אַ סצענע פֿון דער פֿאָרשטעלונג "אַגענטן"

צו שפּילן הײַנט ייִדיש טעאַטער, דאַרף מען האָבן אָדער אַ סך געלט, אָדער אַ סך אַמביציע. דער "נײַער ייִדישער רעפּערטואַר־טעאַטער", האָט אַ סך אַמביציע. פֿאַרשטייט איר שוין, אַז מיט קיין געלט שמעקט דאָרט נישט. און נאָך: אפֿשר הייבט זיך טאַקע אַ נאָרמאַלער טעאַטער אָן פֿון אַ הענגער, אָבער נישט דער "רעפּערטואַר־טעאַטער". איין קלייניקייט, דער טעאַטער האָט נישט קיין אייגענע וואַנט צוצוקלאַפּן צו איר דעם הענגער. שוין אָפּגערעדט פֿון אַ דאַך. שפּילט ער אין דער שיל "בית־אמת", אין ברוקלין. פֿון דעסטוועגן, האָט דער דאָזיקער טעאַטער מזל, ווײַל בראָש אים שטייט דוד מאַלדעלבאַום — אַן אַקטיאָר, רעזשיסאָר, דירעקטאָר; ער פֿאַרנעמט אויך אַלע אַנדערע שטעלעס און פּאָסטנס, וואָס יעדער טעאַטער פֿאַרמאָגט.

דוד מאַנדעלבאַום איז אַ טיפּישער ייִדישער טעאַטער־מענטש. ער איז תּמיד אין זוכענישן — שאַפֿערישע, אַדמיניסטראַטיווע, פֿינאַנציעלע — און אַז מע זוכט, טרעפֿט זיך, אַז מע געפֿינט. אַזוי האָט ער געפֿונען נאָך פֿינף טאַלאַנטירטע מענטשן: דעם רעזשיסאָר משה יאַסור, דעם קלאַרנעטיסט דמיטרי סלעפּאָוויטש און די אַקטיאָרן יעלענאַ שמואלסאָן, רפֿאל גאָלדוואַסער, שיין בייקער — און זיי אַלע האָבן אויפֿגעפֿירט די פֿאָרשטעלונג "אַגענטן", לויט שלום־עליכם.

אייגנטלעך, קומט דער געדאַנק אַרויס פֿון רפֿאל גאָלדוואַסער, דער גרינדער און אָנפֿירער פֿון אַן אַנדער ייִדישן טעאַטער אין שטראַסבורג, פֿראַנקרײַך — דער "לופֿטעאַטער". רפֿאל גאָלדוואַסער געהערט אויך צו די טעאַטער־מענטשן, וואָס עס ליגט זיי אין לעבן צו שפּילן דווקא ייִדיש־טעאַטער. און ס׳איז נאָך פֿריש אין זכּרון זײַן מאָנאָ־פֿאָרשטעלונג, וווּ ער האָט גלענצנדיק אויפֿגעפֿירט "דער גילגול פֿון אַ ניגון", אויפֿן סמך פֿון י. ל. פּרצס דערציילונג.

שלום־עליכמס ווערק איז אַ גוטע סחורה פֿאַרן טעאַטער, כאָטש ער אַליין איז געווען נישט גאָר אַ וואַזשנער דראַמאַטורג. צוריק גערעדט, צו שפּילן אויף דער בינע שלום־עליכמען איז בפֿירוש נישט פּשוט. צו גרויס איז די סכּנה אַרײַנצופֿאַלן אין געשמאַקלאָזיקייט און טעאַטער־שטאַמפּן. דאַרף מען דאָ באַלד זאָגן, אַז מיט די "אַגענטן" אינעם "רעפּערטואַר־טעאַטער" איז עס נישט געשען. די פֿאַרשידענע געשיכטעס פֿאַראייניקט די באַן, וואָס טרײַבט די שטעטלדיקע גליקנזוכער איבער די סטאַנציעס צו געפֿינען אַ "קליִענט" און צו פֿאַרדינען אַ רובל.

גאָלדוואַסער האָט פֿאַראייניקט עטלעכע באַזונדערע "מאָנאָלאָגן" ("ס׳אַ ליגן", "קאָנקורענטן" און אַנדערע), וואָס ער האָט שוין געהאַט פֿריִער פֿאָרגעשטעלט אין זײַנע פּראָגראַמען, און אויפֿן יסוד פֿון דעם איינאַקטער "אַגענטן" געשאַפֿן איין טעקסט. די אַרבעט צו מאַכן פֿון דעם דאָזיקן טעקסט אַ טעאַטער־שטיק איז אויסגעפֿאַלן אויפֿן באַקאַנטן רעזשיסאָר משה יאַסור. נישט האָבנדיק אין זײַן רשות קיין שום טעאַטראַלע מיטלען און אַטריבוטן, האָט זיך אים אײַנגעגעבן אויפֿצופֿירן מער ווי סתּם אַ "לייענונג", הגם די אַקטיאָרן לאָזן נישט אַרויס פֿון דער האַנט די העפֿטן מיטן טעקסט. יאַסור האָט געפֿונען זײַן אייגן "שליסעלע" צו די "אַגענטן" — דורך קאַרגע מיזאַנסצענעס, עלעמענטאַרע אַטריבוטן (בענקלעך), זשעסטן, בליקן, קאָנטאַקטן מיטן עולם אין זאַל (ווען די אַגענטן צעטיילן זייערע וויזיט־קאַרטלעך); און אַוודאי די מוזיק.

