אויף די שפּורן פֿון קינד און קײט

ס’איז אַמאָל געווען אַ גוטער ייִד, האָט ער ניט געהאַט קיין קינדער. איין מאָל האָט זײַן ווײַב זיך זייער צעוויינט און זיך געקלאָגט פֿאַר אים:

— פֿאַר וואָס זאָלן מיר ניט האָבן קיין קינד, וואָלט כאָטש געווען ווער ס’זאָל זאָגן קדיש נאָך אונדז?

ענטפֿערט איר דער גוטער ייִד:

— ס’איז אויסגערופֿן געוואָרן אין הימל, אַז מיר טאָרן ניט האָבן קיין קינדער!

ס’איז אַוועק אַ שטיק צײַט, הייבט די פֿרוי ווידער אָן וויינען און בעטן, און לאָזט ניט אָפּ. זעט דער גוטער ייִד, אַז קיין רייד וועלן דאָ ניט העלפֿן. ער וועט זיך פֿון זײַן ווײַב ניט אָפּטשעפּען. זאָגט ער איר:

— גוט. מיר וועלן האָבן אַ קינד, זאָלסט אָבער וויסן, אַז קיין לײַט וועט עס ניט זײַן.

און ס’איז ווידער אַוועק אַ שטיק צײַט און די פֿרוי האָט געהאַט אַ ייִנגל. אַז דאָס ייִנגל איז עלטער געוואָרן און האָט אָנגעהויבן גיין אין חדר, פֿלעגט ער אויפֿן וועג אַהיים וואַרפֿן שטיינער אין די פֿענצטער און שלאָגן די אַנדערע ייִנגלעך. זײַנען די קינדער געלאָפֿן צום רבין און זיך באַקלאָגט פֿאַר אים, אַז זײַן ייִנגל איז ניט קיין לײַט.

דער רבי האָט אָבער אָן זיי געוווּסט, אַז זײַן זון איז ניט קיין לײַט. וואָס טוט מען דאָ? נעמט ער אים לערנען אין דער היים. שטעלט זיך דער זון קעגן. ער וויל זיך ניט לערנען. ער וויל זײַן אַ בעל־עגלה. זיצן אויף אַ בריטשקע און טרײַבן דאָס פֿערד.

זאָגט אים דער טאַטע, אַז עס פּאַסט ניט פֿאַר אַ רבינס אַ זון צו זײַן אַ בעל־עגלה. הייבט דאָס ייִנגל אָן שרײַען:

— אַז דו ווילסט ניט, גיי איך מיר אַוועק פֿון הויז!

האָט דער רבי געזען, אַז ער קען שוין פֿון אים מער ניט איבערטראָגן. האָט ער אָפּגעזאָגט דעם אַלטן בעל־עגלה און אַרויפֿגעזעצט אויף דער בריטשקע זײַן זון. דאָס ייִנגל האָט זיך זייער דערפֿרייט. ווי אַן עכטער בעל־עגלה, האָט ער זיך אָנגעטאָן אַ רויטן ברייטן גאַרטל, גענומען די בײַטש אין דער האַנט און איז מיטן רבין אַוועקגעפֿאָרן אין אַ קליין שטעטעלע.

די ייִדן פֿון דעם שטעטעלע זײַנען געווען גליקלעך. זיי האָבן אַרײַנגענומען דעם רבין אין אַ הויז און מ’האָט אים געוואָלט געבן עסן. זאָגט דער רבי:

— גיט מיר ניט קיין עסן, גיט פֿריִער מײַן זון.

הייבט מען אָן פֿרעגן:

— ווער איז אײַער זון? וווּ איז ער?

ווײַזט דער רבי זיי אָן אויפֿן ייִנגל, וואָס זיצט אויף דער בריטשקע, און דערציילט זיי וועגן זײַנע געברענטע צרות. זאָגן די ייִדן צו אים:

— דאָ, ניט ווײַט אין וואַלד, איז דאָ אַן אַלטיטשקער, וואָס ער נעמט צו קינדער אויף אַ יאָר און מאַכט פֿון זיי אַ לײַט.

