קאָן קיין תּשובֿה אָבער נישט העלפֿן זיך אָפּצורייניקן פֿון די עוולות, וואָס מע האָט געטאָן אַ צווייטן מענטש, ווײַל די צעטיילונג און שׂינאה צווישן מענטשן איז בעצם אַ שאַרפֿע סתּירה קעגן דעם עצמדיקן אַחדות פֿונעם וועזן. און פֿאַרקערט: ווען מיר דערקענען אין אַ צווייטן מענטש אַ פֿינקל ג־טלעכקייט, "חלק אלוקה ממעל", ווען מע לעבט אין שלום און אַחדות מיט אַ צווייטן — איז עס בעצם דער גרעסטער און וויכטיקסטער טייל פֿון עבֿודת־התּשובֿה און אַ גראָדער וועג צו אונדזער ג־טלעכן שורש.