דאָ וואָלט איך זיך געוואָלט אָפּשטעלן אַ ביסל גענויער, ווײַל מוזיק גופֿא קלינגט ווייניק אין דער פֿאָרשטעלונג. בעסער עס אָנצורופֿן "מוזיקאַלישע רעפּליקעס" פֿונעם קלאַרנעטיסט דמיטרי סלעפּאָוויטש. משה יאַסור נוצט אויס דעם זעלבן עפֿעקט אין זײַן פֿאָריקער אַרבעט (זע "פֿאָרווערטס", נאָוועמבער 11—18, ז׳ 14). דהײַנו: דאָס קול פֿונעם קלאַרנעט באַטייליקט זיך אין די געשפּרעכן פֿון די פּערסאָנאַזשן, ווי אַ באַזונדערער פּערסאָנאַזש. עס מישט זיך אַרײַן צווישן די רייד — צו מאָל אומצופֿרידן (אַ בייזערן ברום), צו מאָל מיט רחמנות (אַ קרעכץ, אַ זיפֿץ), צו מאָל מיט אַ פֿאָרוווּרף... פֿאַרשטייט זיך, אַז דאָס "זײַטיקע קול" איז אַ געלונגענער רעזשיסאָרישער אײַנפֿאַל. און מעגלעך אַפֿילו, אַ מין "אינערלעכער קול", ווי געוואָלט דערמיט זאָגן: נישט אַלץ וואָס אַ ייִד מוז אַרויסברענגען אויף די ליפּן, שטימט מיט דעם וואָס ער טראַכט.

די אַלע באַטייליקטע אין דער פֿאָרשטעלונג זײַנע גוט באַקאַנט דעם ייִדישן טעאַטער־עולם. יעדער פֿון זיי איז אַ "בלאָנדשנדיקער שטערן", ווײַל די שיטה פֿונעם אַמעריקאַנער טעאַטער מאַכט דעם אַקטיאָר פֿרײַ — דריי זיך ווי דײַן מזל וועט דיך פֿאַרפֿירן! און אין דער זעלבער צײַט, אַ קנעכט בײַם גורל — צי וועט דיך באַמערקן עפּעס אַ רעזשיסאָר, אַן אימפּרעסאַריאָ, אַ טעאַטער־אַגענט? דעריבער פֿאָדערט דער פֿאַך צו זײַן תּמיד גרייט צו שפּילן, וואָסער ראָל מע זאָל דיר נישט פֿאָרלייגן.

די פֿיר אַקטיאָרן פֿון "אַגענטן", צונויפֿגיסנדיק זיך אין איין אַנסאַמבל, האָבן אַרויסגעוויזן זייער פּראָפֿעסיאָנעלן טאַלאַנט מיט אַלע פּיטשעווקעס. דערפֿאַר טאַקע איז דערמעגלעכט געוואָרן אויפֿצופֿירן און ווײַזן אין די הײַנטיקע טעג, אָן פֿינאַנציעלע און טעאַטראַלע מיטלען, אַזאַ גלענצנדיקע פֿאָרשטעלונג. עס בלײַבט בלויז נאָך אַ מאָל צו באַטאָנען, אַז מיר האָבן מיט וועמען צו גיין צו אַ ייִדישער בינע, אַבי אַזאַ בינע זאָל נאָר זײַן.

אַמאָל האָט מען געקאָנט טרעפֿן אויף דער ייִדישער גאַס מענטשן, וואָס זײַנען געווען צוגעזאָטן מיט לײַב־און־נפֿש צו דער ייִדישער קולטור. מ׳האָט זיי גערופֿן ייִדישע עסקנים. פֿלעגן זיי איבערגעקערן די וועלט, כּדי אַרויסצוהעלפֿן די טאַלאַנטירטע שרײַבער, מוזיקער, רעזשיסאָרן, טעאַטער־טרופּעס וכּדומה צו רעאַליזירן זיך אַליין און זייערע פּראָיעקטן, ווי מיר רופֿן עס איצט. שטעלט זיך די פֿראַגע: שוין זשע איז אָט דער טיפּ איידלמוטיקע פּערזענלעכקייטן פֿאַרשוווּנדן געוואָרן פֿון אונדזערע ייִדישע האָריזאָנטן?