דערהערט אַזאַ זאַך, האָט דער רבי זיך געזעצט אין דער בריטשקע און געהייסן דעם זון פֿאָרן צום וואַלד. ווי נאָר זיי פֿאָרן אַרײַן אין וואַלד, קומט זיי אַנטקעגן דער אַלטיטשקער און רופֿט זיך אָן צום רבין:

— איך נעם צו דײַן קינד אויף אַ יאָר. נאָר דו מוזסט וויסן איין זאַך: דײַן זון וועט טאַקע ווערן אַ לײַט, אָבער דערפֿאַר וועט דײַן ווײַב באַצאָלן מיטן לעבן.

דער רבי האָט זיך פֿאַרטראַכט. סוף־כּל־סוף, האָט ער באַשלאָסן: זאָל זײַן אַזוי, אַבי דער זון זאָל ווערן אַ לײַט!

האָט דער אַלטיטשקער אַראָפּגענומען דאָס ייִנגל פֿון דער בריטשקע און אים אַרײַנגעפֿירט צו זיך אין אַ הייל. דער רבי איז געקומען אַ היים און האָט דערציילט דעם ווײַב די גאַנצע געשיכטע.

קורץ גערעדט, ס’איז אַוועק אַ יאָר. אין דער צײַט איז דאָס ווײַב געשטאָרבן און דער רבי איז געפֿאָרן אָפּנעמען זײַן זון. ער קומט צו צום וואַלד, גייט שוין דער אַלטיטשקער אים אַנטקעגן.

— הער זשע אויס, ר’ ייִד! — זאָגט אים דער אַלטיטשקער, — אויב דו ווילסט האָבן דײַן זון צוריק, וועל איך אַרויסלאָזן דרײַ פֿייגעלעך, און אויב דו וועסט טרעפֿן, וואָסער פֿייגעלע איז דײַן זון, גיב איך אים אָפּ אין דײַנע הענט.

— גוט...

פֿירט אים דערווײַל דער אַלטיטשקער אַרײַן אין זײַן הייל און הייסט אים זיך זעצן צום טיש, און אַזוי, זיצנדיק בײַם טיש, ווערט דער רבי אַנטשלאָפֿן. קומט אים צו חלום דער זון און רופֿט זיך אָן:

— הער מיך אויס, טאַטע! אויב דו ווילסט מיך האָבן צוריק פֿאַר אַ זון, זאָלסטו אָנווײַזן אויפֿן פֿייגעלע מיטן רויטן בײַכל. דאָס בין איך. טאָמער דו פֿאַרגעסט דעם סימן, בין איך אַ פֿאַרפֿאַלענער...

אין דער צײַט קומט אַרײַן דער אַלטיטשקער, וועקט אויף דעם רבין און זאָגט אים אַזוי:

— נו, דערקענסט דײַן זון? — און בײַ די ווערטער לאָזט ער אַרויס פֿונעם אַרבל דרײַ פֿייגעלעך.

רופֿט זיך אָן דער רבי:

—אָט דאָס מיטן רויטן בײַכל איז מײַן זון!

— גוט, איך וועל דיר באַלד אַרײַנפֿירן דײַן זון.

און פֿירט אַרײַן דאָס ייִנגל און זאָגט צו אים:

— פֿאָר דיר אַהיים מיט דײַן טאַטן, נאָר איין זאַך בעט איך דיך, אַז די אַלע כּישופֿן, וואָס דו האָסט געזען בײַ מיר, זאָלסטו ניט נאָכמאַכן און קיינעם ניט ווײַזן. טאָמער וועסטו זיי יאָ ווײַזן און איך וועל זיך דערוויסן דערפֿון, ביסטו אַ טויטער!

זיי האָבן זיך געזעגנט און דער רבי מיטן זון זײַנען אַהיימגעפֿאָרן.

עס איז אַוועקגעגאַנגען אַ שטיק צײַט און דער רבי איז פֿאַראָרעמט געוואָרן. די שטוב האָט מען בײַ זיי צוגענומען — גיי מאַך אַ לעבן פֿון גאָרניט! רופֿט זיך אָן דער זון צום פֿאָטער:

— ווייסטו וואָס, טאַטע, איך וועל זיך פֿאַרשטעלן פֿאַר אַ פֿערד, און דו זאָלסט מיך אַרויספֿירן אויפֿן יריד צום פֿאַרקויפֿן. אַז דו וועסט מיך פֿאַרקויפֿן, זאָלסטו דאָס צײַמל, וואָס איך וועל טראָגן, צוריק אַראָפּנעמען פֿון מיר. טאָמער פֿאַרגעסטו עס, חלילה, צו טאָן, וועל איך שוין קיין מאָל ניט קומען צוריק אַהיים.

און אַזוי איז געווען. דאָס ייִנגל האָט זיך פֿאַרשטעלט פֿאַר אַ שוואַרץ פֿערד און דער פֿאָטער האָט אים פֿאַרקויפֿט אַ פּריץ פֿאַר 25 רובל. איידער ער האָט איבערגעגעבן דעם פּריץ דאָס פֿערד, האָט ער אַראָפּגענומען דאָס צײַמל. דער פּריץ האָט זיך אומגעקערט אין זײַן פּאַלאַץ אַ צופֿרידענער און געהייסן אָפּפֿירן זײַן שוואַרץ פֿערד אין שטאַל אַרײַן. ער האָט אָנגעזאָגט זײַן אויבער־שטאַלדינער די שטאַל גוט פֿאַרשליסן, אַז די פֿערד־גנבֿים זאָלן זײַן "קראַסאַוויעץ" בײַ נאַכט ניט אַוועקפֿירן .

אויפֿן צווייטן טאָג קומט דער פּריץ אַרײַן אין שטאַל — דאָס פֿערד איז ניטאָ! הייבט ער אָן רופֿן דעם אויבער־שטאַלדינער: "וווּ איז מײַן שוואַרץ פֿערד?!" דער אויבער־שטאַלדינער ווייסט, נעבעך, ניט וואָס צו זאָגן. ער פֿילט נאָר, אַז זײַן פּלייצע בײַסט אים — אַ סימן, אַז דעם פּריצס בײַטש וועט ער שוין ניט אויסמײַדן. אַקיצור, דער פּריץ מיט זײַנע מענטשן האָבן געזוכט אַ גאַנצן טאָג ביז שפּעט אין דער נאַכט אַרײַן, אָבער — זוך אַ ווינט אין פֿעלד!

ס’איז אַוועקגעגאַנגען אַ שטיקל צײַט און דער רבי מיט זײַן זון זײַנען נאָך מער פֿאַראָרעמט געוואָרן. רופֿט זיך אָן דער רבי:

— ווייסט וואָס, מײַן קינד, פֿאַרשטעל זיך ווידער פֿאַר אַ פֿערד און איך וועל דיך פֿירן פֿאַרקויפֿן.

זאָגט דער זון:

— איצט האָב איך מורא עס צו טאָן. דער אַלטער כּישוף־מאַכער קאָן אַראָפּקומען אויפֿן יריד.

רופֿט זיך אָן דער פֿאָטער:

— זאָל ער זײַן און זאָל ער דיך קויפֿן, איך ווייס שוין, וואָס איך דאַרף טאָן!

האָט דער זון זיך פֿאַרשטעלט פֿאַר אַ ווײַס פֿערד און דער פֿאָטער האָט אים געפֿירט צום יריד. זעט ער, ווי אַנטקעגן גייט אים אַן אַלטער פּריץ און דאָס פֿערד געפֿעלט אים — ער גייט אויס. קויפֿט ער דאָס פֿערד פֿאַר 50 רובל, און בשעת דער רבי האָט געציילט דאָס געלט, איז דער פּריץ אַרויף אויפֿן פֿערד און אַוועקגעריטן אין וואַלד מיטן צײַמל אין איינעם.

געקומען אין וואַלד, האָט דער כּישוף־מאַכער צוגעבונדן דאָס פֿערד צו אַ בוים און שרײַט בייז אויס:

— דו געדענקסט, וואָס כ’האָב דיר אָנגעזאָגט, אַז דו זאָלסט ניט נאָכמאַכן מײַנע כּישופֿן?!

ער נעמט אַ דרענגל אין די הענט אַרײַן און הייבט אָן שלאָגן דאָס ווײַסע פֿערד. ער האָט עס אַזוי לאַנג געשלאָגן ביז דאָס צײַמל איז אַראָפּגעפֿאַלן פֿונעם פֿערדס קאָפּ. ווי נאָר דאָס פֿערד האָט עס דערפֿילט, האָט עס זיך באַלד פֿאַרשטעלט פֿאַר אַ וואָלף און האָט גענומען לויפֿן.

דעמאָלט האָט דער אַלטער זיך אויך פֿאַרשטעלט פֿאַר אַ וואָלף, נאָר פֿאַר אַ "זי", און האָט אָנגעהויבן שרײַען. איז אָנגעלאָפֿן אַ סך וועלף, און די וועלף האָבן געוואָלט דעם ייִנגל־וואָלף כאַפּן. איז ער צוגעלאָפֿן צו אַ טײַך, זיך פֿאַרוואַנדלט אין אַ פֿיש און איז אַרײַן אין וואַסער אַרײַן. אַז דער כּישוף־מאַכער האָט דאָס דערזען, האָט ער זיך אויך פֿאַרוואַנדלט אין אַ פֿיש און איז אים נאָכגעשוווּמען.

דאָס ייִנגל־פֿיש שווימט און דער אַלטער כּישוף־מאַכער שווימט נאָך אים. אָט, אָט כאַפּט ער אים פֿאַרן עק. פֿאַרשטייט דאָס ייִנגל, אַז ס’איז שלעכט און שווימט צום ברעג. בײַם סאַמע ברעג דערזעט ער ווי עס באָדט זיך דעם קייסערס אַ טאָכטער. האָט דאָס ייִנגל־פֿיש זיך פֿאַרוואַנדלט אין אַ גאָלדן פֿינגערל. אַז דעם קייסערס טאָכטער האָט דערזען אַזאַ שיין פֿינגערל, האָט זי עס אַ כאַפּ געטאָן און עס אָנגעטאָן אויפֿן פֿינגער.

ווי דער אַלטער האָט דאָס באַמערקט, איז ער אַרויסגעשפּרונגען פֿונעם וואַסער און צוריק געוואָרן אַ מענטש. געוואָרן אַ מענטש, איז ער אַוועק צום קייסער און האָט אים געבעטן, אַז יענער זאָל אים אויסהערן און זיך ניט באַליידיקן. "וואָס איז?" — האָט געפֿרעגט דער קייסער. האָט דער אַלטיטשקער אים דערציילט אַ מעשׂה, אַז ער האָט זיך געבאָדן אין טײַך און פֿאַרלוירן זײַן פֿינגערל. האָט ער געזען, ווי דעם קייסערס טאָכטער האָט עס געפֿונען און אָנגעטאָן אויפֿן פֿינגער. זאָגט דער קייסער:

—דאָס אַלץ? עס פֿעלן מײַן טאָכטער ניט אויס קיין גאָלדענע פֿינגערלעך. זי וועט דיר עס אָפּגעבן.

ווען די טאָכטער איז געקומען פֿונעם טײַך, האָט דער קייסער איר געזאָגט:

— איך ווייס שוין, אַז דו האָסט געפֿונען בײַם טײַך אַ גאָלדן פֿינגערל. און איך ווייס אויך, ווער דאָס פֿינגערל האָט פֿאַרלוירן. גיב עס אָפּ דעם אַלטן.

האָט דאָס מיידל גענומען אויסטאָן דאָס פֿינגערל. פּלוצעם גליטשט זיך דאָס פֿינגערל אַרויס פֿון אירע הענט און פֿאַלט אויפֿן מאַרמאָרנעם דיל. עס הערט זיך אַ גאָלדענער קלאַנג און דאָס פֿינגערל פֿאַרוואַנדלט זיך אין אַ שלאַנג. איין רגע — און די שלאַנג לאָזט אַרויס איר גיפֿט אין דעם אַלטן. דער אַלטער פֿאַלט אַ טויטער, און די שלאַנג ווערט צוריק אַ מענטש. דערציילט דאָס ייִנגל זײַן גאַנצע געשיכטע דעם קייסער און זײַן טאָכטער.

אַ שיינער בחור איז דעם רבינס זון געווען, און די בת־מלכּה איז אַוודאי געווען אַ יפֿת־תּואר. פֿאַרשטייט מען שוין, אַז לאַנג האָט ניט געדויערט... מ’האָט געמאַכט אַ שידוך. ווי זאָגט מען בײַ אונדז:

דאָס איז ווײַן —

דו ביסט מײַן,

און איך בין דײַן!